پایگاه خبری تحلیلی شرق سایت خبری تحلیلی شرق Related Articles
قبل از پرداختن به اصل مطلب، باید تاریخ ازدواج رسول خدا با عائشه روشن شود تا بعد نتیجه بگیریم که عائشه در هنگام ازدواج با رسول خدا چند سال داشته است.
در باره تاریخ ازدواج رسول خدا صلی الله علیه وآله با عائشه دیدگاه‌های متفاوتی وجود دارد. محمد بن اسماعیل بخاری ، از خود عائشه نقل می کند که رسول خدا سه سال بعد از حضرت خدیجه سلام الله علیها با او ازدواج کرده است:
البخاری الجعفی، محمد بن إسماعیل ابوعبدالله (متوفای۲۵۶هـ)، صحیح البخاری، ج ۳ ، ص ۳۶۰۶، ح۳۶۰۶ ،کتاب فضائل الصحابه، بَاب تَزْوِیجِ النبی e خَدِیجَهَ وَفَضْلِهَا رضی الله عنها ، تحقیق د. مصطفی دیب البغا، ناشر: دار ابن کثیر، الیمامه – بیروت، الطبعه: الثالثه، ۱۴۰۷ – ۱۹۸۷.
با توجه به این که حضرت خدیجه سلام الله علیها در سال دهم هجری از دنیا رفته‌اند؛ پس زمان ازدواج رسول خدا با عائشه در سال سیزدهم بعثت بوده است.
و ابن ملقن بعد از نقل روایت بخاری و استدلال به آن می‌گوید :
وبنى بها بالمدینه فی شوال فی السنه الثانیه .
رسول خدا در سال دوم هجری ، عائشه را به خانه خود آورد.
الأنصاری الشافعی، سراج الدین أبی حفص عمر بن علی بن أحمد المعروف بابن الملقن (متوفای۸۰۴ هـ)، غایه السول فی خصائص الرسول صلى الله علیه وسلم ، ج ۱ ، ص ۲۳۶ ، تحقیق : عبد الله بحر الدین عبد الله ، ناشر : دار البشائر الإسلامیه – بیروت – ۱۴۱۴هـ – ۱۹۹۳م.
طبق این نقل ، رسول خدا در سال سیزدهم بعثت، عائشه را به عقد خود درآورده و در سال دوم هجری رسماً با او عروسی کرده است.
از نقل برخی دیگر از بزرگان اهل سنت به این نتیجه می‌رسیم که ازدواج رسول خدا با عائشه در سال چهارم هجری بوده است. بلاذری در انساب الأشراف در شرح حال سوده ، همسر دیگر رسول خدا صلی الله علیه وآله می‌نویسد:
وتزوج رسولُ الله صلى الله علیه وسلم، بعد خدیجه، سوده بنت زَمعه بن قیس، من بنی عامر بن لؤی، قبل الهجره بأشهر… فکانت أول امرأه وطئها بالمدینه.
رسول خدا بعد از خدیجه، چند ماه قبل از هجرت با سوده بنت زمعه ، ازدواج کرد و او نخستین همسری بود که رسول خدا در مدینه با او همبستر شد.
البلاذری، أحمد بن یحیی بن جابر (متوفای۲۷۹هـ)، أنساب الأشراف، ج ۱ ، ص ۱۸۱، طبق برنامه الجامع الکبیر.
از طرف دیگر ذهبی مدعی است که سوده بن زمعه، چهار سال تنها همسر رسول خدا بوده است .
وتوفیت فی آخر خلافه عمر ، وقد انفردت بصحبه النبی صلى الله علیه وسلم أربع سنین لا تشارکها فیه امرأه ولا سریه ، ثم بنى بعائشه بعد … .
سوده در سال آخر خلافت عمر از دنیا رفت، او چهار سال تنها همسر رسول خدا بود ، هیچ زنی و هیچ کنیزی در آن چهار سال با سوده در این امر شریک نبود، سپس رسول خدا با عائشه ازدواج کرد.
الذهبی، شمس الدین محمد بن أحمد بن عثمان، (متوفای۷۴۸هـ)، تاریخ الإسلام ووفیات المشاهیر والأعلام، ج ۳ ، ص ۲۸۸ ، تحقیق د. عمر عبد السلام تدمرى، ناشر: دار الکتاب العربی – لبنان/ بیروت، الطبعه: الأولى، ۱۴۰۷هـ – ۱۹۸۷م.
در نتیجه ، عائشه در سال چهارم هجرت (چهار سال بعد از ازدواج رسول خدا با سوده) با آن حضرت ازدواج کرده است.
حال با مراجعه به مدارک و اسناد تاریخی سن عائشه را در هنگام ازدواج بررسی خواهیم کرد:
مقایسه سن عائشه با سن اسماء بنت أبی بکر:
یکی از مسائلی که سن دقیق عائشه را در هنگام ازدواج با رسول خدا به اثبات می‌رساند، مقایسه سن او با سن خواهرش اسماء بنت أبی بکر است. طبق نقل بزرگان اهل سنت، اسماء ده سال از عائشه بزرگتر بوده و در سال اول هجری بیست و هفت سال داشته است. همچنین در سال هفتاد و سه از دنیا رفته است؛ در حالی که صد ساله بوده است.
ابونعیم اصفهانی در معرفه الصحابه می‌نویسد:
أسماء بنت أبی بکر الصدیق … کانت أخت عائشه لأبیها وکانت أسن من عائشه ولدت قبل التأریخ بسبع وعشرین سنه.
اسماء دختر ابوبکر، از جانب پدر خواهر عائشه و از او بزرگتر بود، اسماء، بیست و هفت سال قبل از تاریخ به دنیا آمد.
الأصبهانی، ابونعیم أحمد بن عبد الله (متوفای۴۳۰هـ)، معرفه الصحابه ج ۶ ، ص ۳۲۵۳ ، رقم : ۳۷۶۹ ، طبق برنامه الجامع الکبیر.
و طبرانی می‌نویسد:
مَاتَتْ أَسْمَاءُ بنتُ أبی بَکْرٍ الصِّدِّیقِ سَنَهَ ثَلاثٍ وَسَبْعِینَ بَعْدَ ابْنِهَا عبد اللَّهِ بن الزُّبَیْرِ بِلَیَالٍ … وکان لاسماء یوم مَاتَتْ مِائَهُ سَنَهٍ وُلِدَتْ قبل التَّارِیخِ بِسَبْعٍ وَعِشْرِینَ سَنَهً وَقَبْلَ مَبْعَثِ النبی صلى اللَّهُ علیه وسلم بِسَبْعَ عَشْرَهَ سَنَهً .
اسماء دختر ابوبکر در سال هفتاد و سه و بعد از پسرش عبد الله بن زبیر از دنیا رفت. اسماء در هنگام وفات صد سال داشت ، بیست و هفت سال قبل از تاریخ و هفده سال قبل از هجرت به دینا آمده بود.
الطبرانی، سلیمان بن أحمد بن أیوب ابوالقاسم (متوفای۳۶۰هـ)، المعجم الکبیر، ج ۲۴ ، ص ۷۷ ، تحقیق: حمدی بن عبدالمجید السلفی، ناشر: مکتبه الزهراء – الموصل، الطبعه: الثانیه، ۱۴۰۴هـ – ۱۹۸۳م.
ابن عساکر نیز می‌نویسد:
کانت أخت عائشه لأبیها وکانت أسن من عائشه ولدت قبل التاریخ بسبع وعشرین سنه
اسماء از جانب پدر، خواهر عائشه و بزرگتر از وی بود، اسماء بیست و هفت سال قبل از تاریخ به دنیا آمده بود.
ابن عساکر الدمشقی الشافعی، أبی القاسم علی بن الحسن إبن هبه الله بن عبد الله،(متوفای۵۷۱هـ)، تاریخ مدینه دمشق وذکر فضلها وتسمیه من حلها من الأماثل، ج ۶۹ ، ص ۹ ، تحقیق: محب الدین أبی سعید عمر بن غرامه العمری، ناشر: دار الفکر – بیروت – ۱۹۹۵.
و ابن اثیر می‌نویسد:
قال أبو نعیم : ولدت قبل التاریخ بسبع وعشرین سنه.
ابو نعیم گفته: اسماء بیست و هفت سال قبل از تاریخ به دنیا آمده است.
الجزری، عز الدین بن الأثیر أبی الحسن علی بن محمد (متوفای۶۳۰هـ)، أسد الغابه فی معرفه الصحابه، ج ۷ ، ص ۱۱ ، تحقیق عادل أحمد الرفاعی، ناشر: دار إحیاء التراث العربی – بیروت / لبنان، الطبعه: الأولى، ۱۴۱۷ هـ – ۱۹۹۶ م.
و نووی می‌نویسد:
وعن الحافظ أبی نعیم قال ولدت أسماء قبل هجره رسول الله صلى الله علیه وسلم بسبع وعشرین سنه .
از حافظ أبونعیم نقل شده است که گفت: اسماء بیست و هفت سال قبل از هجرت به دنیا آمد.
النووی، ابوزکریا یحیی بن شرف بن مری، (متوفای۶۷۶ هـ) ، تهذیب الأسماء واللغات ، ج ۲ ، ص ۵۹۷ ـ ۵۹۸ ، تحقیق : مکتب البحوث والدراسات ، دار النشر : دار الفکر – بیروت ، الطبعه : الأولى ، ۱۹۹۶م
و حافظ هیثمی می‌نویسد:
وکانت لأسماء یوم ماتت مائه سنه ولدت قبل التاریخ بسبع وعشرین سنه وولدت أسماء لأبی بکر وسنه إحدى وعشرون سنه.
اسماء در هنگام وفات صد سال داشت، بیست و هفت سال قبل از تاریخ به دنیا آمد، و ابوبکر در هنگام ولادت او بیست و یک سال داشت.
الهیثمی، ابوالحسن علی بن أبی بکر (متوفای ۸۰۷ هـ)، مجمع الزوائد ومنبع الفوائد، ج ۹ ، ص ۲۶۰ ، ناشر: دار الریان للتراث/ دار الکتاب العربی – القاهره، بیروت – ۱۴۰۷هـ..
و بدرالدین عینی می‌نویسد:
أسماء بنت أبی بکر الصدیق… ولدت قبل الهجره بسبع وعشرین سنه ، وأسلمت بعد سبعه عشر إنساناً … توفیت بمکه فی جمادى الأولى سنه ثلاث وسبعین بعد قتل ابنها عبد اللَّه بن الزبیر ، وقد بلغت المائه ولم یسقط لها سن ولم یتغیر عقلها ، رضی الله تعالى عنها .
اسما دختر ابوبکر، بیست و هفت سال قبل از هجرت به دنیا آمد، هفدهمین فردی بود که ایمان آورد، در سال هفتاد و سه و بعد از کشته شدن فرزندش عبد الله بن زبیر و در حالی که صد ساله شده بود از دنیا رفت. هیچ یک از دندان‌های او نیفتاده بود و عقلش نیز دچار اختلال نشده بود.
العینی، بدر الدین ابومحمد محمود بن أحمد الغیتابی الحنفی (متوفای ۸۵۵هـ)، عمده القاری شرح صحیح البخاری، ج ۲ ، ص ۹۳ ، ناشر: دار إحیاء التراث العربی – بیروت.
ابن حجر عسقلانی می‌گوید:
۸۵۲۵ أسماء بنت أبی بکر الصدیق زوج الزبیر بن العوام من کبار الصحابه عاشت مائه سنه وماتت سنه ثلاث أو أربع وسبعین .
اسماء دختر ابوبکر، همسر زبیر بن عوام که از بزرگان صحابه بود، صد سال زندگی کرد و در سال هفتاد و سه و یا هفتاد و چهار از دنیا رفت.
العسقلانی الشافعی، أحمد بن علی بن حجر ابوالفضل (متوفای۸۵۲هـ)، تقریب التهذیب، ج ۱ ، ص ۷۴۳ ، تحقیق: محمد عوامه، ناشر: دار الرشید – سوریا، الطبعه: الأولى، ۱۴۰۶ – ۱۹۸۶.
وقال هشام بن عروه عن أبیه بلغت أسماء مائه سنه لم یسقط لها سن ولم ینکر لها عقل وقال أبو نعیم الأصبهانی ولدت قبل الهجره بسبع وعشرین سنه
العسقلانی الشافعی، أحمد بن علی بن حجر ابوالفضل (متوفای۸۵۲هـ)، الإصابه فی تمییز الصحابه، ج ۷ ، ص ۴۸۷ ، تحقیق: علی محمد البجاوی، ناشر: دار الجیل – بیروت، الطبعه: الأولى، ۱۴۱۲هـ – ۱۹۹۲م.
ابن عبدالبر قرطبی نیز می‌نویسد:
وتوفیت أسماء بمکه فی جمادى الأولى سنه ثلاث وسبعین بعد قتل ابنها عبد الله بن الزبیر بیسیر… قال ابن اسحاق إن أسماء بنت أبی بکر أسلمت بعد اسلام سبعه عشر إنسانا… وماتت وقد بلغت مائه سنه.
اسماء در جمادی الأول سال هفتاد و سه در مکه و بعد از کشته شدن فرزندش عبد الله بن زبیر از دنیا رفت. ابن اسحاق گفته: اسماء دختر ابوبکر بعد از هفده نفر اسلام آورد و در حالی از دنیا رفت که صد سال سن داشت.
النمری القرطبی، ابوعمر یوسف بن عبد الله بن عبد البر (متوفای ۴۶۳هـ)، الاستیعاب فی معرفه الأصحاب، ج ۴ ، ص ۱۷۸۳ ـ ۱۷۸۲ ، تحقیق: علی محمد البجاوی، ناشر: دار الجیل – بیروت، الطبعه: الأولى، ۱۴۱۲هـ..
صفدی می‌نویسد:
وماتت بعده بأیام یسیره سنه ثلاث وسبعین للهجره وهی وأبوها وابنها وزوجها صحابیون قیل إنها عاشت مائه.
اسماء بعد از گذشت مدت کوتاهی پس از عبد الله بن زبیر در سال هفتاد و سه از دنیا رفت. پدر، پسر و همسر او صحابی بودند و گفته شده است که او صد سال زندگی کرد.
الصفدی، صلاح الدین خلیل بن أیبک (متوفای۷۶۴هـ)، الوافی بالوفیات، ج ۹ ، ص ۳۶ ، تحقیق أحمد الأرناؤوط وترکی مصطفى، ناشر: دار إحیاء التراث – بیروت – ۱۴۲۰هـ- ۲۰۰۰م.
و بیهقی نقل می‌کند که اسماء، ده سال از عائشه بزرگتر بوده است:
أبو عبد الله بن منده حکایه عن بن أبی الزناد أن أسماء بنت أبی بکر کانت أکبر من عائشه بعشر سنین .
ابن منده از ابن أبی الزناد نقل کرده است که اسماء دختر ابوبکر، ده سال از عائشه بزرگتر بوده است.
البیهقی، أحمد بن الحسین بن علی بن موسی ابوبکر (متوفای ۴۵۸هـ)، سنن البیهقی الکبرى، ج ۶ ، ص ۲۰۴ ، ناشر: مکتبه دار الباز – مکه المکرمه، تحقیق: محمد عبد القادر عطا، ۱۴۱۴ – ۱۹۹۴.
و ذهبی و ابن عساکر نیز همین مطلب را نقل می‌کنند:
قال عبد الرحمن بن أبی الزناد کانت أسماء أکبر من عائشه بعشر.
الذهبی، شمس الدین محمد بن أحمد بن عثمان، (متوفای۷۴۸هـ)، سیر أعلام النبلاء، ج ۲ ، ص ۲۸۹ ، تحقیق: شعیب الأرناؤوط، محمد نعیم العرقسوسی، ناشر: مؤسسه الرساله – بیروت، الطبعه: التاسعه، ۱۴۱۳هـ..
قال ابن أبی الزناد وکانت أکبر من عائشه بعشر سنین.
ابن عساکر الدمشقی الشافعی، أبی القاسم علی بن الحسن إبن هبه الله بن عبد الله،(متوفای۵۷۱هـ)، تاریخ مدینه دمشق وذکر فضلها وتسمیه من حلها من الأماثل، ج ۶۹ ، ص ۸ ، تحقیق: محب الدین أبی سعید عمر بن غرامه العمری، ناشر: دار الفکر – بیروت – ۱۹۹۵.
ابن کثیر دمشقی سلفی در کتاب البدایه والنهایه می‌نویسد:
وممن قتل مع ابن الزبیر فى سنه ثلاث وسبعین بمکه من الأعیان …
أسماء بنت أبى بکر والده عبد الله بن الزبیر… وهى أکبر من أختها عائشه بعشر سنین… وبلغت من العمر مائه سنه ولم یسقط لها سن ولم ینکر لها عقل .
کسانی که با عبد الله بن زبیر در سال هفتاد و سه در مکه از دنیا رفتند …. اسماء دختر ابوبکر مادر عبد الله بن زبیر … او از خواهرش عائشه ده سال بزرگتر بود، در حالی از دنیا رفت که صد ساله بود و هیچ یک از دندان‌های او نیفتاده و عقلش نیز دچار اختلال نشده بود.
ابن کثیر الدمشقی، إسماعیل بن عمر القرشی ابوالفداء، البدایه والنهایه، ج ۸ ، ص ۳۴۵ ـ ۳۴۶ ، ناشر: مکتبه المعارف – بیروت.
ملا علی قاری می‌نویسد:
وهی أکبر من أختها عائشه بعشر سنین وماتت بعد قتل ابنها بعشره أیام … ولها مائه سنه ولم یقع لها سن ولم ینکر من عقلها شیء ، وذلک سنه ثلاث وسبعین بمکه.
اسماء از خواهرش عائشه ده سال بزرگتر بود، ده روز بعد از کشته شدن پسرش از دنیا رفت، در هنگام مرگ صد سال داشت، دندانهایش نیفاده و عقلش دچار اختلال نشده بود، وفات او در سال هفتاد و سه در مکه اتفاق افتاد.
ملا علی القاری، علی بن سلطان محمد الهروی، مرقاه المفاتیح شرح مشکاه المصابیح، ج ۱ ، ص ۳۳۱ ، تحقیق: جمال عیتانی، ناشر: دار الکتب العلمیه – لبنان/ بیروت، الطبعه: الأولى، ۱۴۲۲هـ – ۲۰۰۱م .
و امیر صنعانی می‌نویسد:
وهی أکبر من عائشه بعشر سنین وماتت بمکه بعد أن قتل ابنها بأقل من شهر ولها من العمر مائه سنه وذلک سنه ثلاث وسبعین .
اسماء ده سال از عائشه بزگتر بود، و در مکه و و کمتر از یک ماه بعد از کشته شدن پسرش از دنیا رفت، در حالی که صد سال سن داشت. این مطلب در سال هفتاد و سه اتفاق افتاد .
الصنعانی الأمیر، محمد بن إسماعیل (متوفای ۸۵۲هـ)، سبل السلام شرح بلوغ المرام من أدله الأحکام، ج ۱ ، ص ۳۹ ، تحقیق: محمد عبد العزیز الخولی، ناشر:دار إحیاء التراث العربی – بیروت، الطبعه: الرابعه، ۱۳۷۹هـ.
اسماء در سال اول بعثت ۱۴ ساله و ۱۰ سال از عائشه بزرگتر بوده است . پس عائشه در سال اول بعثت ۴ ساله و در سال ۱۳ بعثت (سال عقد با رسول خدا) ۱۷ ساله و در شوال سال دوم هجرت (سال ازدواج رسمی با پیامبر) ۱۹ ساله بوده است.
از طرف دیگر: اسماء در سال ۷۳ صد ساله بوده ، ۱۰۰ منهای ۷۳ مساوی است با ۲۷ . پس در سال اول هجرت، ۲۷ سال داشته است.
اسماء از عائشه ۱۰ سال بزرگتر بوده. ۱۰ منهای ۲۷ مساوی است با ۱۷ .
پس عائشه در سال اول هجرت ۱۷ سال سن داشته است . پیش از این ثابت کردیم که پیامبر در شوال سال دوم هجری رسماً با عائشه ازدواج کرده است ؛ یعنی عائشه در هنگام ازدواج با رسول خدا ۱۹ سال داشته است.
عائشه، در چه سالی ایمان آورد:
سال اسلام آوردن عائشه نیز، سن او را در هنگام ازدواج با رسول خدا صلی الله علیه وآله مشخص و روشن می‌کند . طبق گفته بزرگان اهل سنت، عائشه در سال اول بعثت ایمان آورد و جزء هیجده نفر اولی بود که به ندای رسول خدا لبیک گفت.
نووی در تهذیب الإسماء می‌نویسد:
وذکر أبو بکر بن أبی خیثمه فی تاریخه عن ابن إسحاق أن عائشه أسلمت صغیره بعد ثمانیه عشر إنسانا ممن أسلم .
ابن خیثمیه در تاریخش از ابن اسحاق نقل کرده است که عاشه در کودکی و بعد از هیجده نفر ایمان آورد.
النووی، ابوزکریا یحیی بن شرف بن مری، (متوفای۶۷۶ هـ) ، تهذیب الأسماء واللغات ، ج ۲ ، ص ۶۱۵ ، تحقیق : مکتب البحوث والدراسات ، دار النشر : دار الفکر – بیروت ، الطبعه : الأولى ، ۱۹۹۶م.
و مقدسی می‌گوید:
وممن سبق إسلامه أبو عبیده بن الجراح والزبیر بن العوام وعثمان بن مظعون … ومن النساء أسماء بنت عمیس الخثعمیه امرأه جعفر ابن أبی طالب وفاطمه بن الخطاب امرأه سعید بن زید بن عمرو وأسما بنت أبی بکر وعائشه وهی صغیره فکان إسلام هؤلاء فی ثلاث سنین ورسول الله یدعو فی خفیه قبل أن یدخل دار أرقم بن أبی الأرقم.
کسانی که در اسلام آوردن بر دیگران سبقت گرفتند: ابوعبیده جراح …. و از زنان اسماء دختر بنت عمیس همسر جعفر بن أبی طالب … و عائشه که در آن زمان خردسال بود . این افراد در سال سه سال اول بعثت که رسول خدا مخفیانه مردم را به ایمان دعوت می‌کرد، اسلام آوردند، قبل از آن که رسول خدا وارد خانه أرقم بن أبی الأرقم بشوند.
المقدسی، مطهر بن طاهر (متوفای۵۰۷ هـ)، البدء والتاریخ ، ج ۴ ، ص ۱۴۶ ، ناشر : مکتبه الثقافه الدینیه – بورسعید.
و ابن هشام نیز نام عائشه را جزء کسانی می‌آورد که در سال اول بعثت ایمان آورده است ؛ در حالی که هنوز کودک بوده است.
إسلام أسماء وعائشه ابنتی أبی بکر وخباب بن الآرت وأسماء بنت أبی بکر وعائشه بنت أبی بکر وهی یؤمئذ صغیره وخباب بن الأرت حلیف بنی زهره.
الحمیری المعافری، عبد الملک بن هشام بن أیوب ابومحمد (متوفای۲۱۳هـ)، السیره النبویه، ج ۲ ، ص ۹۲ ، تحقیق طه عبد الرءوف سعد، ناشر: دار الجیل، الطبعه: الأولى، بیروت – ۱۴۱۱هـ..
اگر عائشه در زمان اسلام آوردنش (سال اول بعثت) ، هفت ساله بوده باشد، در سال دوم هجری (سال ازدواج رسمی با رسول خدا) ۲۲ ساله خواهد شد.
اگر سخن بلاذری را بپذیریم که چهار سال بعد از ازدواج رسول خدا با سوده ؛ یعنی در سال چهارم هجری با آن حضرت ازدواج کرده است، سن عائشه در هنگام ازدواج با رسول خدا ۲۴ سال خواهد شد .
این عدد با توجه به سن عائشه در هنگام ایمان آوردن، تغییر می‌کند.
بنابراین، ازدواج عائشه با رسول خدا در سن شش و یا نُه سالگی از دروغ‌هایی است که در زمان بنی امیه ساخته شده است و با واقعیت‌های تاریخی سازگاری ندارد.
منبع : مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولی عصر (عج)