نذر و عهد و قسم چه تفاوت هایی با هم دارند؟

نذر یعنی فرد عبادتی مانند: نماز ، روزه، صدقه و… را بر خود واجب گرداند مثلاً بگوید: اگر مریضی فرزندم بهبود یابد یک گوسفند در راه خدا می‌بخشم. در این صورت واجب است که آن‌ را انجام بدهد و تخلف از آن گناه محسوب می‌شود و کفاره دیگری جز انجام آن نذر، وجود ندارد.

عهد اگر با خدا بسته ‌شود همان نذر خواهد بود. اما اگر عهد با بنده بسته شود باید مطابق آن عمل شود.

سوگند یا قسم خوردن به خداوند اگر شکسته شود کفاره آن تهیه لباس یا یک وعده غذا برای ده نفر فقیر است. اگر نتوانست سه روز روزه بگیرد.

قسم دروغ خوردن نیز به مانند شکستن قسم خداوند شامل کفاره می‌گردد.

تعریف نذر

نذر در اصطلاح فقهى یعنی این‌که انسان ملتزم شود کار خیرى را براى خدا به‌جا آورد، یا کارى را که ترک آن بهتر است، براى خدا ترک نماید.

شرایط انعقاد نذر

۱. صیغه نذر: در انعقاد نذر، صرف نیت کافی نیست و ذکر صیغه لازم است؛ گرچه لازم نیست صیغه به عربی باشد؛ مثال: “لله علیّ ان اصلّی صلاه اللیل”؛ “برای خدا بر من است که نماز شب بخوانم” یا “لله علیّ ان اترک الغیبه”؛ “برای خدا بر من است که غیبت نکنم”.

۲. متعلق نذر (آنچه در نذر بیان شده انجام یا ترک آن) باید رجحان داشته باشد؛ چه واجب باشد و چه مستحب (از نظر انجام آن) و چه حرام باشد و چه مکروه (از نظر ترک آن)؛ مانند اینکه نذر کند روزه بگیرد یا زیارت برود یا نذر کند غیبت را ترک کند یا سیگار نکشد.

بنابراین در صورتی که متعلق نذر، امر مرجوحی باشد، نذر صحیح نیست؛ مانند اینکه نذر کند سیگار بکشد یا غیبت کند.

۳. باید متعلق نذر مقدور نذر کننده باشد و مشقت فراوان یا ضرر قابل توجه نداشته باشد؛ مثلاً کسی که روزه برایش ضرر دارد، نمی تواند نذر کند که روزه بگیرد یا کسی که توان راه رفتن ندارد، نمی ‌تواند نذر کند که با پای پیاده به کربلا برود.

۴. شخص نذر کننده باید بالغ، عاقل، دارای اختیار و دارای قصد باشد و همچنین اگر در مورد مال خود نذر کرده، محجور (مثل سفیه یا مفلس) نباشد.

۵. اگر زن به همراه شوهرش باشد، نذر زن بدون اذن شوهر، اگر چه در مورد اموال زن باشد، باطل است.

انواع نذر

۱. نذر مشروط: نذری است که معلق بر چیزی باشد. این نوع نذر به سه صورت است:

الف) به شکرانه نعمت دنیوی یا اخروی نذر کند.

مثال: اگر خداوند به من فرزند سالمی عطا کند، برای خدا بر من است که چهل فقیر را غذا دهم؛ در این مثال، اطعام فقیر متوقف بر داشتن فرزند سالم است که به شکرانه آن این نذر انجام می­‌شود.

ب) برای طلب دفع بلا و گرفتاری این نذر منعقد می ‌شود.

مثال: اگر خداوند پدرم را شفا دهد، برای خدا بر من است که چهل شب زیارت عاشورا بخوانم.

ج) نذر برای بازداشتن نفس از عمل محرم یا مکروه است.

مثال: اگر دروغ گفتم، برای خدا بر من است که یک فقیر را غذا دهم.

۲. نذر مطلق: نذری است که بر چیزی معلق نیست.

مثال: برای خدا بر من است که ماه رجب را روزه بگیرم.

حکم تخلف از نذر

۱. چیزی که نذر شده مقید به زمان خاصی است

الف) اگر چیزی که نذر شده روزه است قضای روزه واجب است و در صورت ترک عمدی کفاره نیز واجب می شود.

ب) اگر چیزی که نذر شده نماز است بنابر احتیاط واجب، قضا واجب است و با ترک عمدی، کفاره نیز واجب می شود.

ج) اگر چیزی که نذر شده غیر نماز و روزه است؛ مانند زیارت امام حسین (ع) در روز عاشورا قضا واجب نیست. ولی اگر عمداً ترک کرده باشد، کفاره واجب می شود.

۲. چیزی که نذر شده مقید به زمان خاصی نیست (نذر مطلق)

جایز است تأخیر آن تا زمانی که گمان به فرا رسیدن مرگش کند؛ در این صورت تأخیر آن جایز نیست. بنابراین حنث نذر در این قسم به این صورت است که در مدت حیاتش انجام ندهد.

کفاره شکستن نذر

اگر کسی نذر خود را ادا نکند، باید یا ده فقیر را اطعام کند یا آنان را لباس پوشاند و در صورتی که مقدور نباشد، سه روز پیاپی روزه بگیرد.

عجز نذر کننده از انجام نذر

اگر نذر کننده، از انجام نذر خود (چه نذر مطلق و چه نذر مقید به زمان) عاجز شود، نذر منحل می‌شود و چیزی بر عهده او نیست؛ مگر در مورد نذر روزه که در صورت عجز، باید در ازای هر روز، یک مد طعام به فقیر بدهد.

تعریف عهد

عهد آن است که انسان با خداوند پیمان بندد کاری را انجام دهد یا کاری را ترک نماید. اما کسی که عهد می‌کند کاری را انجام دهد نیاز نیست آن کار در شرع بهتر باشد، بلکه کافی است مباح باشد و انجام آن برای او مصلحتی در دین یا دنیا داشته باشد. برای عهد می تواند بگوید “با خدا عهد می ‌بندم که نماز اول وقت بخوانم” یا بگوید “بر من است عهد خداوند که نماز را اول وقت بخوانم”.

شرایط انعقاد عهد

شرایط قسم به جز شرط پنجم، در عهد نیز لازم است مراعات شود.

عهد نیز مانند نذر می تواند مطلق باشد؛ مانند اینکه گفته شود “با خدا عهد می ‌بندم که نمازم را اول وقت بخوانم” یا اینکه می ‌تواند معلق بر شرطی باشد. مانند: “اگر در امتحان موفق شدم، با خدا عهد می ‌بندم که نمازم را اول وقت بخوانم”.

شکستن عهد

هر آنچه در بخش نذر بیان شد، در اینجا نیز جاری است.

کفاره شکستن عهد

تعریف قسم

قسم یعنی انسان به اسم خدا یا صفات مختص به آن، مانند “مقلب القلوب و الابصار” یا صفاتی که غالباً برای او به کار می‌رود و استعمالش ظهور در خدای متعال دارد (نه دیگران)، مانند خالق، رازق و رحیم، به هر زبانی که باشد، قسم بخورد کاری را انجام دهد یا ترک کند.

اگر قسم به غیر خداوند باشد، مانند اینکه قسم به پیامبر اکرم (ص) یا ائمه معصومین (ع) یا به قرآن کریم و امثال آن باشد، قسم محقق نمی‌ شود.

شرایط انعقاد قسم

1. صیغه قسم که در بالا شرائط آن بیان شد.
2. چیزی که برای آن قسم خورده شده، باید عمل واجب یا مستحب یا مباح باشد؛ چه رجحان در این عمل مباح باشد و چه نباشد و در صورتی که قسم به ترک آن است، عمل حرام یا مکروه یا مباح باشد.
3. چیزی که به آن قسم خورده شده مقدور باشد و مشقت فراوان یا ضرر قابل ملاحظه نداشته باشد.
4. کسی که قسم می ‌خورد، باید بالغ، عاقل، بااختیار و قصد باشد و نسبت به چیزی که قسم خورده محجور نباشد.
5. اذن پدر در مورد قسم فرزند و اذن شوهر در مورد قسم زن، لازم است.

شکستن قسم

هر آنچه در بخش شکستن نذر بیان شد، در قسم نیز جاری است.

کفاره شکستن قسم

حکم تخلف از قسم و عجز از آوردن آن، مانند نذر است.

تفاوت نذر و عهد

با توجه به تعریف نذر و عهد فهمیده می‌شود که

فرقى بین این دو نیست مگر در تلفّظ؛ مثلًا اگر

شخص بگوید با خدا «عهد» می‌کنم که هر شب

نماز شب بخوانم یا اگر مریض من خوب شد هزار

تومان صدقه می‌دهم، به آن عهد می‌گویند و اگر

بگوید برای خدا بر من است که هر شب نماز شب

بخوانم یا اگر مسافر من سالم برگشت فلان کار

خیر را انجام بدهم، به آن نذر می‌گویند و در حقیقت

تمام مسائل و شرایطی که در نذر گفته شده در عهد نیز می‌آید.

تفاوت نذر و قسم

تمام مسائل و شرایطی که در نذر گفته شد در

قسم نیز مى‏آید، مگر این‌که مورد نذر و عهد باید

راجح باشد (انجام واجب یا مستحب و یا ترک

حرام و مکروه) ولى مورد قسم لازم نیست رجحان

و برتری داشته باشد اما نباید مرجوح باشد؛ یعنی

مورد قسم ترک واجب یا مستحب و یا انجام حرام

یا مکروه نباشد.

تفاوت کفاره نذر و عهد و قسم

گفتنی است که کفاره عهد مانند کفاره نذر است؛

یعنى سیر کردن شصت فقیر، یا دو ماه روزۀ پى‌درپى،

یا آزاد کردن یک بنده. اما کفاره عمل نکردن به قسم

عبارت است از این‌که یک بنده آزاد کند، یا ده فقیر را

سیر کند، یا آنان را بپوشاند و اگر اینها را نتواند باید

سه روز، روزه بگیرد.