پایگاه خبری تحلیلی شرق سایت خبری تحلیلی شرق Related Articles
گام اول: رفتاری را که میخواهید تغییر دهید، مشخص کنید
بهتر است به‌جای پرداختن به موضوعات کلی، به موارد مشخصی توجه کنید. به کودک‌تان نگویید: «مرتب باش»، بلکه برای او توضیح دهید که میخواهید پس از برخواستن از خواب، رختخوابش را جمع کند.
گام دوم: به کودک بگویید انتظار شما از او چیست، و چگونگی انجام آن را به او نشان دهید
اگر از کودک میخواهید هنگام درخواست چیزی گریه ناله و زاری نکند، به او نشان دهید چگونه باید خواسته‌ی خود را بیان کند. وقتی قدم به قدم کودک‌تان را راهنمایی می‌کنید و چگونگی انجام رفتاری را به او نشان می‌دهید، او دقیقاً می‌فهمد که چه انتظاراتی از او دارید.گام سوم: دستورات را به‌صورت بازی در‌آورید
اغلب فرمان‌هایی که برای کودک‌مان صادر می‌کنیم زمان چندانی برای انجام‌دادن لازم ندارند و این زمان کمتر از وقتی است که صرف بحث‌کردن در مورد آن‌ها میشود. اگر از دوران خردسالی بچه ها شروع به در خواست کمک از آن‌ها کنید آن‌ها به وظایف خود به چشم یک بخش طبیعی از زندگی‌شان نگاه خواهند کرد بعداً شما می‌توانید با اندازه‌گیری زمان پاسخ، آن را تبدیل به یک بازی کنید: «چقدر طول می‌کشه رختخوابتو مرتب کنی؟»؛ شروع می‌کنیم، یک، دو، سه…عالیه! کارتو در چهار و نیم دقیقه تمام کردی. واقعاً که می‌تونم روی کمکت حساب کنم؛ خیلی ممنون!» با این روش، ضمن این‌که کودک بازی میکند و از کارش لذت می‌برد، وظایفش را هم انجام داده است.
گام چهارم: رفتار کودک (نه خود کودک) را مورد تشویق یا انتقاد قرار دهید
خود کودک را ستایش نکنید، بلکه رفتار او را تشویق کنید. برای مثال، به‌جای این‌که بگویید: «حالا بچه‌ی خوبی شدی» به او بگویید: «چقدر خوب است که آرام نشسته‌ای». تحسین یا عدم تأیید خود را بر رفتار کودکان متمرکز کنید؛ زیرا این همان چیزی است که باید کنترل شود. این توصیه‌ی درباره‌ی رفتارهای نامطلوب اهمیت بیشتری دارد. برای نمونه، اگر از این‌که کودک‌تان رختخوابش را جمع نمیکند، ناراحتید به او نگویید: «دختر بدی هستی» بلکه به‌جای آن بگویید: «از این‌که رختخوابتو جمع نمی‌کنی، ناراحتم».
گام پنجم: پاداش‌ها برنامه‌ریزی شده نباشد
در ابتدا برای ایجاد رفتاری درست در کودک، می‌توان از پاداش به‌صورت منظم و با اعلام قبلی استفاده کرد؛ اما در ادامه پاداش‌هایی که به کودک می‌دهید، نباید برنامه‌ریزی شده باشد؛ برای مثال، نباید پدر با برنامه‌ریزی پیشین به فرزندش بگوید: «اگر رختخوابتو جمع کردی، تو رو پارک می‌برم»، بلکه باید پاداش، بدون اعلان قبلی باشد. به این صورت که پدر به فرزندش بگوید: «به‌به! چقدر خوبه که رختخوابتو جمع می‌کنی. امشب تو رو به‌خاطر این کارت پارک می‌برم».
پاداش‌های برنامه‌ریزی شده می‌تواند به ایجاد عادت بینجامد. پدر و مادر از آن روی به فرزندان‌شان پاداش می‌دهند که به‌سرعت به خواسته‌های‌شان برسند، اما افراط در هیچ کاری درست نیست. اگر بدون توجه به این‌که چقدر بستنی دوست داریم، روزی چند نوبت از آن بخوریم، به احتمال زیاد خسته می‌شویم. هر چه از پاداش بیشتر استفاده کنید؛ اثر بخشی آن کاهش می‌یابد، زیرا معنای خود را برای کودک بیشتر و بیشتر از دست می‌دهد. تشویق برنامه‌ریزی شده اغلب سبب میشود که کودکان روش خودخواهانه‌ای را در پیش گیرند. پدر و مادر باید سیاستی اتخاذ کنند که کودکان بی‌نیاز از پاداش، وظیفه‌ی خود را انجام دهند. در آغاز می‌توانید چند نوبت پی‌درپی، وقتی فرزند شما کار درستی انجام داد، به او پاداش دهید، اما در مراحل بعدی باید تنها در مواقع خاصی این کار را بکنید.
گام ششم: تا زمانی که رفتار جدید نیازمند پشتیبانی است، به تشویق ادامه دهید
تشویق رفتارهای صحیح کودکان، انتظارات شما را از آن‌ها مشخص می‌سازد و الگوهای صحیح رفتار را برای‌شان ترسیم میکند. برای آموزش مؤثر به کودکان بهترین راه این است که انتظارات خود را از آنان به‌صورت الگو و نمونه در‌آورید. ادامه‌ی تشویق سبب تحکیم رفتار صحیح و تداوم آن میشود.
گام هفتم: از جنگ قدرت با کودک خود بپرهیزید
والدین تا آنجا که امکان دارد باید از کشمکش و جنگ قدرت با کودک خود پرهیز کنند. برای مثال هنگامی‌که میخواهید فرزند‌تان رختخوابش را جمع کند، استفاده از روش «مهلت زمانی» به‌وسیله تنظیم زنگ ساعت به کاهش کشمکش میان شما و کودک کمک میکند؛ زیرا به این ترتیب، قدرت خود را به یک مرجع بی‌طرف، یعنی ساعت منتقل می‌کنید.
گام هشتم: در صحنه حاضر باشید
این سخن بدان معنا نیست که والدین باید شبانه‌روز کنار فرزند خود باشند، بلکه یعنی کودکان به همراهی و نظارت مستمر نیاز دارند. اگر هنگام بازی‌کودک، والدین حضور داشته باشند، می‌توانند بر وقت بازی وی نظارت داشته باشند و به او در یادگیری رفتار صحیح در رابطه با دیگر کودکان و همچنین قواعد بازی، کمک کنند، و به این ترتیب، سبب بهبود رفتار کودک شوند. اگر والدین نظارت کافی بر کودکان خود داشته باشند، بسیاری از خطاهای رفتاری آنان اصلاح خواهد شد.
گام نهم: یادآور رفتارهای نادرست نباشید
رفتارهای نامناسب را فراموش کنید و از یادآوری مداوم آن‌ها به کودک بپرهیزید. یادآوری پیوسته‌ی رفتارهای نادرست، تنها به ایجاد انزجار، رنجش و تنفر در کودک می‌انجامد و احتمال تکرار مجدد آن اشتباه را بیشتر میکند. اتفاق‌های پیشین تمام شده است و یادآوری آن‌ها تنها سبب میشود که آن اشتباهات در ذهن کودک بماند. افزون برآن‌که این کار نمی‌تواند الگویی را به آن‌ها نشان دهد و سبب میشود باز هم به الگوی غلط پیشین رو آورند. در روایات اهل بیت‌علیهم‌السلام از سرزنش‌کردن نهی شده است. امام علی‌‌علیه‌السلام در این‌باره می‌فرمایند: «زیاده¬روی در سرزنش‌کردن آتش لجاجت را شعله‌ور میکند».
گام دهم: از داد و فریاد و تنبیه استفاده نکنید
اغلب والدین، وقتی از نافرمانی کودکان خود خسته و ناامید می‌شوند، به داد و فریاد یا تنبیه بدنی متوسل می‌شوند. اگر داد و فریاد و تنبیه بدنی را پاسخ‌های طبیعی به بدرفتاری کودکان بدانیم، می‌توان نتیجه گرفت که ما در برابر آنان ضعیف و ناتوانیم.
تنبیه، اغلب بیش از آن‌که مشکلی را حل کند، سبب مشکلات بیشتری میشود. با تنبیه و مجازات، کودک اغلب رفتار بد خود را متوقف نمیکند بلکه آن را مخفی میکند.
در سلسله مراتب رشد اخلاقی (آن‌گونه که لارنس کلبرگ می‌گوید)، پایین‌ترین سطح فرمان‌بری از مقررات، اجتناب از مجازات است، و بالاترین سطح آن پیروی از مقررات به‌دلیل درستی و صحت آن‌هاست. وقتی کودکان پیوسته به‌دلیل بدرفتاری تنبیه می‌شوند، یعنی در پایین‌ترین سطح رشد اخلاقی متوقف شده‌اند. از این رو، تنها به گریز از مجازات علاقه‌مند می‌شوند و به انجام کار خوب یا صحیح تمایلی نشان نمی‌دهند.
از سوی دیگر، تنبیه بدنی نخستین تجربه‌ی آشنایی کودک با خشونت است. کودکان با الگویی که بزرگسالان ارائه می‌کنند، رفتار خشونت‌آمیز را می‌آموزند. وقتی والدین کودکان خود را به‌سبب رفتاری کتک می‌زنند، دیگر نمی‌توانند آنان را از این کار باز دارند. از آنجا که کودکان دنیا را به‌صورتی واقعی و مشخص می‌بینند، زمانی که شاهد باشند کتک‌زدن یک کودک برای بزرگسال مجاز است، تصور می‌کنند کتک‌زدن یک کودک یا بزرگسال برای او نیز مجاز است. خشونت، بستر خشونت است و باعث خشم و قطع ارتباط کودکان و والدین میشود.
تحقیقات نشان می‌دهد، کسانی که بیشترین تنبیه را در دوران نوجوانی از سوی والدین خود تجربه کرده‌اند، در مقایسه با کسانی که آن را تجربه نکرده‌اند، چهار برابر بیشتر برای کتک‌زدن آمادگی دارند.
در نوشته بعدی به راه های برانگیختن کودکان به اطاعت از مقررات خواهیم پرداخت.
مجید همتی