پایگاه خبری تحلیلی شرق سایت خبری تحلیلی شرق Related Articles
نویسنده: فؤاد ابراهیم ؛ مترجم: مهدیبهرام شاهی
اگر چه انشقاق شیعه و سنی به تاریخ صدر اسلام ومسئله جانشینی پیامبر (ص) باز می گردد، ولی ابن تیمیه نیز در این جریان نقش مهمیایفا کرد (۱۳۲۸ و ۱۲۶۳. ت). وی پیشگام جدلیون سنی بود و اعتقادات شیعی را به شیوهای نظام مند و با شدت تمام مورد انتقاد قرار داد.
علمای وهابی با الهام از آثار ابن تیمیه شیوه وی رادر اهانت و توهین به شیعیان در پیش گرفتند. بواسطه تبعیت وهابیون از شیوه جدلی ابنتیمیه، انشقاق و اختلاف مردم عربستان و بطور کلی مسلمین جهان عمیق تر شد. در دهه۱۹۵۰و ۱۹۶۰ با تلاش علمای برجسته اهل تسنن و شیعه اختلاف شیعه و سنی کمرنگ تر شد ودر این رابطه مجموعه نشست هایی در قاهره برگزار شد، در حالی که علمای وهابی موضعگیری اهل سنت و شیعیان برای مصالحه و سازش را بشدت موردحمله قرار دادند. برخی ازعلما وهابیت را به عنوان عامل اصلی انشقاق واختلاف در جامعه اسلامی برمی شمارند. برخی دیگر این فرقه را تهدیدی برای اتحاد ملی عربستان و مسلمین سراسر جهان میدانند.
دکتر (محمد الباهی) اندیشمند برجسته سنی معتقد است وهابیت شکاف بین شیعه وسنی را عمیق نموده که این امر تأثیر منفی موضع گیری وهابیون را برمی تاباند. (یانریچارد) وهابیت را مانع ورادع اصلی همزیستی مسالمت آمیز شیعه و سنی برشمرده،حمیدعنایت نیز وهابیت را بزرگ ترین چالش شیعیان از زمان صدر اسلام دانسته است. موضع سیاسی و دیدگاه وهابیون نسبت به شیعیان در آثارآنان منعکس شده و بواسطه آثار مذکور اختلافات مردم عربستان تشدید شده است. (کتابتبدید الظلام و تنبیه النیام الی خطر الشیعه و التشیع علی المسلمین و الاسلام ( نوشته یکی از جدلیون برجسته وهابی بنام (ابراهیم الجبهان) که با هزینه نهادهای دینیوهابی منتشر شد،نمونه ای از این آثار تحریک آمیز است. این کتاب در اواسط دهه ۱۹۷۰منتشر شد و پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۹۷۹ درسطح گسترده در داخلو خارج از عربستان توزیع شد.
تحصیلات نویسنده این کتاب در سطح بسیار پائینی است،وی از یک دانشگاه دینی فارغ التحصیل نشده و هیچ اثر دیگری نیز تالیف نکرده است. باوجود این کتاب وی مورد استقبال جامعه وهابیون قرار گرفت ودر خلال سالهای ۱۹۸۸ ۱۹۷۶نه بار تجدید چاپ شد. هدف اصلی نویسنده نفی و تقبیح شیعیان است. وی در اثر خود ادعاکرده یهودیان درراستای اهداف خود، تشیع را بنیان نهاده اند. (الجبهان)برخلاف مفهوممتعارف رافضی، آنرا به معنای (کسانی که اسلام را بطور کلی نفی می کنند) تعبیر نمودهاست. وی تشیع را به عنوان یک نظام عقیدتی مبهم مبتنی بر احادیث فاسد و بی اعتبار ومجموعه ای از اندیشه های باطل و پوچ معرفی کرده است. از نظر وی تشیع مذهب جدیدی استکه از فرقه های مجوس، مسیحیت و یهودیت مشتق شده و این مذهب استبدادی و طاغوتی آفت وبلایی است که توسط مراکز یهودی وفراماسونری، یاوه گویان، شیادان و احمقان ساخته وپرداخته شده است.آنان که در مورد کفر و بی ایمانی شیعیان تردید دارند مانندشیعیان،مجوسی اند. در واقع این انگ ها و نسبت های ناروا و بی پایه چیزی جزتکرارتهمت های عالم ضد شیعه مشهور، ابن تیمیه، نیست.
جدلیون سنی و به ویژه وهابیون با الهام از ابن تیمیههمین تهمت ها رانسبت به شیعیان روا داشتند. ( محب الدین الخطیب در مصر و (الهیظاهر) در پاکستان از جدلیون مشهوری بودند که ادبیات جدلی وهابی راترویج کردند. وهابیون در اواسط دهه ۱۹۵۰ به منظور ممانعت از مصالحه و سازش شیعیان و اهل تسنن وبرای اثبات سازش ناپذیری شیعه وسنی، اثر الخطیب بنام (الخطوط العریضه) را منتشر وتوزیع نمودند،زیرا الخطیب در این کتاب تشیع را دینی کاملا متفاوت با اسلام معرفیکرده بود. بدین ترتیب علمای وهابی هر گونه مصالحه و سازش شیعه وسنی را نفی کردند. الخطیب در این رابطه چنین می گوید: (سازش ناپذیریفرقه های سنی و شیعه از آنجا ناشی می شود که شیعیان در مورد اصول و مبانی عقیدتیدینی با بقیه مسلمین اختلاف دارند، این امر در موضع گیری علمای شیعه و عقاید واعمال دینی شیعیان نمود یافته و این وضعیت همچنان استمرار یافته است).
وی به آثار و احادیثی متوسل شده که دیدگاه شیعیان دررابطه با امکان مصالحه و سازش با اهل تسنن را نفی می کنند. کتاب (الزهراء)،اثرگروهی از علمای شیعه از جمله آثار مذکور است که نویسنده در آن احادیثی را درمورد بی اعتباری خلافت عمر ذکر نموده است. آنان در اثرمذکور ادعا کرده اند عمر بهجنون مقاربت جنسی با مردان دچار بوده است. این حدیث در بحارالانوار، اثر شیخ محمدباقر مجلسی، ازمتکلمین و علمای عصر صفویه (۱۹۶۶ وفات) نیز آمده است. یکی ازعلمایافراطی و تندرو سعودی بنام شیخ بن جبرین، با الهام از الخطیب در این رابطه چنین میگوید: (آنان که هنوز در مورد رافضی بودن شیعیان تردید دارند، باید اثر الخطیب بنام )الخطوط العریضه) و آثار (احسان الهی ظاهر) و (غفاری) را در مورد رد عقاید و آرایشیعیان مطالعه کنند).
شیخ بن باز، مفتی اعظم عربستان سعودی نیز معتقد استتشیع دینی متفاوت و مجزا از اسلام است و همانگونه که مصالحه اهل تسنن بایهودیان،مسیحیان و بت پرستان امکانپذیر نیست، سازش شیعیان یارافضیان با اهل تسنن نیزغیرممکن است.
محمد خالد الحراس، از اساتید دانشگاه اسلامی مدینه،در این رابطه می گوید: (وهابیون با شیعیان سازش نمی کنند و چون اختلاف این دوگروهاز مبانی و اصول دینی نشأت می گیرد، این مصالحه بی پایه واساس است).
وهابیون بر اختلافات اساسی و بنیادین شیعه و سنیتاکید می کنند ودر آثار ضد شیعی آنان دو مقوله سب و رفض به عنوان مهم ترین موضوعاتتحریک آمیز معرفی شده اند. نفی خلفای سه گانه، اصحاب و همسران پیامبر(ص)، به ویژهعایشه دختر ابوبکر و حفصه دختر عمرسب و نفی مشروعیت خلافت خلفای سه گانه رفض نامیدهمی شود.
در هر حال اینکه آیا علمای وهابی جبهه متحدی را علیهتشیع تشکیل داده اند یا به دو طیف افراطی و میانه رو تفکیک می شوند، برای شیعیانمبهم و حل نشده است. ولی در مورد اینکه وهابیت فرقه ای درونگراست اتفاق نظر وجوددارد، زیرا در تعالیم وهابیون مسلمانان به دوگروه مسلمین واقعی و مسلمین دروغینتقسیم شده اند. وهابیون خود راپیروان حقیقی پیامبر (ص) و فرقه های دیگر سنی، بهویژه شیعیان را به عنوان بدعت گذار و رافضی تلقی می کنند. علمای وهابی جهان را بهدوگروه موحدین و مشرکین یا بدعت گذاران تقسیم کرده اند. این دسته بندی تعصب آمیزنشان می دهد وهابیون هرگز گرایش های دیگراسلامی را تحمل نخواهند کرد. در کتب، فتاویو نوارهای سخنرانی آنان، کسانی که تعالیم وهابیت را نمی پذیرند، در بهترین حالت بهعنوان منحرف یا ضاله و در بدترین حالت کافر معرفی شده اند. با اینکه تشخیص علمایوهابی میانه رو از افراطی بسیار دشوار است، می توان گرایشهای مختلف وهابی را ازیکدیگر تمییز داد. گروه نخست افراطیون می باشند که (شیخ بن جبرین، شیخ عبدالمحسنالعبیکان، شیخ ناصرالعمر و شیخ الهذیفی) و بسیاری از علمای وهابی از آن جمله اند. جوانان وهابی از این طیف حمایت می کنند و برای حصول اهداف خودشیوه های خشونت آمیزرا بکار می گیرند و خاندان سلطنتی سعودی رافاسد و بی لیاقت می پندارند. از نظر آنانمقامات سعودی نباید به شیعیان اجازه دهند اعمال بدعت آمیز خود را بجای آورند و بایدآنان رابه قتل برسانند، تبعید و سرکوب کنند و یا وادار به ترک عقیده نمایند.یکی ازکارگران وهابی شرکت نفتی آرامکو عربستان از شیخ بن جبرین پرسید آیا غذا خوردن یکوهابی با کارگران شیعه سر یک میز جایزاست. شیخ بن جبرین پاسخ داد:
(سعی کنید از آنان دوری کنید و جایتان را تغییردهید، در غیر این صورت با طعنه و کنایه و بی احترامی نفرت خود را نسبت به آنان نشاندهید. شما باید سعی کنید بطلان و کذب بودن عقاید مخرب و منحرفشان را آشکار کنید وسپس آنان را متقاعد کنید حقانیت مبانی عقیدتی وهابیت را بپذیرند و دست از عقایدموهوم خود بردارند. اگر آنان مقاومت کردند باید به عقوبت خود برسند و کشته شوند)
بن جبرین در مورد حکم فقهی مربوط به پرداخت زکاتبه خانواده های نیازمند شیعه در عربستان خاطر نشان کرد: (علمای وهابی در کتب فقهیخود پرداخت زکات به کفار و بدعت گذاران را منع کرده اندو از آنجا که روافض جزو کفارمحسوب می شوند، نباید زکات به آنان تعلق گیرد.)
شیخ ناصر العمر، از سلفی های تندرو مشهور با تاکیدبر سازش ناپذیری تشیع و تسنن، بشدت سازش و مصالحه شیعه و سنی را موردحمله قرار داد. وی در این رابطه اظهار داشت : (اختلافات ما با روافض (شیعیان) فقط به مباحث فرقه ایمحدود نمی شود. اختلاف ما در موردمسائل بنیادین و اساسی دینی است، نه بخشهایی ازدین. در واقع هیچ نقطه مشترکی بین ما و شیعیان وجود ندارد.)
العمر در پاسخ به همایش گفتگوی مذاهب که در ژوئن ۲۰۰۳ درریاض برگزار شد از شرکت کنندگان خواست روافض (شیعیان) را به اسلام واقعی وپیروی از شیوه اهل سنت دعوت کنند.
وب سایت مشهور وهابیون، خطبه های نماز جمعهمسجدالنبی مدینه را که به امامت شیخ الهذیفی در سوم مارس ۱۹۹۸ و با حضور رئیس جمهورپیشین ایران، حجت الاسلام و المسلمین هاشمی رفسنجانی ایراد شد، تحت عنوان (یهودیان،مسیحیان و روافض را از عربستان اخراج کنید) منعکس نمود. (شیخ الهذیفی) با تقبیح وسرزنش حامیان سازش و مصالحه سنی و شیعه تصریح کرد: (چگونه شیعه و سنی می توانند بایکدیگر سازش کنند در حالی که اهل سنت با تمسک به قرآن و سنت نبوی (ص) دین را زندهنگاه داشته و تکریم نمودند، درحالی که روافض (شیعیان) بطور علنی به اصحاب پیامبر(ص)اهانت نموده و اسلام را نابود کردند. تا زمانی که شیعیان عقاید خود را ترک نگویند وبه اسلام حقیقی نگروند، ما قدمی به سوی آنان بر نخواهیم داشت. خطر شیعیان برایاسلام بیش از یهودیان و مسیحیان است وهرگز نباید به آنان اعتماد کرد. بنابراینمسلمین باید با نهایت احتیاط باآنان برخورد کنند).
علمای سنتگرا، دومین طیف وهابیونبشمارمی روند و علمای نسل قدیم نظیر (شیخ بن باز، شیخ محمد بن عثیمین) و برخی ازنئوسلفی ها نظیر (شیخ صفار الحوالی) به این گروه تعلق دارند. علمای سنتی وهابی ازجدلیون پیروی می کنند و دیدگاه ها ومواضع خصومت آمیز آنان نسبت به شیعیان ازدیدگاههای جدلی نشأت می گیرد، با وجود این گروه مذکور با قتل و اخراج شیعیان ازکشور و مجبورکردن آنان به پذیرش وهابیت موافق نیستند، چرا که این اقدامات به بینظمی و هرج و مرج می انجامد. از نظر آنان باید شیعیان را به ترک عقایدو اعمال بدعتآمیز ترغیب نمود.
طیف سوم وهابیون که روشنفکرانی نظیر عبدا… حمید،عبدالله صبیح،عبدالعزیز قاسم و عبدالعزیز الخدر را در بر می گیرد ایده های ترقیخواهانه و سازشکارانه را ترویج می کنند. گرچه حضور این طیف درعرصه دینی و اجتماعیچندان پر رنگ نیست، ولی گرایش مذکور به سرعت در حال گسترش است. به عنوان مثال(الحمید) مفاهیم حقوق بشر را بر مبنای برداشت و تفسیر متفاوتی از اسلام وهابی اشاعهمی دهد. وی معتقد است اسلام بر پایه عدالت و آزادی استوار شده و این دو رکن اساسیدر گسترش اسلام نقش عمده ای ایفا نموده اند. الحمیددر این رابطه می نویسد: (امویانو عباسیان عدالت و آزادی را در قلمروخود گسترش ندادند، بلکه برعکس آنان اهل کتاب رااز حقوق خودمحروم کردند و اسلامی را که آنان به مردم تحمیل کردند از وحی وپیامبر(ص) نشأت نمی گرفت. حکومت های عربی و جنبشهای سلفی معاصروارث امویان وعباسیانند و شیوه آنان را در پیش گرفته اند و آنرا اسلام ناب می نامند. حکومتهایکشورهای عربی از این حقیقت غافلند که دولت های سرکوبگر و مستبد سقوط خواهند کرد،زیرا سرکوب آزادی برخلاف سرشت بشری است و جنبشهای سلفی نیز فراموش کرده اندهر فرقهای که رابطه نزدیک بین اسلام و آزادی و عدالت را به درستی درک نکند از دین الهیمنحرف شده است. بدین ترتیب تا زمانی که آزادی اندیشه و بیان و عدالت وجود نداشتهباشد، نهادهای جامعه مدنی شکل نخواهد گرفت. با نقض آزادی های اولیه فردی نظیر سرکوببدعت گذاران (شیعیان)، فضای صلح آمیز جامعه اسلامی درهم شکسته می شود و زمینه برایفرقه گرایی فراهم گردد.) الحمید برخی از قدمای سلفی را که پیروان فرقه هایمختلف اسلامی را بدون ادله متقن و تحقیق تکفیر نموده اند بشدت سرزنش نمود. یکی ازعملگرایان سلفی و استاد دانشگاه اسلامی امام محمد بن سعود بنام (عبدالله الصبیح) براهمیت توده گرایی تأکید می نماید. وی بااستناد به یکی از نظریه های روانشناسی اظهارمی دارد: (سرزمین مشترک عامل ایجاد احساسات و عواطف مثبت، نوع دوستی، محبت وصمیمیتبین اعضای گروه های مختلف است، بدین ترتیب احساسات مذکور همزیستی مسالمت آمیز وهمگرایی گروه های مختلف را در پی خواهد داشت. حفظ توده ها وظیفه و مسئولیت همگانی ومستلزم روابط وتعاملات مستحکم اجتماعی است و این امر به پلورالیسم منجر می گرددو درنتیجه امکان طرح دیدگاههای مختلف فراهم می شود.)
با ظهور نئوسلفی ها پس از حمله عراق به کویت در سال ۱۹۹۰ شیخ سلمان العوده به عنوان چهره ای توده گرا در میان وهابیون مطرح شد.وی درمجموعه سخنرانی های خود شیعیان را بشدت مورد حمله قرار دادو آنان را کافر نامید. بااین حال پس از آزادی از زندان در سال ۱۹۹۸ به میانه روی گرایش پیدا کرد. وی درابتدا معتقد بود به علت اختلافات عمیق بین گروه های اسلامی وحدت تحقق نخواهد یافت،ولی پس ازگرایش به میانه روی اذعان کرد می توان مواضع گروه های مختلف را به یکدیگرنزدیک نمود و به وحدت دست یافت. شیخ سلمان در این رابطه می گوید: (بجای طرح وبرجسته کردن موضوعات مورد اختلاف، بایدنقاط مشترک بین گروه های مختلف که تعداد آنهازیاد است مورد تاکیدقرار گیرد.)
غالب فرقه های اسلامی در بسیاری از زمینه ها داراینقاط مشترکند ودین اسلام عامل پیوند گروه های مختلف با یکدیگر است. اگر چه شیخسلمان فقط گروه های سنی را مد نظر قرار داده ولی عبارت پردازی وسبک بیان وی در اینمورد کاملا با لحن اهانت آمیز سلفی ها متفاوت است. یکی از رهبران جنبش اصلاحات درلندن به نام (سعد الفقیه)علت تغییر موضع شیخ سلمان العوده را اینگونه توضیح می دهد: (العوده در این مورد با دیگر سلفی های میانه رو نظیر شیخ عبدالعزیز القسیم بحث وگفتگو کرد، در نتیجه افق فکری وی بسط یافت. اینک العوده
منبع: هفته نامه پگاه حوزه
پایگاه اطلاع رسانی موسسه فرهنگی آرماگدون