پایگاه خبری تحلیلی شرق سایت خبری تحلیلی شرق زیدیه به تفکری گفته میشود که پیروان آن پس از شهادت امام حسین(ع) امامت علیبن حسینبن علی را نپذیرفتند و امامت فرزند ایشان “زید ” را پذیرفتند. شیخ مفید در تعریف زیدیه میگوید: زیدیه به امامت علی، حسن، حسین و زید بن علی قایل هستند و نیز امامت هر فاطمی را که عادل و اهل علم و شجاع باشد، میپذیرند.
زید در سال ۱۲۲ هجری قمری به خونخواهی شهدای کربلا، علیه حکومت وقت یعنی هشام بن عبدالملک اموی قیام کرد و سرانجام کشته شد. این در حالی است که زید خود را هیچگاه امام نمیدانست، اما بهدلیل عقاید خاص، پیروانش وی را امام میدانستند و در قیام وی نیز شرکت کردند.
تعدادی از پیروان زید در این قیام که به خونخواهی امام حسین انجامید، کشته شدند.
“ابن اثیر ” مینویسد که پس از خروج زید، جماعتی از پیروان وی، نظرش را درباره ابوبکر و عمر جویا شدند که او در پاسخ گفت: “خداوند آن دو را رحمت کند، من از اهلبیت هستم و چیزی جز نیکی درباره آن دو نشنیدم؛ اما ما نسبت به خلافت بیش از همه سزاوارتریم. ” آن جماعت پرسیدند: “پس اگر این دو ظالم نبودند، بنابراین اینها (امویان) نیز ظالم نیستند ” که زید گفت: “امویان مانند این دو نیستند؛ اینها (امویان) به ما و شما و به خود ظلم میکنند و من شما را به کتاب خدا و سنت و بر پا داشتن سنتها و از میان بردن بدعتها دعوت میکنم. “
بنابراین بهنظر میرسد زید میخواسته در بحبوبه جهاد ضدبنیامیه، مسایل اختلافی دیگر مطرح نشود و با بیان تفاوت بنیامیه و دو خلیفه اول قیام خود را علیه امویان توجیه کند. با توجه به این دیدگاه زید، پیروان وی اصل جواز خلافت مفضول با وجود افضل را بهعنوان یک اساس پذیرفتند. (برگفته از “آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی ” اثر رضا برنجکار.)
عقاید زیدیه که بیشتر گروههای زیدی هنوز هم به آن اعتقاد دارند، عبارت است از:
۱- قیام علیه حاکمان ظالم در هر شرایطی واجب است؛
۲- لازم نیست که امام حتما از علم غیب آگاه باشد؛
۳- عصمت لازمه امامت نیست.
پس از کشته شدن زید بسیاری از پیروان وی در سراسر سرزمینهای اسلامی قیام کردند که بیشتر این قیامها سرکوب شدند.
البته برخی هم توانستند حکومتهای قدرتمندی را تشکیل دهند که مهمترین آنها حکومت زیدیها در یمن است که نزدیک به هفت قرن ادامه داشت.
از سال چهارصدوچهلوچهار هجری قمری تا پانصدونودوچهار، حوثیها وارث این حکومت هفتصد ساله بودند؛ حکومتی که بنیانگذار آن “یحیی بن حسین ” در سال دویستوهشتادوچهار در استان صعده یمن است. یحیی در واقع رهبر فرقه هادویه است.
زیدیه دارای سه فرقه اصلی است:
۱- جارودیه
مؤسس این فرقه، ابوالجارود زیاد بن منذر معروف به سرحوب است. وی در آغاز از یاران اماممحمد باقر(ع) بود، اما پس از کشته شدن زید برادر امام محمدباقر از ایشان جدا شد و به قیام زید پیوست.
اعتقادات آنها از این قرار است:
۱- پیامبر اسلام به جانشینی و امامت علی، حسن و حسین به نام اشاره نکرده است و این موضوع را تنها در حد یک توصیف بیان داشتهاند؛
۲- امامت تنها در خاندان فاطمه(س) است و از نسل وی بیرون نمیرود؛
۳- علی(ع) برترین مسلمانان پس از پیامبر است اما خلافت عمر و ابوبکر و عثمان را نیز باید پذیرفت چراکه علی با آنها بیعت کرده بود.
۲- سلیمانیه
مؤسس این فرقه سلیمان بن جرید است و اعتقادات آنها به شرح زیر است:
۱- علی برترین صحابه پیامبر است؛
۲- صحابه در سقیفه و در انتخاب ابوبکر اشتباه کردند، اما چون این خطا از روی اجتهاد بود، گناه بهشمار نمیرود. براین اساس، آنها اجتهاد و قیاس را در تعیین حکم شرعی خاص تعیین جانشینی پیامبر جایز میدانستند؛
۳- تبری از عثمان بهدلیل اشتباهاتش در زمینهسازی برای سلطه امویان بر امور مسلمانان، لازم است؛
۴- هرکس که باعلی جنگ کرده است کافر است (منظور طلحه؛ عایشه و زبیر)؛
۵- تقیه در هیچ حالتی جایز نیست؛
۶- لازم نیست که امام از نسل حضرت فاطمه باشد بلکه عدالت و شجاعت و توانایی وی و قیام به شمشیر کافی است.
۳- صالحیه
مؤسس این فرقه حسین بن صالح است و اعتقادات آنها نیز بدین شرح آمده:
۱- علی برترین صحابه است؛
۲- علی برای امامت بر دیگران اولویت دارد.
(از لحاظ تاریخی، زیدیه به دو دسته زیدیان جارودی و زیدیان غیرجارودی تقسیم می شوند.)
این سه فرقیه (جارودیه، سلیمانیه، صالحیه) از گروههای اصلی مذهب زیدیه بهشمار میروند.
پس از فروپاشی امپراتوری عثمانی، زیدیه توانست حکومت در یمن را در دست گیرد و در سال ۱۹۶۴ در برابر ناسیونالیسم افراطی عربی شکست خورد. بدرالدین حوثی رهبر این گروه از جایگاه ویژهای در بین یمنیها برخوردار بود. وی دارای سه فرزند به نام حسین بدرالدین الحوثی، یحیی بدرالدین الحوثی و عبدالملک بدرالدین الحوثی است.
حسین بدرالدین حوثی در حقیقت بنیانگذار جنبش الحوثی است که در تاریخ هشتم سپتامبر ۲۰۰۴ بهدست نیروهای دولتی یمن کشته شد و اکنون برادر وی پسر کوچک شیخ بدرالدین رهبری این جنبش را بر عهده دارد و تاکنون چندین جنگ را علیه دولت مرکزی یمن رهبری کرده است.
شعارهای مخالفت با آمریکا و اسراییل که در میان این گروه رواج یافت به مخالفت جدی آمریکاییها با آنها انجامید. از سوی دیگر، این شعارها به توجیه دولت یمن برای متهم کردن جمهوری اسلامی ایران به دخالت در امور داخلی یمن تبدیل شد.
براساس باور گروههای مختلف زیدی میتوان گفت که تفکر زیدیه در برخی اصول مبنایی بر پایه واقعگرایی استوار است نه حقگرایی. آنها با آنکه امامت علیبن ابیطالب را حق میدانند اما نتیجه سقیفه را بهعنوان یک امر واقع پذیرفتهاند
سوال :
وضعیت مذهبی شیعیان مخصوصا مبارزین یمن چگونه است؟ توضیح اینکه بعضی جاها شنیده ایم که اینها به شیعه دوازده امامی گرایش پیدا کرده اند (مثلا در مصاحبه های دکتر عصام العماد که این مصاحبه را در طی این سلسله مقاله خواهیم آورد) یا اینکه یکسری تحولات مذهبی پیدا کرده اند مثلا مراسم عاشورا می گیرند یا منتظر فرج آقا (عج) هستند. بعضی جاها هم خیلی عادی می گویند که اینها زیدی مذهبند و نکته خاصی در مورد تحول مذهبی نمی گویند. کلا الان با چه مشی مذهبی و ایدئولوژیک دارن مبارزه می کنند؟
پاسخ :
در حال حاضر تنها منبع موثق و معتبری که به زبان فارسی تدوین شده کتاب درسنامه تاریخ و عقاید زیدیه است. این کتاب توسط مهدی فرمانیان و سید علی موسوی نژاد به رشته تحریر درآمده و بوسیله نشر ادیان چاپ شده است.
درباره مذهب زیدیه، مطالب بسیاری قابل طرح می باشد. اجمالا به خلاصه ای از کتاب مطمح الآمال اشاره می کنیم که در قرن دوازدهم هجری توسط یکی از علمای زیدیه (العلامه الحسین بن ناصر النیسائی الشرفی الیمنی/ المعروف بالمهلا) در معرفی ائمه (ع)، تألیف شده است:
باب اول: به معرفی سیره پیامبر گرامی اسلام (ص) اختصاص یافته
باب دوم: به معرفی امام علی (ع) و حضرت فاطمه زهرا (س) پرداخته
باب سوم: معرفی ائمه العتره من الزهراء علیها السلام
۱) الامام الحسن بن علی (ع) / ۲) الامام الحسین بن علی (ع) / ۳) الامام علی بن الحسین زین العابدین (ع) / ۴) الامام محمد بن علی بن الحسین (الباقر) (ع) / ۵) الامام جعفر بن محمد بن علی (الصادق) (ع) / ۶) الامام موسی بن جعفر (الکاظم) (ع) / ۷) الامام علی بن موسی (الرضا) (ع) / ۸) الامام محمد بن علی بن موسی (الجواد) (ع) / ۹) الامام علی بن محمد بن علی (العسکری) (ع) / ۱۰) الامام الحسن بن علی الهادی (الخالص) (ع) / ۱۱) الامام المهدی المنتظر علیه السلام: درباره ایشان نظر امامیه را آورده و نظر خودش را اینچنین گفته: ایشان در آخر الزمان قیام می کند و از اولاد امام حسن (ع) یا امام حسین (ع) می باشد.
باب چهارم: معرفی ائمه دیگر از فرزندان امام حسن (ع) و امام حسین (ع)
۱) الامام الحسن بن الحسن بن علی (ع) / ۲) فاطمه بنت الحسین بن علی (ع) / ۳) سکینه بنت الحسین بن علی (ع) / ۴) الامام زید بن علی بن الحسین (ع) / ۵) الامام یحیی بن زید بن علی (ع) / ۶) الامام محمد بن عبدالله بن الحسن (النفس الزکیه) (ع) / ۷) و الی آخر
شیعیان زیدی به جانشینی بلافصل حضرت علی (ع) پس از پیامبر (ص) اعتقاد دارند و خلفای سه گانه را غاصب می دانند. شیعیان زیدی برای امامت، چهارده شرط قائلند که تقریبا همان شرایط ما برای ولی فقیه است الا اینکه امام باید از اولاد حضرت زهرا (ع) باشد. شیعیان زیدی فقط برای پنج تن آل عبا قائل به عصمت هستند. در حوزه های علمیه ایشان، از روایات امام باقر (ع) و امام جعفر صادق (ع) بسیار استفاده می شود. در کنار نهج البلاغه و صحیفه سجادیه، کتاب اربعین حدیث امام خمینی (ره) نیز تدریس می شود.
در سده های دوم تا چهارم، پیروان زید بن علی (ع) به مبارزه علیه بنی امیه و بنی عباس مشغول بوده و لذا زیدیه بیشتر به یک حزب سیاسی شباهت دارد تا یک فرقه مذهبی مستقل و یا بهتر است بگوییم شاخه نظامی مذهب شیعه بوده است. برخی از زیدیان برای پر کردن خلأهای مذهبی، فکری و فرهنگی از فقه حنفی و کلام معتزله استفاده کرده اند. در طول تاریخ همیشه اقلیتی از زیدیه بوده اند که به اهل سنت گرایش داشته اند ولی اغلب زیدیه به مذهب شیعه اثنی عشری نزدیکتر بوده و با این مذهب اشتراکات فراوانی دارند. برای مثال زیدی ها در اذان، حی علی خیرالعمل می گویند و هنگام نماز دستهای خود را مانند امامیه باز می گذارند ولی استفاده از مهر هنگام نماز را واجب نمی دانند.
در چند دهه اخیر که نظام لائیک در صنعاء حاکم شد، زیدیه اصیل به حاشیه رانده شد و زیدیه اقلیت و متمایل به اهل سنت مجال بروز و ظهور بیشتری پیدا کرد. خصوصا آنکه عربستان و وهابیت، امکانات فراوانی در اختیار این اقلیت قرار داد تا زیدیه اصیل کاملا از جامعه یمن حذف شود. این برنامه ای بود که دولت یمن و عربستان در طول ۴۷ سال گذشته در حال پیاده سازی آن بودند. اکنون هم بسیار تلاش می کنند تا ثابت کنند گروه الحوثی از مذهب زیدیه جداست و علما و حوزه های علمیه زیدیه را در مقابل جنبش الحوثی قرار دهند. این پروژه بسیار خطرناک است. در همین چارچوب، تلاش وهابیت و دولت یمن بر ایجاد اختلاف بین مذهب زیدیه و امامیه متمرکز شده است. اما حقیقت آن است که زیدیه اصیل با مذهب شیعه اثنی عشری اشتراکات فراوان دارد. دقیق تر آنست که بگوییم امامیه و زیدیه دو روی یک سکه هستند. تفکر امامیه و سلاح زیدیه در طول تاریخ، مکمل یکدیگر بوده است.
مثلا در تاریخ ایران، در دیلم و طبرستان (گیلان و مازندران فعلی) زیدی ها در قرن سوم حکومت تشکیل دادند که به علویان طبرستان معروف بود. در قرن چهارم آل بویه از میان پیروان این مذهب سربرآورد و تا قرن پنجم، سراسر ایران و عراق را تحت سیطره خود درآورد. در زمان آل بویه، جمعیت شیعه ایران از ۱۰٪ به ۵۰٪ رسید. قدرت خلیفه عباسی در بغداد محدود شد. مراسم عاشورا و مراسم عید غدیر، در بغداد (مرکز اهل سنت آن زمان) برگزار شد. علمای طراز اول امامیه در زمان آل بویه فرصت پیدا کردند فعالیتهای فکری و فرهنگی خود را گسترش دهند و کتب اربعه ما در آن دوران تدوین شد. بتدریج تا قرن دهم، زیدی مذهبان شمال ایران نیز به آیین مذهب اثنی عشری درآمدند.
در مقدمه صحیفه سجادیه نیز مطلبی درباره یحیی بن زید آمده که مطالعه آن، به سروران عزیز توصیه می شود.
علمایی از زیدیه
از علمای معاصر زیدیه می توان علامه مجد الدین المویدی که با ۱۰۰ سال عمر هم اکنون در قید حیات است را نام برد. او نماینده فعلی جریان زیدیه جارودی و صاحب تالیفات بسیار است و ساکن استان صعده، مرکز جریان جارودی زیدیه می باشد. عالم دیگر سید بدر الدین الحوثی است که از سادات طباطبایی و از علمای بنام و صاحب تالیف است. تالیفات او بسیار نزدیک با مکتب امامیه است مثلا کتابی دارد به عنوان “من هم الرافضه” و در این کتاب تلاش می کند ثابت کند رافضی ها امامیه و پیروان امام صادق(ع) نیستند بلکه در مرحله اول، بنی امیه و دشمنان اهل بیت(ع) هستند و در تالیف دیگری با عنوان “آل محمد لیس کل امه” به اثبات این مطلب می پردازد که سادات و اهل بیت(ع)، مقام بلندی داشته و دارند. ایشان در ایام جنگهای یمن در دهه ۹۰ به ایران کوچ کرد و چند سالی در ایران به همراه فرزند خود حسین الحوثی میهمان بود و زندگی بسیار ساده و زاهدانه ای داشت.
منابع سلسله مقالات یمن، صعده و الحوثی ها:
خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا)
خبرگزاری – ایکنا
خبرگزاری فارس
روزنامه کیهان
شبکه ایران
پنجره
سایت ساجد
ویکی پدیا
خبرگزاری قدس
شبکه العالم
القدسالعربی
bashgah.net
alyamani.blogfa.com
mouood.org
ebtekarnews.com
sedayeshia.com
saharnews.ir
gharibreza.com
۷eqlim.ir
edalatkhahi.ir
Khabaronline.ir
Islamtimes.org
rajanews.com
porsojoo.com
منبع:ماهنامه موعود سال ششم _ شماره ۳۵