خصال یاران مهدی (عج)

مقدّمه
انقلابی بزرگ و جهانی، نیازمند رهبران و مدیرانی لایق، کارکشته، وارسته و پرتوان است که هم پیروزی‌اش تأمین گردد و هم اهداف و برنامه‌های فراگیر آن تحقّق یابد. بستر زمان و تاریخ، دروازه ورودی انسان‌ها به مکتب معارف است. در این مکتب فراگیری عام یک ویژگی بارز، مهدوی است. همه ملّیت‌ها و گروه‌ها ـ از گذشته تا حال و آینده ـ حضور دارند و حتّی ملائکه الهی نیز در آن به ایفای نقش می‌پردازند.

از آنجایی که در میان یاران حضرت، پیامبران و اولیای الهی (چون: عیسی، یوشع، خضر، اصحاب کهف و…) و هم از اصحاب پیامبر اکرم(ص) و امیرمؤمنان(ع) (چون: سلمان، مالک و ابوذر و…) حضور دارند، می‌توان گفت آنان عصاره تاریخ خواهند بود، علاوه بر آنکه خود حضرت مهدی(عج) ادامه دهنده راه همه پیامبران، اوصیا و دارنده همه سنن و مواریث آنان است؛ به طور طبیعی یارانشان نیز دارنده این میراث گرانبها خواهند بود.

البتّه در مجامع روایی بر ۳۱۳ یار خاصّ آن حضرت تأکیدات ویژه‌ای شده و اوصاف و خصلت‌هایی برای آنان شمارش شده است که نشان می‌دهد آنان انسان‌های برتر، شایسته و برگزیده هستند و توان انجام این مأموریّت بزرگ الهی را دارند.

اوصاف یاران امام مهدی(عج) در قرآن
در قرآن، آیاتی وجود دارد که ویژگی‌های برشمرده آنها را، می‌توان بر یاران خاصّ حضرت مهدی(عج) تطبیق داد و در بعضی از روایات نیز بیان شده که این آیات در مورد مهدی(عج) و اصحاب ایشان است؛ از جمله می‌فرماید:

«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ مَن یَرْتَدَّ مِنکُمْ عَن دِینِهِ فَسَوْفَ یَأْتِی اللهُ بِقَوْمٍ یُحِبُّهُمْ وَیُحِبُّونَهُ أَذِلَّهٍ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ أَعِزَّهٍ عَلَى الْکَافِرِینَ یُجَاهِدُونَ فِی سَبِیلِ اللهِ وَلاَ یَخَافُونَ لَوْمَهَ لآئِمٍ ذَلِکَ فَضْلُ اللهِ یُؤْتِیهِ مَن یَشَاء وَاللهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ؛۱
اى کسانى که ایمان آورده‏اید هر کس از شما از دین خود برگردد به زودى خدا گروهى [دیگر] را مى‏آورد که آنان را دوست مى‏دارد و آنان [نیز] او را دوست دارند [اینان] با مؤمنان فروتن [و] بر کافران سرفرازند در راه خدا جهاد مى‏کنند و از سرزنش هیچ ملامتگرى نمى‏ترسند. این فضل خداست آن را به هر که بخواهد مى‏دهد و خدا گشایشگر داناست.»

بر اساس این آیه، خداوند در آینده، جمعیّتی را برای حمایت دین بر می‌انگیزد و اوصاف کسانی را که باید این رسالت بزرگ را انجام دهند، چنین شرح می‌دهد:

۱. آنان عاشق خدا بوده و جز به خشنودی او نمی‌اندیشند. هم خدا آنها را دوست دارد و هم آنان خدا را دوست دارند. «یحبّهم و یحبّونه»؛
۲. در برابر مؤمنان، خاضع و فروتن هستند. «اذلّه علی المؤمنین»؛
۳. در برابر ستمکاران، قدرتمند هستند. «اعزّه علی الکافرین»؛
۴. جهاد در راه خدا برنامه همیشگی آنهاست. «یجاهدون فی سبیل الله»؛
۵. ثابت قدم بوده و از ملامت‌کنندگان باکی ندارند. «و لا یخافون لومه لائم»؛
در پایان می‌فرماید: به دست آوردن این امتیازات (علاوه بر کوشش شخصی)، مرهون فضل الهی است که به هرکس شایسته باشد، داده می‌شود. «ذلک فضل الله یؤتیه من یشاء و الله واسع علیم». 
در روایات این آیه را به یاران حضرت مهدی(عج) تفسیر کرده‌اند؛ زیرا ایشان با تمام قدرت خویش در برابر آنها که از آیین حقّ و عدالت مرتد شده‌اند، می‌ایستند و جهان را پر از ایمان و عدل و داد می‌کنند.
در روایتی از امام صادق(ع) اوصافی برای یاران حضرت مهدی(ع) بیان شده که با اوصاف یاد شده در این آیه هماهنگ است.  
به طور کلّی می‌توان اوصاف و ویژگی‌های یاران خاصّ حضرت را در روایات چنین شمارش کرد.

اوصاف یاران در حدیث
۱. شناخت عمیق نسبت به خدا: امام صادق(ع) می‌فرمایند: «در قلوب آنان (یاران مهدی(ع))، نسبت به ذات خدا شکّی نیست.» و «آنان به وحدانیّت خداوند آن چنان که حقّ وحدانیّت اوست، اعتقاد دارند.»

۲. نام‌گذاری آنان به سپاه خشم: راز این نام‌گذاری آن است که آنها به رهبری امام خود، نماد خشم الهی نسبت به جامعه فاسدی هستند که شیرازه اعتقادی، سیاسی و اخلاقی آن از هم گسیخته است. آنها با در هم پیچیدن طومار آن جامعه، طرحی نو در انداخته و جامعه‌ای عادل را که خوشبختی و رفاه بر آن سایه افکنده، بنیان می‌نهند.

۳. آنان جوانان هستند که جز اندکی پیر در میانشان نیست، همچون سرمه در چشم یا نمک در غذا.
این تشبیه بیانگر آن است که همین پیران بسیار اندک، مؤمن‌ترین و مخلص‌ترین یاران امام(ع) و دارای بینشی بسیار وسیع می‌باشند که حضورشان در آن جمع ضروری است. همان طور که هر چند مقدار نمک در غذا نسبت به سایر موادّ آن کمتر است، امّا وجودش بسیار با اهمّیت و ضروری است. این ترکیب نیروی انسانی با ویژگی‌های روحی آدمی تناسب دارد؛ زیرا جوان، به طور طبیعی انگیزه و اراده‌اش نیرومندتر از پیر است؛ از سویی دیگر پیر از لحاظ رشد فکری، تجربه و بینش، برتر از جوان است و یک سپاه پیشرو به هر دو گروه نیازمند است، امّا به انگیزه و نیروی اراده، نیازمندتر.
اگر به ارائه نظر مشورتی از سوی یاران احتیاج افتد، در این صورت تعداد کم هم کفایت می‌کند و روشن است که نظردهی در مورد کارهای مهم با خود امام(ع) است، مگر آنجا که از یارانش مشورت بخواهد؛ همان طور که گاهی اوقات پیامبر(ص) چنان می‌کرد. به ویژه پس از آنکه امام(ع) با آنان‌ پیمان می‌بندد: «آن گونه باشد که آنها می‌خواهند.»

۴. یاران امام(ع) با چند ویژگی از دیگران ممتاز می‌گردند:
ـ در نتیجه آزمایش‌های الهی در دوره پیش از ظهور، به درجه نخست اخلاص دست می‌یابند؛
ـ آنها نخستین کسانی هستند که پس از جبرئیل، با امام مهدی(ع) بیعت می‌نمایند و به سخنان آن حضرت گوش فرا می‌دهند؛
ـ آنان در دولت جهانی، فقیه، قاضی، حاکم و دولتمرد هستند؛
ـ آنها در نبرد جهانی، فرماندهان سپاه امام(ع) هستند و نه رزمندگانی ساده.
امام(ع) تنها به آنان بسنده نخواهد کرد؛ بلکه همان طور که در روایات آمده «در مکّه می‌ماند تا تعداد یارانش به ده هزار نفر برسد، آنگاه به سوی مدینه حرکت می‌کند» و بر طبق روایتی دیگر «آنگاه که ده هزار نفر نزد او گرد آمدند، دیگر معبودی جز خدا بر روی زمین باقی نخواهد ماند.»

روایات در برابر تعیین مدّت حضور امام(ع) در مکّه سکوت کرده‌اند؛ هر چند از مجموع قراین به نظر می‌رسد، این حضور بیش از یک هفته نخواهد شد.

۵. نام‌ها، کنیه، نسب و شهرهای یاران امام مهدی(عج) نیز مشخّص است: زهری از قول پیامبر(ص) نقل می‌کند که آن حضرت فرمود: «پرچم‌های سیاهی از مشرقِ زمین، نمایان می‌شوند، مردانی قوی و نیرومند آنها را رهبری می‌کنند، آنان مردمانی هستند که (بر صورت خود) موی دارند، شهرت آنها شهرهایشان [مانند قمی، تهرانی، خراسانی، اصفهانی و شیرازی] و نام‌هایشان اسم‌هایی از قبیل کنیه [مانند: ابوالقاسم، ابوالحسن، ابوالفضل و ابوطالب] است. شهر «دمشق» را می‌گشایند و به مقدار سه ساعت شفقّت و رحمت از دل‌هایشان برداشته می‌شود.»

۶. مردمی گمنامند: مرحوم سیّد رضی در «نهج‌البلاغه» ضمن خطبه‌ای از امیرالمؤمنین(ع) نقل کرده است که آن حضرت درباره برخی از فتنه‌های آخرالزّمان فرمود: «در آینده، فتنه‌هایی همانند پاره‌های شب تاریک ظاهر خواهند شد که برای جلوگیری از آن، کسی قیام نخواهد کرد… فتنه‌انگیزان گروهی هستند که اذیّت و آزارشان بیشتر است تا غارت نمودنشان. گروهی با آنان جهاد خواهند کرد و در راه رضای خدا به مبارزه با آنها خواهند برخاست که در نزد گردنکشان خوار و ذلیل و در روی زمین مجهول و ناشناخته و قدر منزلتشان معلوم نیست، ولی در آسمان مشهورند.»

۷. رنگ پرچم‌هایشان سیاه است: محمّد بن حنفیه از امام علی(ع) روایت کرده است که آن حضرت درباره کسانی که از مشرق قیام خواهند کرد و با حزبی که در «بغداد» به وجود می‌آید، خواهند جنگید، فرمود: «آنان صاحبان پرچم‌های سیاه و مردم مستضعفی هستند که خداوند به آنها عظمت و نیرو می‌بخشد و آنان را پیروز می‌گرداند.»

۸. در شجاعت نظیر ندارند: ثوبان از قول رسول خدا(ص) روایت می‌کند که آن حضرت فرمود: «پرچم‌های سیاه از طرف مشرق ظاهر می‌شود و آن چنان با اهل فتنه می‌جنگند و مبارزه می‌کنند و آنها را می‌کشند که تا آن موقع هیچ گروهی بدان سان نجنگیده باشد و هیچ قومی را بدان سان نکشته باشند.»

۹. فرمانروایشان «سیّد» است: اصبغ بن نباته از امام علی(ع) نقل کرده است که آن حضرت در ضمن خطبه مفصّلی راجع به علائم آخرالزّمان فرمود: «پرچم‌هایی از مشرق زمین (به سوی عراق) رو می‌آورند که علامت ندارند، جنس این پرچم‌ها از پنبه، کتان و حریر نیست، بر روی پوشه (لفّاف) آنها نوشته شده است: «لااله الاالله، محمّد رسول الله» و سیّدی از دودمان رسول خدا(ص) این پرچم‌ها را رهبری می‌کند. پیوسته به پیش می‌تازند تا اینکه به کوفه می‌رسند، آنها خون‌های پدران خود را مطالبه می‌کنند.»

۱۰. نسبت به امام زمان(عج) معرفت دارند: امام سجّاد(ع) می‌فرماید: «آنان کسانی‌اند که به امامت مهدی(عج) اعتقاد دارند». 
۱۱. اخلاص دارند: امام جواد(ع) فرمود: «هنگامی که برای مهدی، ۳۱۳ تن از اهل اخلاص جمع شد، خداوند امر او را ظاهر خواهد کرد». 
۱۲. مصلح و فرمانبردار امام مهدی(عج) هستند: امام صادق(ع) می‌فرماید: «اطاعت آنان از امام، بیشتر از فرمانبری کنیز در برابر مولایش است».
۱۳. استقامت: آن حضرت همچنین فرمودند: «… گویا قلب‌های آنان مانند تکّه‌های آهن است … محکم‌تر از سنگ است».
۱۴. جان نثاری: از امام صادق(ع) نقل شده است: «آنان پروانه‌وار شمع وجود امام را در میان گرفته و او را با جانشان محافظت می‌کنند».
۱۵. برخورداری از تأییدات الهی: امام علی(ع) فرمودند: «… خداوند مردی (مهدی) را در آخرالزّمان بر می‌انگیزاند … او را با ملائکه‌اش تأیید کرده و انصارش را حفظ خواهد نمود».
۱۶. شهادت‌طلبی: امام صادق(ع) فرمود: «یاران مهدی، آرزو می‌کنند که در راه خدا به شهادت برسند».
۱۷. صبر و بردباری: امام علی(ع) می‌فرماید: «یاران مهدی، گروهی هستند که به خاطر صبر و بردباری در راه خدا، بر او منّت نمی‌گذارند و از اینکه جان خویش را تقدیم حضرت حق می‌کنند، به خود نمی‌بالند و تکبّر نمی‌کنند».
۱۸. شیران روز و زاهدان شب: امام صادق(ع) فرمود: «گویا من نظر می‌کنم به قائم و اصحاب او در نجف و کوفه، سجده‌ها به پیشانی‌های آنها اثر گذاشته است؛ شیران در روز و راهبان در شبند …».
۱۹. همدلی: امام علی(ع) می‌فرماید: «ایشان یک دل و هماهنگ هستند».
۲۰. خواستار برکت: امام صادق(ع) فرمودند: «آنان بر فراز اسب‌های خود دست بر زین امام می‌کشند و تبرّک می‌جویند».
۲۱. عبادت الهی: امام صادق(ع) فرمود: «در دل شب، از خشیّت خداوند، ناله‌هایی دارند، مانند ناله مادران پسرمرده» و «شب‌ها را با عبادت به صبح می‌رسانند و روزها را با روزه به پایان می‌برند.» 
۲۲. علم و بصیرت: امام علی(ع) می‌فرمایند: «پس گروهی در آن فتنه‌ها صیقلی می‌شوند، مانند صیقل دادن آهنگر، شمشیر را. دیده‌های آنان به نور قرآن جلا داده و تفسیر در گوش‌هایشان جا گرفته است. در شب جام حکمت را به آنها می‌نوشانند، بعد از اینکه در بامداد هم نوشیده باشند».
۲۳. حق یاوری: امام صادق(ع) می‌فرماید: «خداوند به وسیله آنها، امام حق را یاری می‌کند».
۲۴. حکمت نورانی: از امام صادق(ع) نقل شده است: «گویی دل‌های آنان مشعل نورانی است (کان قلوبهم القنادیل)». 

از نگاه دیگر
حضرت امام صادق(ع) در روایتی ویژگی‌ها و برنامه‌های کسانی را که می‌خواهند از یاران امام زمان(عج) باشند، بیان کرده‌اند.
«من سرّه ان یکون من اصحاب القائم فلینتظر و لیعمل بالورع و محاسن الاخلاق؛ هر کس خوشحال می‌شود و دوست دارد که درشمارِ یاران حضرت مهدی(عج) باشد، باید سه ویژگی داشته باشد: منتظر بودن، با ورع بودن، اخلاق کریمانه و بزرگوارانه داشتن».

ویژگی نخست: منتظر بودن
انتظار کشیدن ـ که از وظایف یاران  امام مهدی(عج) است ـ یک حالت و عمل قلبی و درونی‌ است که آثار و برکت‌های فراوان بیرونی هم دارد. انسان منتظر، دائماً به در نگاه می‌کند. پیوسته در درون و باطن به عالم بالا نگاه می‌کند که آقایش چه زمانی تشریف می‌آورد.

پس اوّلین اثر انتظار، این است که انسان را دائماً به یاد منتظَر می‌اندازد؛ یعنی در حقیقت، انسان منتظِر، یک لحظه هم از یاد آن حضرت غافل نیست.
دومین اثر، آماده شدن و مهیّا شدن برای آمدن امام زمان(عج) است. شخصی از امام صادق(ع) می‌پرسد: متی الفرج؛ آقاجان! گشایش و فرج شما اهل بیت(ع) چه زمانی است؟ امام فرمودند: «مالک و الفرج و انت ممن ترید الدّنیا!؟؛ تو را به فرج چه کار در حالی که از کسانی هستی که دنیا را می‌خواهند و دنیاطلبند؟! کسی می‌پرسد فرج چه زمانی است، که خود را برای آن ساخته و آماده کرده است. تو فرج را برای آن می‌خواهی که دنیایت آباد شود! مشکلات اقتصادی و سیاسی برود! تو خود آقا را نمی‌خواهی. آقا بیاید تا دنیایت را آباد کند. بنابراین پرسشت بی‌جاست!»
پس مهم، آماده بودن برای ظهور است.

اثر سوم انتظار، لحظه شماریِ انسانِ منتظر برای آمدن آن حضرت(عج) است. لحظه لحظه می‌گوید: خدا کند تو بیایی!. اصلاً آمدن حضرت(عج) را در خواب می‌بیند. نه اینکه بگوید ـ نعوذبالله ـ آقا تا هزار سال دیگر هم ظهور نمی‌کند.

ویژگی دوم: با ورع بودن
دومین ویژگی یاران امام زمان(عج) تهذیب نفس و خودسازی است. در اسلام، یک منطقه ممنوعه داریم و یک منطقه قُرق. منطقه ممنوعه، گناه است و منطقه قرق شده، مکروهات و شبهات.

دوری از گناه، تقوا و دوری از مکروهات و شبهات، ورع نام دارد. اگر کسی بگوید: می‌روم و در مرز سرزمین گناه می‌ایستم و گناه نمی‌کنم بداند که شیطان می‌آید و آرام به گناه هلش می‌دهد!

برای حفظ خودمان، باید یک سری مستحبّات را انجام دهیم. مستحبّات، بازوی واجبات است و باید یک سری مکروهات را هم ترک کنیم. دوری از مکروهات، به دوری از حرام و گناه کمک می‌کند.

پس امام صادق(ع) می‌فرماید: «هر کس می‌خواهد از یاران مهدی(عج) باشد، علاوه بر ترک گناه، باید از شبهات هم دوری کند؛ یعنی مواظب باشد که هر چیزی که در آن شبهه عقلی وعرفی است (نه شبهه برخاسته از وسوسه!) مرتکب نشود.»

ترک شبهات میان انسان و امام زمان(عج) سنخیّت و تشابه به وجود می‌آورد. البتّه حضرت(ع) درجات و مقاماتش بی‌نهایت است و این یک درجه از آنهاست. ایشان دریای تقوا و ورع هستند و اینها که ما گفتیم، یک قطره بود. باید قطره شد، آنگاه به دریا پیوست!

نکته جالب دیگری که از این قسمت از روایت می‌توان استفاده کرد، این است که «اهل ورع، اهل کار وکوشش هستند، نه اهل خانه نشستن و کاری با جامعه نداشتن!» زیرا می‌فرماید: «فلیعمل بالورع؛ یعنی اهل حرکتند، امّا با ورع در میان مردم زندگی می‌کند. یاران حضرت(ع) ورع را پشت کفه ترازو و در محلّ کار خود، همراه دارند.»

ویژگی سوم: داشتن محاسن اخلاق
ویژگی سوم یاران امام زمان(عج) داشتن اخلاق کریمانه است.

این صفاتی که فطرت، به خوبی آنها شهادت می‌دهد و امامان معصوم(ع) از آنها مدح و تمجید کرده‌اند، باید در وجود یار و یاور مهدی(عج) باشد. مانند سه صفتی که در این روایت شریف آمده است.

امام صادق(ع) می‌فرمایند: «سرور خلق‌های نیک وخوب، سه خصلت است؛ اهل انصاف بودن، مواسات با برادران دینی و همواره به یاد خدا بودن.»
پس اوّلین سیّد و سرور اعمال، انصاف است. انسان باید در همه چیز اهل انصاف باشد؛ در داوری میان دیگران، در گفتار، در معامله، در روبه‌رو شدن با مردم، در نگاه و در هر جایی که بشر در آنجا به رعایت انصاف نیاز دارد.

همین صفت انصاف داشتن اگر در انسان به وجود آید، ربط معنوی و روحی میان او و امام زمان(عج) برقرار می‌شود، داستان پیرمرد قفل ساز که به سبب همین منصف بودن، خدمت امام زمان(عج) می‌رسید، معروف است.

دومین عملی را که آقای اعمال شمردند، مواسات با برادران دینی است؛ یعنی به آنها در مسائل مالی کمک برساند و یاری کند. خیلی بد است که در میان مسلمانان، شخصی ورشکست شود و کارش به زندان بکشد، امّا همه اطرافیان او میلیون‌ها تومان پول داشته باشند! آیا با این وضع می‌شود توقّع داشت که از یاران حضرت مهدی(عج) بود؟! حضرت می‌فرمایند: «این دوست من است، چرا گرفتاری او را حل نکردید؟!» اولیای خدا در زندگی مواسات داشتند. امامان معصوم(ع) اهل مواسات بودند.

سومین عمل برجسته، به یاد خدا بودن در همه حال است. چه در خلوت و چه در جلوت؛ چه در میان مردم و چه دور از مردم؛ چه در بیداری و چه در خواب! یاد قلبی و باطنی خدا را در همه حال داشته باشید.

با توجّه به این روایات، روشن می‌شود که یاران حضرت مهدی(عج)، دارای چنان ویژگی‌ها و اوصاف برتر و کم‌نظیری هستند که به حق در این مقام و موقعیّت قرار گرفته‌اند و بدین جهت نقش مهمّی در پیروزی آن قیام جهانی خواهند داشت.

تذکّر این نکته ضروری است که ظهور حضرت موقوف به انقضای اجل و سرآمد حکمت وتحقّق شرایط و ظهور علامات است؛ زیرا غیبت حضرت را مدّتی است معلوم و حجاب را مصلحتی و ظهور را شرایطی.

محبوبه عظیم زاده آرانی
ماهنامه موعود شماره ۱۱۷