پایگاه خبری تحلیلی شرق سایت خبری تحلیلی شرق Related Articles
در سوره فتح آیه ۱۶ ضمن آیه دعوت اعراب می فرماید :
قُلْ لِلْمُخَلَّفِینَ مِنَ الْأَعْرَابِ سَتُدْعَوْنَ إِلَى قَوْمٍ أُولِی بَأْسٍ شَدِیدٍ تُقَاتِلُونَهُمْ أَوْ یُسْلِمُونَ فَإِنْ تُطِیعُوا یُؤْتِکُمُ اللَّهُ أَجْرًا حَسَنًا وَإِنْ تَتَوَلَّوْا کَمَا تَوَلَّیْتُمْ مِنْ قَبْلُ یُعَذِّبْکُمْ عَذَابًا أَلِیمًا .
ای رسول ! به اعرابی که از جنگ تخلف کردند بگو بزودی برای جنگ با قومی شجاع و نیرومند دعوت می شوید که جنگ و مباره کنید تا وقتی که تسلیم شوند . در این صورت اگر اطاعت کردید خدا به شما اجر نیکو خواهد داد و اگر نافرمانی کنید چنان که از این پیش مخالفت کردید خدا شما را به غذابی دردناک معذب خواهد کرد .
بعد از نزول آیه کریمه بجز غزوه تبوک در زمان خود رسول خدا غزوه ای پیش نیامده است و در غزوه تبوک نه جنگی رخ داد و نه کافری مسلمان شد ؛ پس لابد مراد از آن ! جنگ با مرتدین عرب در خلافت صدیق و جنگ با کفار و فارس و روم در خلافت فاروق است و الا جمله « تقاتلونهم او یسلمون » بی محتوا خواهد ماند . لذا اگر خلافت شیخین حق نباشد این وعده الهی ثابت نیست و نسبت خلف وعده به ذات رب العالمین در شأن مسلمان نیست .
پاسخ :
یکی از آیاتی که اهل سنت برای تصحیح خلافت ابوبکر و عمر به آن استدلال می‌کنند ، آیۀ ۱۶ سوره فتح است . نمونۀ از استدلال آن‌ها را در سؤال بالا مشاهد کردید . انشاء الله ما با استفاده از کتاب‌های تفسیری خود اهل سنت به آن پاسخ خواهیم داد .
۱. این سوره طبق تصریحی که بسیاری از مفسرین و از جمله ابن حیان اندلسی دارند ، در سال ششم هجرت و بعد از بازگشت از صلح حدیبیه نازل شده است . وی در این باره می نویسد :
هذه السوره مدنیه ، وعن ابن عباس أنها نزلت بالمدینه ، ولعل بعضا منها نزل ، والصحیح أنها نزلت بطریق منصرفه صلى الله علیه وسلم ) من الحدیبیه ، سنه ست من الهجره ، فهی تعد فی المدنی .
این سوره مدنی است . ابن عباس گفته است که در مدینه نازل شده است . شاید بعضی از آن در مدینه نازل شده باشد ؛ ولی قول صحیح این است که این سوره در بازگشت از صلح حدیبیه در سال ششم هجری نازل شده است؛ بنابر این مدنی به حساب می‌آید .
تفسیر البحر المحیط ، ابن حیان الأندلسی ، ج ۸ ، ص ۸۹
بنابر این ، این ادعا که « بعد از نزول آیه کریمه بجز غزوه تبوک در زمان خود رسول خدا غزوه ای پیش نیامده است » سخنی است غیر قابل قبول ؛ زیرا بعد از نزول آیه ، جنگ های زیادی ؛ از جمله جنگ حنین با اهل هوازن و طائف و نیز جنگ موته با کفار روم اتفاق افتاده است که هر کدام از آن ها از شدیدترین و مشکل ترین جنگ های دوران رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم بوده است ؛ پس هیچ دلیلی وجود ندارد که ما این آیه را مختص زمان بعد از رحلت رسول خدا بدانیم .
جلال الدین سیوطی از علما و مفسرین بزرگ و بنام اهل سنت ، در این باره می نویسد :
قل للمخلفین من الاعراب ستدعون إلى قوم أولى باس شدید قال فدعوا یوم حنین إلى هوازن وثقیف فمنهم من أحسن الإجابه ورغب فی الجهاد .
به اعرابی که از جنگ تخلف کرده‌اند ، بگویید که به زودی به جنگ سختی دعوت خواهید شد . پس در روز حنین دعوت شدند که برخی از آن‌ها دعوت خداوند را اجابت و به سوی جهاد رغبت نشان دادند .
الدر المنثور ، جلال الدین السیوطی ، ج ۶ ، ص ۷۲
واین روایت را در تأیید نظر خودش نقل می کند :
أخرج سعید ابن منصور وابن جریر وابن المنذر والبیهقی عن عکرمه وسعید بن جبیر رضی الله عنه فی قوله ستدعون إلى قوم أولى باس شدید قال هوازن یوم حنین .
سعید ابن منصور وابن جریر و ابن منذر و بیهقی از عکرمه و سعید بن جبیر نقل کرده‌اند که آیۀ « ستدعون الی قوم أولی بأس شدید » در بارۀ جنگ با هوازن در روز جنگ حنین نازل شده است .
الدر المنثور ، جلال الدین السیوطی ، ج ۶ ، ص ۷۳ .
۲. علمای اهل سنت از این استدلال پاسخ داده اند . فخر رازی ، بزرگترین مفسر اهل سنت در این باره بحث مفصلی را انجام داده و می نویسد :
وفی قوله * ( ستدعون إلى قوم أولی بأس شدید ) * وجوه … ثالثها : هوازن وثقیف غزاهم النبی صلى الله علیه وسلم ، وأقوى الوجوه هو أن الدعاء کان من النبی صلى الله علیه وسلم وإن کان الأظهر غیره …
در بارۀ آیۀ « ستدعون … » چند قول وجود دارد … قول سوم این است که در بارۀ دو قبیله هوازن و سقیف نازل شده است که پیامبر با آن‌ها جنگید . قوی‌ترین قول همین است ؛ زیرا آن که مردم را به جنگ دعوت می‌کرده ، خود پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله بوده است ؛ اگر چه اظهر قول دیگر است .
تفسیر الرازی ، الرازی ، ج ۲۸ ، ص ۹۲ .
و الغرناطی الکلبی می نویسد :
( ستدعون إلى قوم أولی بأس شدید ) * اختلف فی هؤلاء القوم على أربعه أقوال الأول أنهم هوازن ومن حارب النبی صلى الله علیه وسلم فی غزوه خیبر والثانی أنهم الروم إذ دعا رسول الله صلى الله علیه وسلم إلى قتالهم فی غزوه تبوک والثالث أنهم أهل الرده من بنی حنیفه وغیرهم الذین قاتلهم أبو بکر الصدیق والرابع أنهم االفرس ویتقوى الأول والثانی بأن ذلک ظهر فی حیاه رسول الله صلى الله علیه وسلم .
در بارۀ آیۀ « ستدعون … » چهار قول وجود دارد : ۱ . در بارۀ هوازن و کسانی که در خیبر با رسول خدا صلی الله علیه و آله جنگیدند نازل شده است . ۲. در بارۀ رومیها نازل شده است که پیامبر مردم را به جنگ با آن‌ها دعوت کرد . ۳ . در بارۀ اهل رده از بنی حنیفه و دیگران که ابوبکر با آن‌ها جنگید ؛ ۴ . اهل فارس مراد باشد .
قول اول و دوم قوی‌تر است ؛ چرا که این دعوت در زمان خود رسول خدا بوده است .
التسهیل لعلوم التنزیل ، الغرناطی الکلبی ، ج ۴ ، ص ۵۳ .
در نتیجه این آیه هیچ ربطی به خلافت ابوبکر و یا عمر ندارد .
موفق باشید
گروه پاسخ به شبهات
مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولی عصر (عج)