پایگاه خبری تحلیلی شرق سایت خبری تحلیلی شرق Related Articles
شتر
ماه رمضان بود و این بار برخلاف همیشه، نهج البلاغه در دسترس. سی روز طول کشید تا بخوانمش. اما هضمش به این زودی ها تمام نخواهد شد. حالا فکر می کنید در میان همه موضوعات، معارف و حکمت های نهج‌البلاغه،در حال حاضر چه چیزی چشم مرا گرفته؟ مطمئنا نمی توانید حدس بزنید که موضوع مورد نظر این باشد: شتر! می دانم مشتی نیست که نمونه خروار باشد و یک طورهایی هم از دریا به کوزه ای قناعت کردن است. اما به هر حال، موضوع آن قدر برایم جالب به نظر آمد که در حد همین یکی دو ستون یادداشت باشد. امیرالمؤمنین علیه السلام [بیشتر] در خطبه هایش چیزهایی را به این موجود چهار پا که از خیلی لحاظ، نزدیک ترین حیوان به بشر دو پاست، نسبت داده و از آن استفاده هایی کرده که بد نیست شما هم بدانید:
حضرت علی(ع) در جای جای خطبه هایش هر جا از فتنه های گذشته و پیش روی، حرفی به میان می آورد، برای این که مردم آن عصر بفهمند به شتر استناد می کردند. معروف ترینش همان جمله تاریخی است که بعد از جنگ جمل (شتر) بر زبان آوردند: غیر از من هیچ کس قادر نبود چشم فتنه را کور کند و شتر فتنه را بخواباند
۱ـ اوج ماجرای شتر در نهج البلاغه مربوط به خطبه شقشقیه است که حتی نامش هم به این موجود چهارپا ربط دارد. شقشقه چیزی شبیه بادکنک است که به هنگام خشم شتر، از زیر گلوی او بیرون می زند و پس از آرام گرفتن، ناپدید می شود. از این قضیه که بگذریم، امیرالمؤمنین در همین خطبه و پیش از آن سؤال نامربوط، یک جورهایی بین هر کدام از خلفای پیشین با شتر ارتباطی برقرار می کند. ابوبکر را با این عبارت یاد می کند که از شتر خلافت سخت دوشید و از حاصل آن بهره مند گردید. دوران عمر را هم مجموعه ای از خشونت ها، سختگیری ها و اشتباهات می داند و بعد حکمتی را رو می کند که هنوز هم زمامداران فعلی باید آن را پیش چ.شم داشته باشند: زمامدار مانند کسی است که بر شتری سرکش سوار است. اگر عنان محکم کشد پرده های بینی حیوان پاره می شود و اگر آزادش بگذارد در پرتگاه سقوط می کند. عثمان و خویشاوندان او هم در این خطبه به دلیل غارت بیت المال به شتر گرسنه ای تشبیه می شوند که به جان گیاه بهاری افتاده باشد. حضرت وقتی به زمان بیعت مردم با خودش می رسد هم از این موجود چهارپا استفاده می کند: اگر حضور فراوان بیعت کنندگان نبود و یاران حجت را بر من تمام نمی کردند… مهار شتر خلافت را بر کوهان آن انداخته، رهایش می ساختم.
۲ ـ غیر از خلافت شتر باید یک شباهت هایی با فتنه هم داشته باشد. حضرت علی(ع) در جای جای خطبه هایش هر جا از فتنه های گذشته و پیش روی، حرفی به میان می آورد، برای فهم مردم آن عصر به شتر استناد می کردند. معروف ترینش همان جمله تاریخی است که بعد از جنگ جمل (شتر) بر زبان آوردند: غیر از من هیچ کس قادر نبود چشم فتنه را کور کند و شتر فتنه را بخواباند. [در جنگ جمل چون تا زمانی که شتر عایشه برپا بود، ناکثین دست از جنگ برنمی داشتند، حضرت به امام حسن فرمان دادند تا هر جور شده، شتر عایشه را بخواباند. حالا ببینید امام چقدر زیبا از این استعاره استفاده کرده است.] علاوه بر این در جاهای دیگری هم امام علی فتنه های آینده را به شتر تشبیه کرده، اما به دو صورت متفاوت. یک بار به مردم کوفه هشدار می دهد که: فتنه هایی به سوی شما می آید، چونان شتر که مهار شده و جهاز بر پشت آن نهاده و ساربان آن را کشانده و به سرعت می راند. [خطبه ۱۰۲] یک بار دیگر هم از آن ها می خواهد پیش از آن که او را نیابند، آن چه می خواهند از او بپرسند: … بپرسید قبل از آن که فتنه ها چونان شتری بی صاحب حرکت کند و مهار خود را پایمال کند و مردم را بکوبد و بیازارد. [خطبه ۱۸۹] حالا خودتان ببینید حضرت علی چگونه انواع فتنه ها را به انواع شترها ربط داده است!
۳ ـ حضرت وقتی از دست کوفیان بی مروت خسته شده اند و می خواهند آن ها را نکوهش کنند، هم برایشان از شتر مثال هایی می زنند مگر وجدان بیمار آن ها تکانی بخورد. چند نمونه اش را بخوانید: چه مقدار با شما کوفیان مدارا کنم؟ چونان مدارا کردن با شتر نوباری که از سنگینی بار، پشت آن زخم شده است [خطبه۶۹]… ای مردم شما چونان شتران دور مانده از ساربان اید که اگر از سویی جمع آوری شوند، از دیگر سو پراکنده می شوند [خطبه۹۷]… گاهی هم که آتش حرف او در هیزم تر آن ها نمی گیرد، به همین شیوه آن ها را از حوادث خونین آینده می هراساند: حوادثی به شما روی آورده مانند شتری که مهار کردنش سخت، میان بندش سست و سواری بر آن دشوار است [خطبه ۸۹]… بنی امیه بعد از من برای شما زمامداران بدی خواهند بود، آنان چونان شتر سرکشی که دست بر زمین کوبد و لگد زند و با دندان گاز گیرد و از دوشیدن شیر امتناع ورزد، با شما چنین برخوردی دارند. [خطبه۹۳]… بلاها شما را می گزد چونان گزیدن و زخم کردن دوش شتران از پالان [خطبه ۱۸۷]…
حالا ببینید امام در حمایت از حقوق حیوانات چه دستورالعملی به مأموران جمع آوری مالیات داده است: هر گاه حیوانات را به دست فردی امین سپردی، سفارش کن تا بین شتر و نوزادش جدایی نیفکند و شیر آن را ندوشد تا به بچه اش زیانی وارد نشود. در سوار شدن بر شتران عدالت را رعایت کند و مراعات حال شتر خسته یا زخمی را که سواری دادن بر او سخت است، بنماید. آن ها را در سر راه به درون آب ببرد و از جاده هایی که دوطرف آن علفزار است به جاده بی علف نکشاند و هر چند گاه شتران را مهلت دهد تا استراحت کنند و هر گاه به آب و علفزار رسید، فرصت دهد تا علف بخورند و آب بنوشند
۴ ـ شتر در خطبه های امیرالمؤمنین، دستمایه تشبیهات جالب و گاه شاعرانه ای هم قرار می گیرد. مثلا حضرت در جایی وقتی می خواهد دعای باران را بخواند، از تعبیر حدابیرالسنین استفاده می کند. این تعبیر جمع حد بار و به معنای شتری است که بر اثر راه رفتن ناتوان شده است. امام سال های قحطی را به چنین شتری تشبیه کرده است. [خطبه ۱۱۵] دو بار هم مرگ و پایان زندگی را به آواز خواندنی تشبیه می کند که شتران را به شتاب می راند [خطبه های ۱۳۲ و ۱۵۷] در خطبه ۱۸۲ هم وقتی می خواهد درباره آخرالزمان سخن بگوید، مثال جالبی از شتر می زند: در آن هنگام، اسلام غروب می کند و چونان شتری در راه مانده دم خود را به حرکت درآورده و گردن به زمین می چسباند
۵ ـ حالا ببینید امام در حمایت از حقوق حیوانات چه دستورالعملی به مأموران جمع آوری مالیات داده است: هر گاه حیوانات را به دست فردی امین سپردی، سفارش کن تا بین شتر و نوزادش جدایی نیفکند و شیر آن را ندوشد تا به بچه اش زیانی وارد نشود. در سوار شدن بر شتران عدالت را رعایت کند و مراعات حال شتر خسته یا زخمی را که سواری دادن بر او سخت است، بنماید. آن ها را در سر راه به درون آب ببرد و از جاده هایی که دوطرف آن علفزار است به جاده بی علف نکشاند و هر چند گاه شتران را مهلت دهد تا استراحت کنند و هر گاه به آب و علفزار رسید، فرصت دهد تا علف بخورند و آب بنوشند.
نویسنده: اسماعیل رمضانی
شکوری_گروه دین و اندیشه تبیان
