یادشبخیر دوران کودکیمان و خواندن این شعر برای عروسکهایمان: گویی جدیجدی، مامان و بابا بودیم و عروسها، کودکانمان! چقدر قشنگ بود و هست دنیای کودکی! حال بیایید ببینیم بازی با عروسک، چه نقشی میتواند در بهداشتروانی کودکمان داشته باشد تا شخصیتاش به بهترین نحو شکل بگیرد؟
نقش عروسک درمانی در بهداشتروانی کودک:
کودک میتواند در بازی عروسکی، انگیزهاش را متعادل نماید و انرژیهای اضافی روانی خود را تخلیه کند؛ به عبارتی بهتر، کودک در بازی عروسکی، انرژی روانی و جسمی خود را بارور ساخته و شکل مناسبی به آن میدهد.
عروسک قشنگ من، قرمز پوشیده تو رختخواب مخمل آبی خوابیده
یه روز مامان رفته بازار، اونو خریده قشنگتر از عروسکم، هیچکس ندیده
عروسک من، چشماتو باز کن وقتی که شب شد، اون وقت لالا کن
از دیدگاه بهداشتروان، «عروسکدرمانی» شیوهی دلپذیر مداوا در قلمرو رواندرمانیست. عروسک، واسطهای پذیرفته شده از سوی بزرگسالان و کودکان در جهت ارتباط و تبادل احساس، عاطفه و اندیشه بین این دو نسل میباشد که در برخی از کشورها به جایگاه این ابزار تربیتی، اهمیت خاصی داده شده است. میتوان از این طریق، به کودک آموزش داد تا اوقات فراغت خود را به صورت مطلوبی پر کند و نکات منفی و ناسالم عاطفی، احساسی، رفتاری و شناختی او را بهبود بخشید. در حیطهی روانپزشکی و روانشناسی بالینی کودک، متخصص بالینی قادر است با استفاده از عروسکها، به اطلاعات مفید بالینی جهت تشخیص مسائل روانی کودک دستیابد و پس از تشخیص بالینی، درمانگر طرح مناسبی را به منظور درمان از طریق بازی، تهیه و در جلسات درمانی، اجرا نماید.
نقش عروسکبازی، در رشد و تکامل کلامی کودک:
کودک در ارتباط با عروسک، دوست دارد موقعیت خود را بیان نموده و دنیای اطراف خود را تعریف کند. تعریف او از دنیا، تصویرهایی ست که از پدر و مادر، برادر و خواهر، خانه و کوچههای اطراف خانهی خود دارد. اگر پدر و مادر، در برخورد با او بیمیلی کنند و یا برعکس، رفتار مناسبی داشته باشند، کودک این رفتارها را برای عروسکاش بازگو مینماید وهمین تعریف کردن اساس آرامش و تخلیهی روانی کودک شده و در نهایت، موجب تجلی و بروز برخی از بیانات و گفتههای ناب و ارزشمند در ذهن کودک میشود؛ بنابراین رفتار کودک با عروسک، در پیشرفت و تکامل کلامی او مؤثر میافتد؛ به شرط آن که ما رفتار و گفتار کودک را به هنگام گفتوگو با عروسک، جدی بگیریم.
یکی از نیازهای اساسی که موجب گرایش کودک به عروسک میشود، میل به داشتن هم صحبت است. عروسک برای کودک، یک شخص محسوب میگردد و با او رابطهی اجتماعی برقرار میکند؛ ضمن این که کودک با توجه به این که مسؤول عروسک شناخته میشود، در مسیر رشد مسؤولیتپذیری و خلاقیت اجتماعی قرار میگیرد.
برخی کارکردهای روانی عروسکبازی و عروسکدرمانی:
بازیهای عروسکی، به عنوان یکی از مؤثرترین انواع بازی درمانیها مطرح گشته و اهمیت خاصی دارد. برخی از کارکردهایی که در بازیهای عروسکی وجود دارد و نقش مستقیمی در بهداشتروانی کودک ایفا کند، عبارتند از:
حس سرپرستی و مسؤولیت مراقبت از عروسک
ایجاد ارتباط احساسی و عاطفی با عروسک
فعالیتهای روانی-عقلی و باروری ذهنی کودک در ارتباط با عروسک
خوشحال شدن و لذتبخش شدن اوقات فراغت کودک
همانند نمودن عروسک خویشتن
افزایش اعتماد به نفس کودک به علت سرپرستی ومراقبت، از عروسک
رشد عواطف وگرایشهای عاطفی کودک
افزایش قدرت تصمیمگیری و هدایت فکری
و…
توصیههایی به والدین در مورد عروسکبازی کودکان:
هنگام بازی کودک با عروسک، جهتدهی و تصمیم بزرگسالانه نداشته باشید، بلکه عروسک را همانگونه ببینید که کودکان میبینند و احساس میکنند؛ یعنی همانند کودک، آن را حس کرده و در نظر بگیرید.
از آنجا که کودکان با عروسکهایشان راحت صحبت میکنند، سعی کنید از آنان نخواهید که به صورت کلیشهای و بسته با عروسکها حرف بزنند، بلکه تشویقشان کنید تا آنگونه که دوست دارند، با عروسکها صحبت کنند.
از دیدگاه بعضی خانوادهها، عروسک به عنوان یک دوست برای کودک میباشد، نه وسیلهای در جهت سرگرمی او. به همین دلیل، کودک کارکردی تحت عنوان راز و نیاز عروسک را برای خود مطرح مینماید و از آن به خوبی استفاده میکند. در سایهی این نگرش، خانواده بهتر میتواند احساس تنهایی و خلا روانی کودک را جبران کند. در چنین ارتباطی، کودک برای عروسک دلتنگی میکند، نگراناش میشود و سعی در مراقبت بیشتر از او دارد.
عروسک میتواند واسطهی تربیتی ما با کودک یا کودک با محیط پیراموناش باشد و در این نقش، میتواند پیام تربیتی را از ما گرفته و به کودک منتقل نماید؛ علاوه بر این که احساس عاطفی و فکری کودک را به طور متقابل نیز به ما انتقال میدهد.
ما میتوانیم از طریق ثبت و یادداشت نوع ارتباط کودک با عروسکهایش در هنگام بازی، با دنیای او بیشتر آشنا شویم و در برنامهریزی و هدایت تربیتی او مفاهیم و اصول و اهداف واقعیتری را انتخاب نماییم.
عروسک درمانی و اجرای نمایش عروسکی و آشنا سازی کودک با عروسک، هم به منظور پر کردن اوقات فراغت و هم بهینهسازی شرایط روانی- زیستی او از نظر بهداشت روانی، ارزش فراوانی دارد.
«بازی درمانی» روشیست روانپزشکی و روانشناسی که از طریق آن، کودک هیجان سرکوب شدهی خود را برونفکنی کرده و برخی از مشکلات روانیاش درمان میگردد.
مریم یوسفی
مجله :شادکامی وموفقیت