پایگاه خبری تحلیلی شرق سایت خبری تحلیلی شرق Related Articles
نقد و بررسی مستند ?The End Of Poverty (پایان فقر؟)
اینجا سوالی واقعی و اساسی درباره ی رژیم سرمایه داری وجود دارد.چیزی که واقعا کسی دوست ندارد
با آن مواجه شود:آیا سرمایه داری این نابرابری فاحش (محصول اصلی رژیم سرمایه داری در طول ۵ دهه اخیر) را به عنوان محصول فرعی ناخواسته از رشد و توسعه ی خود به وجود آورده یا خودش به خودی خود یک نابرابری فاحش و بزرگ است بین فقیر و غنی،بین شمال صنعتی و توسعه یافته و جنوب توسعه نیافته؟
مستند اندوهناک و قوی فیلیپ دیاز “پایان فقر؟” که محدوده ی وسیعی از گفتار و مصاحبه های کارشناسان را با هم تلفیق کرده و گفته های مرتب و منسجمی از مردم معمولی فقیر و مدافعانشان در سراسر دنیا گردآورده،گزینه ی دوم را با قوت تبلیغ می کند.متاسفانه واقعا این جواب این روزها اجازه ی ورود به مباحث عمومی مردم را ندارد و محتمل است که فیلم و کارگردان آمریکایی فرانسویش به طرز جامع به مذاق شنوندگانی که باید ببینند و درباره اش فکر کنند خوش نیاید.
این برداشت راحت است و چندان هم غیرمنصفانه نیست که فیلم دیاز را به مثابه ی قسمتی از تلاش مداوم با المان هایی مشخص بدانیم که به دنبال اعاده حیثیت از مارکسیسم هستند،الان که خاطره های کابوس هیئت حاکمه اتحادیه جماهیر شوروی محو شده اند.(در واقع دیاز برای فیلمی برنامه ریزی کرده که از کتاب “سرمایه” ی مارکس الهام گرفته باشد که به صورت مستدلانه می توان ادعا کرد هنوز هم موشکافانه ترین تحلیل و مطالعه درباره ی سرمایه داری است که تا الان نوشته شده است.) اما این برچسب،تفکری جزم اندیشانه و متعصبانه تلقین می کند که با “پایان فقر؟” کاملا غریب و ناسازگار است.مصاحبه شوندگان دیاز شامل برندگان جازه ی نوبل اقتصاد آمارتیا سن و جوزف استیگلیز هستند و در طول آن دیگر شخصیت های آکادمیک نیز به عنوان اقتصاددان صحبت می کنند مثل ویلیام ایسترلی اقتصاددان و دانشمند علوم سیاسی سوزان جورج و چالمرز جانسون.این افراد محدوده ی وسیعی از نظرات را ارائه می دهند (ایسترلی را می توان به عنوان یک محافظه کار لیبرال تلقی کرد) و برای هیچ یک از آنان محتمل نیست که بخواهند درباره ی لغو و فسخ مالکیت خصوصی یا پیروزی بدیهی سوسیالیسم یاوه سرایی کنند.
پایان فقر تلاش می کند به یاد ما بیاورد که پیروزی جهانی سرمایه داری در طول سی سال تنها توانسته عیوب آن را به طور دقیقتری متمرکز کند.ما الان در دنیایی زندگی می کنیم که ۲۰ درصد جمعیت آن (که ما هم جزو آن جمعیتیم) از ۸۰ درصد منابع بهره می برد.اینکه بیش از یک میلیارد انسان با یک دلار یا کمتر از آن در روز زندگی می کنند.جایی که ۱۶۰۰۰ کودک روزانه از سوء تغذیه می میرند و جایی که مردم صحرانشین آفریقا فقیرترین منطقه ی زمین هر دقیقه ۲۵۰۰۰ دلار از بدهی کلانشان را به کشورهای ثروتمند شمالی می پردازند.تمام این علامت های این فقر حداکثری در این ۸۰ سال به صورت دراماتیکی بدتر شده و با وجود پیشرفت کشاورزی و تکنولوژی در جهان توسعه یافته تعداد مردمی که از سوء تغذیه ی مزمن رنج می برند در طول ۴۰ سال اخیر کم و بیش دو برابر شده است.
دیاز مدت زمان زیادی نمی گذارد تا پاسخ های جریان اصلی یا همان اقتصاد نئولیبرال را برای این پدیده نشان دهد (اساسا هوسرانی بسیار بد است!اما خودمانی سازی،هنجار شکنی،بیرون آمدن ازسلطه ی دولت و بدعت هایی از این دست آن را نتیجتا تثبیت می کند.) که فیلم تاثیرگذار او اگر به آن می پرداخت قوی تر می شد.احتمالا عنوان فیلم به منظور به چالش کشیدن یا اعتراض کردن به استاد دانشگاه کلمبیا پرفسور ساچز بوده،اقتصاددانی که ستاره ی راک است و در کتابش “پایان فقر” (بدون علامت سوال) دلیل می آورد که برنامه های کلان مساعدت و حمایت بین المللی که با نوسازی و بهبود حاشیه ای و تدریجی در کشورهای فقیر ترکیب شده می تواند فقر را در ۲۰ تا ۳۰ سال آینده به طور کامل ریشه کن کند.
مرسوم است که فرهنگ و آب و هوای کشورها و مردم فقیر را سرزنش می کنند،حداقل تا اندازه ای به خاطر گرفتاری هایی که خودشان ایجاد کردند از جمله دیکتاتوری،رشوه دادن،جنگ های نژادی و قومی و اقتصاد مبتنی بر تولید ماده ی خام که به تعبیری جزو لاینفک آفریقا و آمریکای لاتین شده است.به طریقه ی ای بسیار متقاعد کننده فیلم دیاز دلیل می آورد که تمام این چیزها نتیجه ی فرآیند تاریخی طولانی ای بوده است.سوی عملکرد آفریقا و رژیم های ضد دموکراتیکش قطعا به ماهیت قضیه کمکی نمی کند؛چه آنکه خود این سوء عملکرد (که با وجود فقر مهلک و شوم نمی توانند آن را کنترل کنند) با روابط سلطه جویانه ای ایجاد شده که اروپاییان و آمریکاییان شمالی (قاره ی آمریکای شمالی) با آمریکای جنوبی برقرار کردند،از استعمار در قرن شانزدهم تا جهانی سازی در قرن بیست و یکم.
در این تحلیل آنچه عمیق تر و همچنین بحث برانگیزتر است
این سوال است که چه تعدادی از این الگوهای بهره برداری
امروز ادامه دارند؟بین سالهای ۱۵۰۳ و ۱۶۶۰ فلزهای گرانبها
که از کشورهای آفریقایی توسط اسپانیایی ها غارت شد،
ذخیره نقره اروپا را تا چهاربرابر افزایش داد و انبساطی عظیم
و کلان برای امپریالیسم فراهم نمود.امروزه بانک جهانی
تخمین می زند که جهان در حال توسعه ۱۳ دلار به ازای
هر یک دلار کمک بلاعوض که قبلا به او شده پرداخت
می کند.دقیقا چگونه است که این سناریوها این قدر
متفاوتند؟آیا سبک زندگی مرفه و مصرف کننده دموکراسی
غربی فقط به این دلیل به حیات خود ادامه می دهد که ما
در حقیقت در حال دزدیدن از مردم فقیرتر دنیا هستیم؟
قطعا “پایان فقر؟” نمی تواند این سوالات را به شیوه ای
جامع و کامل توضیح دهد.این مستند در جایی با دیگر
مستندهای پر سر و صدایی مانند “.Food Inc” یا
“An Inconvenient Truth” تقاطع و اشتراک پیدا
می کند که دلیل می آورند که مشکلات سیستماتیک
راه حل های اصولی و سیستماتیک احتیاج دارند و مدل
مفهومی اقتصاد سرمایه داری (با رشد پایان ناپذیر و
نامحدودش) یک فانتزی خطرناک است که فقط با یک
مصیبت و عذاب می تواند به پایان برسد.ایا این یک
مستند می تواند علی رغم جو متفاوتش برای جذب
طرفدار،فضای تیره و مه آلود مخالف روشنگری که مهر
ممنوعیت بر بحث روی چنین سوالاتی نهاده را در نوردد؟اطمینانی برای این موضوع نیست اما هرقدم کوچکی کمک می کند.