پایگاه خبری تحلیلی شرق سایت خبری تحلیلی شرق Related Articles
- اشاره:
روایات توصیف کننده آستانه ظهور، گاه از افرادی سخن به میان آورده‌اند که در آن مقطع در سرزمین های درگیر به نقش‌آفرینی خواهند پرداخت؛ از جمله این افراد می‌توان به خراسانی، سید حسنی، حسینی، یمانی، شیصبانی، نفس زکیه، ابقع و اصهب و سفیانی اشاره کرد که درباره برخی از آنها مانند ابقع و اصهب اطلاعات بسیار اندکی ارائه شده و درباره برخی مانند سفیانی بیش از صد روایت بیان شده و به تفکیک از اقدامات و جنایات او از شام و اردن فعلی تا قرقیسیا، عراق و عربستان پرده‌برداری نموده‌اند. در این نوشتار به دنبال آن هستیم که از سویی به اجمال، ماجرای قیام سفیانی را از ابتدا تا انتها مرور کنیم و نیز به نقد گفتارها و گویندگانی که به مصداق یابی این شخصیت مبادرت ورزیده‌اند بپردازیم.
۱. سفیانی کیست؟
سفیانی شخصی زشت‌رو۱ و از نسل بنی امیه، ابوسفیان و یزید۲ است که درباره نام، نسب و سیمایش از حضرت علی(ع) نقل شده که فرمودند:
«پسر هند جگرخوار (سفیانی) از بیابان یابس (خشکی) بیرون میآید، او مردی متوسط القامه، صورتش وحشتناک و سرش ضخیم و آبلهرو است. اگر او را ببینی خیال میکنی که یک چشمی است. اسمش عثمان و پدرش عنبسه و او از اولاد ابوسفیان است. او خروج می‌کند و به زمین آرام میآید و بر منبر آن مینشیند».۳ به تصریح روایات معتبر۴ او اولین نشانه حتمی و قطعی ظهور است.۵
او هرگز سر به بندگی خداوند نساییده است۶ و زنازاده و دشمن اهل بیت(ع) و پیروان ایشان۷ است. البته او در مقطعی برای بهره‌مندی از همراهی غربیان صلیب به گردن می‌آویزد.۸
۲. سرآغاز شورش
سفیانی شش ماه پیش از ظهور و در ماه رجب اقداماتش را آغاز می‌کند.۹ سرآغاز شورش او از وادی یابس ـ تنگه‌ای بی‌آب و علف از ارضی شام ـ است.۱۰ این منطقه مرز سه کشور اردن، سوریه و فلسطین را تشکیل می‌دهد. به عبارت دیگر از هرکدام از این سه کشور ممکن است او شورش کند که احتمال اردن و سوریه بیشتر از فلسطین است و با مراجعه به نقشه می‌توان احتمال اردن را نیز بیش از سوریه دانست. پس از مدتی کوتاه (حداکثر سه ماه)۱۱ وی او بر پنج منطقه دمشق، فلسطین، حمص، حلب و اردن مسلط می‌شود.۱۲ این پنج منطقه را می‌توان کنایه از کلّ شام دانست. لازم به یادآوری است که همزمان با او، یمانی و خراسانی نیز دست به قیام و اقدامات انقلابی می‌زنند.۱۳ روایات، اصهب و ابقع را تنها موانع موجود بر سر راه سفیانی برای سلطه بر منطقه شام بیان کرده‌اند.۱۴ که به دلیل اجمال بسیار این روایات نمی‌توان اطلاعات دقیقی درباره این دو شخصیت به دست آورد. ظاهراً در آن ایام، دولت‌های حاکم بر شام از پایگاه اجتماعی قابل توجهی برخوردار نیستند که در مدتی کوتاه سفیانی می‌تواند بر تمام این مناطق سلطه یابد؛۱۵ البته از حمایات یهودیان و غربیان از سفیانی در دستیابی به این موفقیت نباید چشم پوشی کرد.
در همین ماه سیمای یکی از اولیای الهی، در خورشید نمایان شده و دستی در آسمان مردم را به حق رهنمون می‌شود.۱۶ اولین نداهای آسمانی در ماه رجب به گوش می‌رسد که بدانید:
ـ لعنت خداوند شامل حال ستمگران می‌شود؛
ـ نزدیک شوند (قیامت) نزدیک شده است؛
ـ خداوند متعال، مهدی را فرستاده است؛ حرف‌هایش را بشنوید و از او اطاعت کنید.۱۷
بنا بر برخی روایات، خورشید در این ماه برای مدتی قابل توجه (مثلا سه ساعت) از حرکت می‌ایستد۱۸ و ماه دچار گرفتگی می‌شود.۱۹به دنبال شورش سفیانی و قیام خراسانی و یمانی در ماه شعبان، در دیگر مناطق شرق و غرب نیز جنگ‌ها و شورش‌ها به راه می‌افتند.۲۰
در ماه رمضان با سه اتفاق غیر عادی فضای جهان به طور جدی ملتهب می‌شود:
ـ خسوف و کسوف غیر عادی در ابتدا و میانه ماه: این ماجرا به نحوی است که از زمان حضرت آدم(ع) بی‌سابقه است و همگان را دچار بهت و حیرت می‌کند.۲۱ با توجه به تأکید روایات بر اهمیت این ماجرا و بی‌سابقه بودن آن از ابتدای حیات بشر بر کره خاک، توجیهات و احتمالاتی که درباره تأثیر اجرام آسمانی بر وقوع این ماجرا در برخی آثار آمده قابل اعتنا نیستند؛۲۲
ـ نداهای آسمانی جبرییل(ع) و ابلیس لعین: این دو ندا در روز بیست و سوم ماه رمضان برمی‌خیزد. با این تفاوت که یکی در ابتدا و دیگری در انتهای روز است. این نداها دو جبهه حق و باطل را به جهانیان معرفی می‌کنند. ابلیس، جهانیان را از شورش سفیانی مطلع ساخته، آنان را به یاری او فرا می‌خواند.۲۳
در ماه رمضان سی هزار نفر از از قیبله بنی کلب که ظاهراً همان دروزی‌هایی هستند که در لبنان امروز ساکنند۲۴ با سفیانی بیعت می‌کنند. این جمعیت پشتوانه نیروهای سفیانی را برای پیشبرد اهدافش تأمین کرده و او را از یک کودتاچی به حاکمی نیرومند مبدّل می‌سازد.
۳. قرقیسیا
اندکی پس از مسلط شدن سفیانی بر شام، در منطقه قرقیسیا (منطقه مرزی کشورهای عراق، ترکیه و سوریه و نزدیک شهر دیرالزور)، گنج و ثروت قابل توجهی (که ممکن است جواهرات، معادن کانی ارزشمند یا نفت و امثال آن باشد) نمایان می‌شود.۲۵ سپاهیان بی‌شماری از آسیای میانه و ترکیه (ترک‌ها)، اروپا (رومیان)، عراق، مصر و …به این منطقه سرازیر می‌شوند. ۲۶ جنگ بزرگی در این منطقه رخ می‌دهد و سفیانی با کشتن حدود صد یا چهارصد هزار نفر فاتحانه رقبای خویش را از میدان بیرون می‌کند.۲۷ جنگ به نحوی است که امکان دفن یا انتقال کشته‌ها وجود ندارد و از همین رو بدن کشتگان، خوراک درندگان می‌شوند.۲۸ روایات تأکید می‌کنند در این جنگ شیعیان حداقل حضور و تلفات را خواهند داشت.۲۹ این اولین پیروزی سفیانی در خارج از منطقه شام است که پشتوانه اقتصادی حکومت او را تأمین می‌کند.
۴. جنایات عراق
سفیانی با به دست آوردن پیروزی در قرقیسیا بر رقبای شرقی و غربی خود و با استفاده از بی‌ثباتی سیاسی موجود در عراق حرکت خود را به مناطق مرکزی عراق شروع می‌کند.
او که در ماه ذی‌قعده با سپاهی صد و سی هزار نفری به بغداد می‌رسد۳۰ در دهه سوم این ماه در عراق کشتارگاهی به راه می‌اندازد که بوی خون و تعفن همه جا را فرامی‌گیرد و تا مدت‌ها دجله رنگ خون به خود دارد.۳۱ ضمن این ماجرا به بیش از دوازده هزار دوشیزه تجاوز می‌شود و حداقل شصت هزار نفر در مدتی کمتر از سه هفته تنها روی پل بغداد۳۲ کشته می‌شوند.۳۳ انگیزه سفیانی صرفاً کشتار شیعیان است و برای سر هر شیعه رقمی را به عنوان جایزه تعیین می‌کند، ولی با توجه به مشکلات اقتصادی موجود در عراق، مردم حتی به همسایه‌های خویش نیز رحم نمی‌کنند و آنها را به اتهام تشیع (که شاید صحت نداشته باشد) می‌کشند و سر آنان را برای گرفتن هدایای نقدی سفیانی به او تقدیم می‌کنند.
سفیانی مشابه ماجرای بغداد را در کوفه نیز به راه می‌اندازد با این تفاوت که علاوه بر مردم عادی، هفتاد عالم شیعی به دست او در این شهر به شهادت می‌رسند۳۴ و هفتاد هزار دختر را اسیر می‌کنند.۳۵ تعداد سپاه سفیانی به هنگام حمله به کوفه هفتاد هزار نفر بیان شده است.۳۶ او آرام آرام بر تمام عراق مسلط می‌شود.
۵. حمله به ایران و عربستان
به دنبال پیروزی‌های عراق، سفیانی برای تسلط بر کلّ منطقه خاورمیانه، سپاهش را به سه دسته تقسیم می‌کند:
ـ دسته‌ای در عراق باقی می‌مانند؛
اینان به طور طبیعی همان جنایات پیشین را ادامه می‌دهند و به تاراج مردم بیچاره و نفرین شده عراق می‌پردازند.
ـ دسته‌ای به ایران حمله‌ور می‌شوند؛
اینان تا منطقه اصطخر (شیراز۳۷ یا اهواز۳۸ کنونی) پیش می‌آیند که در آنجا با سپاه خراسانی روبه رو شده و اولین شکست خود را تجربه می‌کند.۳۹ـ دسته‌ای به شبه جزیره عربستان حمله ور می‌شوند.این دسته به راحتی تا مدینه پیش می‌آیند و در طول دو روز و سه شب۴۰ به حریم نبوی نهایت گستاخی را روا می‌دارند و حرم، مسجد و منبر رسول خدا(ص) را ویران کرده و مسجد را آلوده و نجس می‌سازند۴۱ و روی وهابیان را در جسارت به آثار اسلامی سفید و خاطرات واقعه طف را زنده می‌کنند.همزمان با اقدامات سپاه سفیانی، حکام مکه بی‌آنکه نگران اقدامات آنان باشند، فرستاده امام عصر(ع) را شهید می‌کنند.۴۲ امام عصر(ع) و یاران ایشان در آستانه عاشورا به مکه می‌آیند و حاکمان مکه را سرنگون می‌سازند.۴۳ اخبار ظهور و سلطه بر مکه به گوش همه مردم جهان و خصوصاً سفیانی و سپاهش می‌رسد. او دوازده هزار نفر از سپاهیانش را که در مدینه به جنایت و تاراج مشغولند روانه مکه می‌سازد.۴۴ این سپاهیان در بیابان «بیداء» میان مکه و مدینه با غضب الهی ملک مقرب خداوند جبرییل(ع) مواجه می‌شوند و همگی به جز دو یا سه نفر در زمین فرو می‌روند.۴۵ این واقعه که از آن با عنوان «خسف بیداء» یاد می‌شود آخرین مورد از نشانه‌های حتمی ظهور و تنها مورد از آنهاست که پس از ظهور رخ می‌دهد. سفیانی جدی‌ترین و عجیب‌ترین شکست خود را در این ماجرا تجربه می‌کند. روایات از دو نفر باقی مانده با القاب «بشیر» و «نذیر» یاد کرده‌اند. جبرییل سر این دو را به پشت برمی‌گرداند. بشیر به خدمت امام عصر(ع) رسیده و گزارش ماجرا را برای ایشان نقل می‌کند و سپس به دست حضرت توبه کرده و به حالت عادی باز می‌گردد و در زمره یاران ایشان قرار می‌گیرد. نذیر نیز به سفیانی گزارش ماجرا را می‌دهد و بلافاصله هلاک می‌شود.۴۶
۶. عقب نشینی تا افول و شکست
سپاهیان سفیانی از این پس عقب نشینی را تجربه می‌کنند تا حوالی دریاچه طبریه دو لشکر مهدوی و سفیانی با هم رو در رو می‌شوند. دریاچه طبریه در قسمت غربی وادی یابس قرار دارد. این منطقه که سرآغاز شورش سفیانی را به چشم خویش دیده بود نه ماه بعد از آن۴۷ و سه ماه پس از ظهور امام عصر(ع) شاهد سرانجام او خواهد بود:«سفیانی با لشکر و مال‌های سواری خود خروج می‌کند و تعداد صد و هفتاد هزار نفر با او خواهند بود و در دریاچه طبریه فرود می‌آیند، آنگاه مهدی(ع) در حالی که جبرئیل(ع) پیشاپیش او حرکت می‌کند به سوی سفیانی حرکت می‌کند. آنان در شب راه می‌روند و روز پنهان می‌شوند و مردم هم از آن حضرت متابعت می‌کنند تا اینکه در دریاچه طبریه با سفیانی رو به رو می‌شوند و خدا به سفیانی غضب می‌کند. خلق خدا هم به جهت غضب خدا به او غضب می‌کنند. پرندهها آنها را با پر و بال خود سنگباران می‌کنند و کوه‌ها با سنگهای خود و ملائکه با صداهای خود آنها را مورد حمله قرار می‌دهند. ساعتی طول نمی‌کشد که خدا همه اصحاب سفیانی را هلاک می‌نماید و غیر از سفیانی کسی از آنها باقی نمی‌ماند. آنگاه مهدی(ع) او را گرفته در زیر درختی که شاخههای آن به طرف دریاچه طبریه متمایل است می‌کشد و در پی آن، شهر دمشق را تصرف می‌کند. بعد از آن پادشاه روم با صد هزار صلیب که در زیر هر صلیبی ده هزار نفر قرار دارد شورش می‌کند و طرسوسا را با نیزه فتح نموده، اموال مردم را غارت می‌کند.۴۸ این سرانجام خفت بار سفیانی است که حتی ارشادات امام عصر(ع) را برنمی‌تابد و تا پایان به عنوان دشمن اهل بیت(ع) در میدان جنگ باقی می‌ماند.
۷. سفیانی و امروز
از مرحوم بهلول و امام موسی صدر۴۹ نقل شده است که شخصی را در ارتش سوریه دیده‌اند که نام و اوصافش با سفیانی مطابقت می‌کند. در مصاحبه‌ای که با مرحوم بهلول شده در این زمینه در چنین آمده است:
ـ آقای بهلول لطفاً جریان سفر خود را به سوریه و دیدن عثمان بن عنبسه سفیانی را که در روایات آمده و جزء علامات حتمی ظهور امام زمان(ع) است بیان فرمایید.
ـ بسم الله الرحمن الرحیم. من برای زیارت حضرت زینب(س) و حضرت رقیه(س) به سوریه رفته بودم و در حدود بیست روز در آنجا بودم.حافظ اسد (رئیس جمهور پیشین) مرا دعوت نمود و به خانه خود برد و از من پذیرایی نمود و از آنجا مرا به ارتش سوریه برد و گفت که برای ارتش سوریه صحبت کنم، من هم به منبر رفته، برای آنها سخنرانی کردم.وقتی که از منبر پایین آمدم یک منصب داری داخل شد. در آن وقت عده‌ای گفتند: «جاء سفیانی؛ یعنی سفیانی آمد». دیدم او یک سرتیپ ارتش سوریه است. من با او شروع به صحبت کردن کردم و اسم کوچک او را پرسیدم. گفت:اسمم عثمان بن عنبسه است. دیدم خودش است و او از لحاظ قیافه‌ای همان خصوصیاتی را داشت که در روایات از سفیانی آمده است.
در صحبت‌های خود با او متوجه شدم که وی به فکر این است که رییس جمهور سوریه شود و این موضوع را از اینجا فهمیدم که وقتی من پیش او از حافظ اسد تعریف کردم که حافظ اسد خیلی نسبت به من مهربانی کرده است. او گفت: حافظ اسد به شما لطفی نکرده اگر من جای حافظ اسد بودم شما را نخست‌وزیر خود می‌کردم و من از این حرفش فهمیدم او میل دارد جای حافظ اسد بنشیند.۵۰همان طور که می‌بینید دلیل ایشان برای اثبات مدعا چندان قوی نیست. از اسارت امام موسی صدر – که خداوند هرچه سریعتر این رادمرد استوار را از دست دژخیمان وابسته و همراه با صهیونیست‌ها رها کند- حدود سه دهه معادل مدت استخدام در نهادهای دولتی می‌گذرد. از همین رو احتمال صحت تطبیق ایشان نیز تا حد زیادی مخدوش می‌شود و چندان قابل اعتنا نمی‌تواند باشد؛ زیرا به طور طبیعی اگر چنان درجه داری سی سال قبل در ارتش مشاهده شده باشد الآن باید در دوره بازنشستگی گذر عمر را تجربه کند. از همین رو بهتر است مترصد شورش باشیم نه به دنبال یافتن شخصیت، پیش از آغاز اقدامات او. آنگونه که از سیاق روایات برمی‌آید وظیفه ما آمادگی برای مقابله با اقدامات سفیانی و کاهش تلفات و آسیب‌های ناشی از آن و نه جست و جو برای شناسایی اوست. متأسفانه تا کنون ماجرای سفیانی بسان داستانی جذاب و پیشگویی شیرینی در میان ما جای یافته که آن را نُقل جلسات و محافل خویش کرده و پس از اشاره‌ای اجمالی به شخصیت و اقدامات او افزوده‌ایم: «می گویند او را در ارتش سفیانی دیده‌اند.» شاید بهتر باشد به جای آنکه مصداق این بیت شعر شویم:
پی قیل و قال مجلس آراستند
نشستند و گفتند و برخاستند
این نکته‌ها را مدّ نظر بیاوریم که:
۱. شورش سفیانی سرآغاز فتنه‌های غرب و شرق است که طبیعتاً کشور و ملت ما نیز از تبعات آن آسیب خواهند دید؛
۲. بیشترین کسانی که به دست سفیانی کشته می‌شوند، شیعیانند. به گونه‌ای که در روایات گفته شده است تا دو ماه مردانتان را از او مخفی سازید۵۱ و از آنجا که شیعیان نسبت به هم حقوق بسیاری دارند همزمان با آمادگی برای صیانت از خویش، خود را مهیای حمایت و مددرسانی به دیگر شیعیان کنیم. مسلماً شیعیان ساکن اردن، سوریه، عراق و عربستان با شورش سفیانی دچار مشکلات جدی خواهند شد جا دارد از خود بپرسیم آیا ما به وظایف خویش در قبال ایشان آشنایی داریم و می‌دانیم برای دوران کنونی و آن ایام چه تکالیفی برعهده ما قرار داده شده است؟ و آیا اساساً تأسیس یک حکومت اسلامی شیعی مسئولیت‌ها و تکالیف جدیدتر و جدی‌تری نسبت به دیگران برعهده ما قرار می‌دهد یا خیر؟؛
۳. معلوم نیست چرا ما این همه به تطبیق نشانه‌ها و نه دریافت و استخراج وظایف خود تأکید می‌ورزیم. یکی از بزرگانی که به تعیین وقت برای ظهور شهرت داشت و چندی است به رحمت ایزدی پیوسته، گاه برای مخاطبان خود چنان مشکل ساز می‌شده است که عملاً آنان را از مسیر دین خارج کرده و زمینه ساز تزلزل عقیدتی آنان را فراهم می‌ساخته است. نویسنده کتاب «نشانه‌های یار و چکامه انتظار» مشکلاتی را که جمعی از دانشجویان در ایام حمله نخست آمریکا به سبب شنیدن صحبت‌های این سخنران شهیر بدان دچار شده بودند، آورده است. در نقل این صحبت که سفیانی الآن در ارتش سوریه وجود دارد بهتر است مخاطب خود را متوجه صحت احتمالی و نه قطعی آن کنیم وگرنه به تعبیر روایات مصداق آن شخصی می‌شویم که بدون بصیرت در مسیری گام برداشت و هرچه بیشتر قدم برمی‌داشت یشتر از مقصدش دور می‌شد.۵۲
۴. تنها چهار ماه پس از آغاز شورش سفیانی مردم دچار قحطی و تورم شدیدی می‌شوند که به دنبال تهیه، انبار و احتکار کردن آذوقه و مواد غذایی می‌افتند. حتی در بعضی از روایات آمده که برای یک سال خود آذوقه تهیه کنید.۵۳ آیا این دست روایات نمی‌توانسته در طول این سه دهه که احتمال حضور سفیانی را در ارتش سوریه می‌داده‌ایم مبنای جدی سیاستگذاری و تصمیم گیری‌های وزارتخانه‌هایی نظیر جهاد کشاورزی (جهاد سازندگی و کشاورزی)، بازرگانی، نیرو، صنایع، رفاه و … قرار گیرد؟ آیا واقعاً حال که دولت جمهوری اسلامی، برمبنای تعالیم و آموزه‌های ارزشمند و بی‌بدیل اهل بیت(ع) در اختیار ما قرار گرفته است بهانه‌ای برای کوتاهی در انجام وظایف کلان خود داریم؟
۵. با شروع شدن ماجرای سفیانی تا زمان ظهور امام عصر(ع) طیّ سه نوبت در ماه‌های رجب، رمضان و محرم نداهای آسمانی برای تشخیص مسیر حق از باطل به مدد انسان‌ها می‌آیند حتی ندای دوم را ملک مقرب خداوند، جناب جبرییل(ع)، به نحوی سر می‌دهد که تک تک انسان‌ها و دیگر موجودات آن را می‌شنوند و عذری برای احدی باقی نمی‌گذارد۵۴ اما با این حال بازهم برای بسیاری ناگهانی است.۵۵ علت این ناگهانی بودن را باید در شدت التهابات جهانی و خصوصاً منطقه‌ای یافت که بسیاری از مردم جهان به علت جنگ‌ها و خونریزی‌ها یا بیماری‌های فراگیر و واگیردار گرفتار مرگ سرخ یا سفید می‌شوند۵۶ و تعداد قابل توجهی از آنها نیز دچار مرگ روحی و عقیدتی می‌شوند. در آن زمان تزلزل در عقاید و باورها به قدری شدید است که گاه به اندازه فاصله یک صبح تا عصر یا شب تا به صبح شخص ایمان خود را از دست می‌دهد.۵۷ اگر ما واقعاً باور داشتیم سفیانی یکی از نشانه‌های حتمی ظهور است و این احتمال را می‌دادیم که او الآن وجود دارد، با در نظر گرفتن روایاتی که در این بند برشمردیم سیاست‌های اصلی، مبنایی و کلان وزارتخانه‌های آموزش و پرورش، علوم، تحقیقات و فناوری، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و …. و سازمان‌هایی نظیر سازمان تبلیغات اسلامی و حوزه‌های علمیه ما در سراسر کشور، این‌گونه بود که الآن شاهد هستیم. در پایان باید پرسید: آیا اساساً در جهت‌گیری‌های کلان ما رویکردهای آخرالزمانی برگرفته از آیات قرآن کریم و روایات اهل بیت(ع) جایگاهی دارد؟
محمود مطهری‌نیا
پی‌نوشت‌ها در دفتر مجله موجود است.
ماهنامه موعود شماره ۹۷