پایگاه خبری تحلیلی شرق سایت خبری تحلیلی شرق Related Articles
ماه رمضان در نگاه شاعران پارسی‌گو
ماه رمضان در ادبیات کشورمان، از دیرباز جایگاه ویژه ای داشته و ادبای بسیاری این ماه را در آثارشان ارج نهاده اند. در
دوره ادبی پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز، با فضایی که نهضت انقلاب در بین مردم به وجود آورد، شاعران بیش از پیش به چنین مضامینی توجه نشان دادند و به اعتقاد بسیاری از کارشناسان و پژوهشگران، با رویکردی عمیق‌تر و معناگرایانه‌تر به ماه رمضان پرداختند.
در این گزارش نگاهی داشته‌ایم به نظرات برخی از شاعران متعهد انقلاب اسلامی در رابطه با بازتاب ماه رمضان در شعر و ادب ایرانی که در زیر می‌خوانید.
محقق: شهادت حضرت علی (ع) مهم‌ترین مضمون در ماه رمضان است
جواد محقق، شاعر و پژوهشگر کشور، معتقد است که رمضان در ادبیات گذشته ما به شکل‌های مختلفی بازتاب داشت. درواقع می‌توان در میان آثار شاعران کلاسیک ایران پرداخت‌های متعدد و متفاوتی به رمضان پیدا کرد. موضوعاتی که تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی در بین ادبا مطرح می‌شد، آثاری بودند که مشخصا به خود رمضان و روزه گرفتن می‌پرداختند. اما ماه رمضان مناسبت‌های مختلف دیگری هم دارد و شاعران فراوان به آن‌ها پرداختهاند.
او می گوید: درست‌ترین و شاید مهم‌ترین این موضوعات شهادت حضرت علی (ع) است که شاعران معاصر قبل و بعد از انقلاب نمونه‌های فراوانی با این مضمون سروده‌اند. بسیاری از شاعران مطرح همچون شهریار جزو این گروه هستند. در دوره جدید بعد از انقلاب اسلامی باز هم در پاره‌ای از اشعار تعدادی از شاعران ماه رمضان بروز و ظهور پیدا کرد، اما جدی‌تر از همه این‌ها بروز و ظهور رمضان در آثار شعری شاعران کودک و نوجوان است که در بین کارهای اکثر شاعران کودک و نوجوان آثاری با موضوع رمضان دیده می‌شود.
او با بیان اینکه در ۳۰ سال گذشته بخش مشخصی از آثار کودک و نوجوان به رمضان اختصاص داشته است، می گوید: شعر توصیفی و تحلیلی بخش‌های اصلی شعر کودک و نوجوان است که ماه رمضان در آن بازتاب دارد. در بخش توصیفی شاعران آموزش‌های مربوط به ماه رمضان را در شعرها مطرح می‌کنند. در بخش تحلیلی نیز، جایگاه ماه رمضان را نسبت به ماه‌های دیگر در قالب شعر برای مخاطبان سنی خودشان بیان می‌کنند. به طور کل کمیت در شعر کودک و نوجوان در شعرهای مربوط به رمضان، از شعر بزرگسال بیشتر است.
اسماعیلی: شاعران نگاه انفسی و آفاقی به ماه رمضان داشته‌اند
رضا اسماعیلی دیگر شاعر آیینی است که با اشاره به نگاه انفسی و آفاقی شاعران به ماه رمضان در شعر فارسی، اظهار می دارد: گروهی از شاعران ماه مبارک رمضان را به عنوان ماهی می‌بینند که انسان از نظر خورد و خوراک دچار محدودیت و محرومیت شده و مدام منتظر افطار هستند. از این گروه می‌توان شاعرانی چون فرخی سیستانی و منوچهری دامغانی را نام برد. شاعران آفاقی منتظر پایان رمضان و عید فطر هستند تا روال به حالت قبل بازگردد. این شاعران به مادیات مقیدند و سراینده دوست دارد در رفاه و امنیت مادی باشد. در آثار این شاعران به نوعی رگه‌هایی از رمضان‌ستیزی دیده می‌شود.
اسماعیلی نگاه انفسی را دومین نوع نگاه به رمضان دانست و عنوان می‌کند: برای گروهی از شاعران که نگاه انفسی دارند نگاه متعالی و برتر اهمیت دارد. آن‌ها این ماه را به عنوان کلاس انسان‌سازی، خودسازی و تربیت جسم و روح می‌بینند.
او با بیان اینکه بیشتر شاعرانِ عارف و عارفانِ شاعر به ماه مبارک رمضان نگاه انفسی دارند، می‌گوید: از این گروه می‌توان سنایی، عطار، حافظ، مولانا، بیدل، سعدی و از شاعران معاصر شهریار را نام برد. این بزرگان ادب ماه مبارک رمضان را صیقل‌دهنده روح و جان که باعث تعالی و تزکیه می‌شود، می‌بینند.
این شاعر درباره طنزسروده‌هایی که به ماه مبارک رمضان پرداختهاند نیز می‌گوید: برخی از شاعران با نگاه طنزگونه به این ماه پرداخته و سعی کرده‌اند با لهجه و زبان طنز ماه رمضان را به تصویر بکشند. البته درمجموع ادبیاتی که درباره ماه مبارک رمضان صحبت می‌کند ادبیاتی انسان‌ساز است که بشر را به تعالی و خودسازی رهنمون می‌کند.
حبیبی کسبی: در ادبیات انقلاب اسلامی سوژه هایی مانند ماه رمضان احیا شد
محمود حبیبی کسبی، شاعر آیینی کشور درباره بازتاب ماه رمضان در شعر فارسی اظهار می‌دارد: رمضان در شعر فارسی مانند دیگر موضوعات مذهبی و دینی در تاریخ ادبیات فارسی حضور داشت و شاعران بزرگی از سپیده‌دم ادبیات فارسی و از آغاز راه به جنبه‌های مختلف ماه رمضان پرداختهاند.
مدیر انجمن شعر آیینی حوزه هنری با تاکید بر متفاوت بودن قالب‌های مورد استفاده رمضانیه‌ها بیان می دارد: «رمضانیه»ها که از ابتدا به منظور به تصویر کشیدن رمضان سروده شده‌اند، بیشتر در قالب قصیده سروده می‌شوند. در این اشعار شاعر در ۲۰ یا ۴۰ بیت معمولا زوایای مختلف این ماه را مورد بررسی قرار می‌دهد.
او درباره موضوعات مورد بررسی در شعر رمضان می افزاید: در تاریخ ادبیات شعر فارسی آمدن و رفتن ماه مبارک رمضان، روزه‌داری، تقوا، پرهیزگاری و بیش از همه این‌ها اینکه رمضان ماه تزکیه نفس و دوری از گناه، پلشتی و …است، مورد بررسی قرار گرفته است.
حبیبی کسبی با بیان اینکه در رمضانیه‌ها شاعر ۳۰ روز ماه مبارک رمضان را مانند ۳۰ پله یا ۳۰ پرده تزکیه در نظر می‌گیرد، متذکر می‌شود: با حلول ماه مبارک رمضان انسان به مهمانی خدا می‌رود و کسی که به مهمانی خدا می‌رود باید خودش پاک باشد؛ زیرا به مهمانی خداوند سبحانی می‌رود که دور از هر نوع پلیدی است. کسی که مهمان خداوند منزه است باید خودش را پاک کند. انسان هر روزی را که روزه می‌گیرد، یک مرحله پاک‌تر می‌شود تا بتواند به مهمانی خداوند سبحان نائل شود.
این شاعر درباره تقسیم‌بندی سروده‌های مربوط به رمضان شرح داد: پرداختن شعرا به رمضان را به دو بخش می‌توان تقسیم کرد؛ دسته اول رمضانیه‌ها هستند که با موضوع ماه مبارک رمضان سروده شده‌اند و از ابتدا تا انتها به این ماه می‌پردازند. به عنوان نمونه یک شعر به تعریف و توصیف عید فطر نگاه می‌کند.
او درباره دومین نوع پرداختن به رمضان می‌گوید: منظر دوم نگاه به رمضان دیگر شعر «رمضانیه» نیست؛ یعنی شعری که با آن مواجه هستیم برای ماه مبارک رمضان و به منظور تعریف ماه مبارک رمضان سروده نشده است، اما در یک بیت به فراخور مضمون و محتوای مدنظر شاعر به مضمونی از ماه رمضان اشاره می‌شود. به موضوع افطار، سحری، روزه‌داری و … در یک یا دو بیت به عنوان مضمون خاص پرداخته می‌شود.
حبیبی کسبی انقلاب اسلامی را بازگشت به ارزش‌های مذهبی و ملی می خواند و می گوید: انقلاب اسلامی یک رجوع کلی به حقایق دینی، باورهای نهضت اسلامی، سنت‌ها و ارزش‌های ملی و مذهبی بود. این بازگشت در قشرها و زوایای مختلف قابل رویت است. در ادبیات پس از انقلاب برخلاف سیر عمومی ادبیات پیش از آنکه تاریخ ادبیات غرب‌زده و غرب‌گرایی حاکم شود، سیر باورهای مذهبی به وجود می آید. به همین دلیل یکی از سوژههای شعر، مانند سوژههای مذهبی دیگر ماه مبارک رمضان است.
این شاعر در ادامه می افزاید: پرداختن به خاندان عصمت و طهارت به طور عمده و مخصوص در شعر بعد از انقلاب به وجود می‌آید، چنان‌که به شعر دفاع مقدس و انقلاب پرداخته می‌شود. در واقع بعد انقلاب با توجه به بازگشت به ارزش‌ها و باورهای مذهبی به تبع به ماه رمضان هم به عنوان یکی از المان‌ها، فاکتورها و شاخص‌های دین مبین اسلام پرداخته می‌شود.
شکارسری: تاریخ ادبیات ما از موضوع رمضان غنی است
حمیدرضا شکارسری، شاعر و منتقد ادبی، نیز در این زمینه اظهار می دارد: جایگاه رمضان در شعر امروز نزدیک به صفر است، درواقع ما شعری تحت عنوان رمضان‌سرایی نداریم. البته تاریخ ادبیات ما از شعر با مضمون و نشان رمضان غنی است.
او در ادامه می‌گوید: شعر سنتی ما
معناگرا و ذهن‌گرا است، اما در دوره
معاصر به سمت تصویرگرایی و عینی
گرایی می‌رود؛ به همین سبب در این
دوره رویکرد به رمضان کم می‌شود. باید
دانست که رمضان مفهومی محسوب
نمی‌شود که قابل نمایش دادن و تصویر
کردن باشد، به همین جهت در شعر
معاصر کمتر به موضوع رمضان پرداخته
می‌شود. البته به صورت موردی می‌توانیم
آثاری درباره رمضان ببینیم.
وی درباره بازتاب رمضان در ادبیات کهن ما
اظهار می دارد: تاریخ ادبیات ما از موضوع
رمضان غنی است، درواقع رمضان‌ستایی
و رمضان‌ستیزی بسیار دیده می‌شود.
رمضان‌ستایی اشعاری هستند که رمضان
و روزه را مورد ستایش قرار می‌دهند و
رمضان‌ستیزی هم به شعرهایی اشاره
دارد که شادخوارانه به این موضوع نگاه
می‌کنند و با رمضان ستیز و مقابله و به
آن نقد دارند.
این شاعر دوره‌های خراسانی، هندی و
بازگشت را دوره رمضان‌ستیزی می خواند
و می افزاید: در تاریخ ادبیات ما، درست
در زمانی که سبک خراسانی رواج پیدا
کرد شاعران مشغول شادخواری در دربار
بودند. همچنین در دوره مشابه این دوره
یعنی دوره هندی و دوره بازگشت نیز
شاعران به دربار شاهان وابسته هستند.
در این دوره‌ها همین وضعیت رمضان‌ستیزی
دیده می‌شود و آن‌ها شادخوارانه به این ماه
می‌پردازند.
وی درباره وضعیت پرداختن به رمضان و اوج
آن نیز می گوید: در دوره‌های بعد و به‌خصوص
دوره عراقی با رمضان‌ستایی روبه‌رو هستیم؛
زیرا نوع برخورد شاعر برخورد سمبلیک و نمادین
است. درواقع رمضان به عنوان نمادی از روزگار
نزدیکی با خدا مورد توجه شاعر قرار می‌گیرد.
شکارسری همچنین درباره خصوصیات دوره‌های
رمضان‌ستایی بیان می‌کند: شاعر این دوره رمضان
را به عنوان قرب به خدا مورد برسی قرار می‌دهد؛
بنابراین یک مفهوم قابل ستایش است. در کل اقبال
به رمضان چه در حیطه رمضان‌ستایی و چه در
حیطه رمضان‌ستیزی، روال شعر سنتی معناگرا
و ذهن‌گرا است.
منبع : پایگاه خبری حوزه هنری
