پایگاه خبری تحلیلی شرق سایت خبری تحلیلی شرق Related Articles
ارتباط میان بعثت و مهدویت
اظهارهوالذی أرسل رسوله بالهدی ودین الحقّ لیظهره علی الدّین کلّه ولو کره المشرکون؛[۱]
او کسی است که رسولش را با هدایت و آیین حق فرستاد، تا آن را بر همه آیینها چیره و غالب گرداند، هر چند مشرکان کراهت داشته باشند.
در آیه مذکور سه سؤال عمده است که باید پاسخ داده شود. سؤال نخست: مرجع ضمیر (هاء) در «لیظهره» به چه چیزی بر می گردد؟ به پیامبر یا به دین حق؟[۲] سؤال دوم: چیرگی به چه معناست؟ آیا به معنای تسلط یافتن به وسیله حجت و برهان است یا به وسیله غلبه و پیروزی؟[۳] سؤال سوم: این چیرگی به دست چه کسی و در چه زمانی تحقق می یابد؟ آیا توسط حضرت عیسی(ع) در آخرالزمان یا به وسیله امام مهدی(ع) در آخرالزمان؟[۴]
در پاسخ به سؤال نخست می گوییم: احتمال دوم (برگشت ضمیر به دین حق) به چندین وجه درست است.
وجه اول: ظهور و سیاق آیه دلالت دارد که ضمیر (هاء) به «دین حق» باز می گردد، زیرا در آیه قبل خداوند می فرماید: «مشرکان می خواهند نور خدا را با دهان خود خاموش کنند، ولی خداوند جز این نمی خواهد که نور خود را کامل کند، هر چند کافران ناخشنود باشند.»[۵] نوری که کفار و مشرکان می خواهند آن را خاموش کنند، جز اسلام و دین حق چیزدیگری نیست. مفسر بزرگ اهل سنت، محمدعلی الصابوری، نیز به این نکته اشاره می کند و می گوید: «یطفئوا نورالله أراد به نور الاسلام… .[۶] بنابراین، خداوند در آیه مورد بحث به آنها پاسخ می دهد که اسلام نه تنها از بین نمی رود، بلکه بر همه ادیان غالب می آید. خداوند به پیامبر و امت او مژده و بشارت می دهد که عاقبت، پیروزی و غلبه با آنهاست. پس به قرینه سیاق، اتمام نور یعنی چیرگی اسلام و همین غلبه و چیرگی باعث می شود که مشرکان خشمگین باشند.
علاوه بر این، در نزد خداوند دین اسلام مهم است که پیامبر اکرم(ص) برای تبلیغ و ترویج آن مبعوث به رسالت شده اند. واقعیت این است که اسلام هدف پیامبراکرم(ص) است. لذا باید در آیه مورد بحث چیرگی اسلام مطرح باشد.
وجه دوم: اکثر مفسران اهل سنت ضمیر (هاء) را به دین حق و اسلام برگردانده اند[۷] و ما هم در صدد بیان نظر اکثر اهل سنت هستیم.
وجه سوم: وجود روایات و اقوال علمای اهل سنت[۸] درباره آیه در حق حضرت مهدی(ع) است. در نتیجه باید ضمیر (هاء) را به دین حق برگردانیم، چرا که توسط آن حضرت بر سایر ادیان غلبه می یابد. بنابراین، اسلام است که بر سایر ادیان مستولی می شود.
درپاسخ به سؤال دوم می گوییم: به نظر می رسد این چیرگی به وسیله غلبه و پیروزی باشد. فخر رازی این مطلب را مطرح کرده و می گوید:
بدان که چیرگی بر دیگری، یا با حجت و برهان یا با فراوانی و زیادی و یا با غلبه و پیروزی است، و چون بشارت الهی مربوط به آینده است نه حال، و از طرف دیگر، آشکار شدن این دین با حجت و برهان در تمام زمانها معلوم است، بنابراین باید چیرگی به معنای برتری اسلام با غلبه باشد.[۹]
البته غلبه جزئی و مقطعی اسلام بر دیگر ادیان در زمان پیامبر اکرم(ص) محقق شده و بهترین دلیل بر آن، پرداخت جزیه از طرف پیروان ادیان دیگر به مسلمانان است. این بیانگر قدرت و شوکت اسلام در آن دوران است، ولی متأسفانه آنان که دیروز به مسلمانان جزیه می پرداختند، امروز حتی به مقدسات ما دست تجاوز دراز کرده و از هر سو ما را در محاصره و فشار گرفته اند. این در حالی است که تلاشها و برنامه های تبلیغی دیگر ادیان، بسیار گسترده و فراگیرشده است. اگر براین باوریم که قرآن کریم شایسته امروز و فرداهاست، چگونه می توانیم پیروزی اسلام را بر دیگر ادیان با اوضاع کنونی، تطبیق دهیم؟ در حالی که مسلمانان از هر سو در محاصره و حلقه تنگ نظامها، سیاستهای گوناگون و فشارهای فزاینده قرار گرفته اند، منتظر تحقق آن بشارت الهی هستند تا شوکت و عظمت اسلام بر جهان مستولی گردد.
در تفسیر ابن جزی چنین آمده است: «و چیرگی آن یعنی آن را بالاترین و نیرومندترین دینها قرار داد تا مشرق و مغرب را فراگیرد.»[۱۰] این همان روایتی است که گروهی از مفسران از ابوهریره نقل کرده اند[۱۱] (و در نظر اهل سنت معتبر است). در کتاب درالمنثور چنین آمده است:
سعیدبن منصور و ابن المنذر و بیهقی در کتاب سنن خود از جابر، درباره «لیظهره علی الدین کله» روایت کرده اند که گفت: این واقع نخواهد شد مگر اینکه فقط اسلام پیروانی داشته باشد نه یهودی و نه مسیحی.[۱۲]
قرطبی می گوید: سدی نیز گفته است: این اظهار دین، به هنگام خروج مهدی(ع) است که کسی نمی ماند جز اینکه پیرو اسلام شود.[۱۳] در همین زمینه، مقدادبن اسود می گوید: از رسول خدا(ص) شنیدم که فرمود:
لایبقی علی ظهر الارض بیت مدر و لاوبر الاّ أدخله الله (علیهم) کلمه الاسلام، ]إمّا[ بعزٍّ عزیز و ]امّا [بذلّ ذلیل، ]امّا [تعزّهم فیجعلهم من أهلها فیعزوا به، و اما یذلّهم فیدینون له؛[۱۴]
در روی زمین هیچ خانه خشت و گلی و خیمه مویین نمی ماند مگر اینکه خداوند آیین اسلام را در آن خانه وارد می کند یا با عزت و سربلندی یا با ذلت و خواری؛ یا اسلام را می پذیرند و خداوند آنها را سربلند می گرداند یا به ناچار در برابر اسلام سر تعظیم فرود می آورند.
بنابراین، نتیجه می گیریم اسلام با پیروزی و غلبه بر جهان مستولی می گردد.
در پاسخ به سؤال سوم می گوییم: با توجه به اقوال تابعین، احتمال دوم (چیرگی و غلبه به وسیله امام مهدی در آخرالزمان) درست به نظر می رسد. قرطبی می گوید: سدی گفته است: این اظهار دین، به هنگام خروج مهدی است که کسی نمی ماند جز اینکه پیرو اسلام شود.[۱۵] سعیدبن جبیر درباره آیه «لیظهره علی الدین کله ولوکره المشرکون» می گوید: ایشان مهدی از اولاد فاطمه است.[۱۶]
در تفسیر قرطبی چنین آمده است:
فروی أن جمیع ملوک الدنیا کلها اربعه مؤمنان وکافران فالمؤمنان سلیمان بن داود و اسکندر والکافران نمرود و بختنصر و سیملکها من هذه الامه خامس لقوله تعالی لیظهره علی الدین کله و هو المهدی؛[۱۷]
روایت شده است که پادشاهان دنیا چهار نفر بودند: دو نفر مؤمن و دو نفر کافر. آن دو مؤمن سلیمان بن داود و اسکندر بودند و دو کافر نمرود و بختنصر بودند. به زودی پنجمی نیز از امت محمد(ص) به دلیل آیه «لیظهره علی الدین کله» مالک این دنیا می شود و او مهدی است.
روایات بسیاری در کتب حدیثی اهل سنت وجود دارد مبنی بر اینکه حضرت مهدی(ع) از فرزندان پیامبر(ص) است و در آخرالزمان زمین را پر از عدل و داد می کند، کما اینکه قبل از او پر از ظلم و جور شده است.[۱۸] علاوه بر اینها می گوییم: امکان ندارد این غلبه و پیروزی توسط حضرت عیسی(ع) باشد ـ چنان که برخی معتقدند ـ زیرا ما اعتقاد داریم که پیامبر اکرم(ص) آخرین نبی و افضل آنها و نیز مهیمن بر سایر انبیاست. آیا معقول است که حضرت عیسی(ع) بیاید و دین اسلام را کامل کند و به اتمام برساند و آن را بر سایر ادیان غلبه بدهد، در حالی که پیامبر اسلام آخرین نبی و افضل آنها باشد! ما می گوییم و ادله هم آن را ثابت کرده اند که اسلام توسط یکی از جانشینان پیامبر و از فرزندان ایشان ـ حضرت مهدی(ع)ـ بر سایر ادیان غلبه می یابد و هیچ محذوری هم پیش نمی آید، زیرا جانشینان حافظ و کامل کننده اسلام اند؛ همان اسلامی که پیامبر اکرم برای آن مبعوث شدند. ابن جوزی درباره نماز خواندن حضرت عیسی(ع) پشت سر حضرت مهدی(عج) می گوید: اگر حضرت مهدی پشت سر حضرت عیسی(ع) نماز بخواند، به دو دلیل جائز نیست: یکی اینکه نماز خواندن ایشان پشت سر حضرت عیسی(ع) او را از امامت خارج و مأموم و تابع خواهد کرد. دوم اینکه پیامبر(ص) فرمود: «لانبی بعدی» و همه شرایع بعد از پیامبر نسخ شده است. حال اگر مهدی(عج) پشت سر عیسی(ع) نماز بخواند، حدیث مذکور مورد شبهه قرار می گیرد.[۱۹] همین استدلال نیز در اینجا مطرح است. بنابراین غلبه و پیروزی بر سایر ادیان در آخرالزمان توسط فرزند پیامبراکرم(ص) حضرت مهدی(عج) و به کمک حضرت عیسی تحقق می پذیرد.
نتیجه گیری۱. سنت خداوند و هدف نهایی بعثت بر این قرار گرفته است که دین اسلام بر دیگر ادیان غالب و چیره شود.
۲. این غلبه و چیرگی در زمان پیامبر(ص) و پس از آن تا به حال به طور کامل تحقق نیافته است.
۳. این چیرگی در آخرالزمان به دست امام عصر(عج) محقق خواهد شد.