تاریخچه تشیع در کشور تایلند

شهروندان کشور تایلند، در داشتن هر دینی، آزادی کامل دارند. مردم تایلند عمدتاً دارای دین بودائی هستند و مسلمانان در اقلیت می‏باشند. اما

بنا بر اعلام “دفتر آمار ملی تایلند” در سال ۲۰۰۰ ، از مجموع ۶۹.۹۱۶.۴۴۱ نفر جمعیت تایلند، آمار دین به صورت زیر است:

نامشخص:  ۲۲۲.۲۰۰   نفر

گرچه مسلمانان تایلند عمدتاً در جنوب کشور متمرکز هستند اما در سطح کشور نیز جمعیت مسلمانان تقریباً در تمام استان‏های کشور دیده می‏شود. اکثر مسلمانان تایلند دارای مذهب شافع و تعدادی وهابی نیز دیده می شود. در سال‏های اخیر تعداد مسلمانان شیعی مذهب افزایش قابل چشم‏گیری داشته است که اکثراً در استان‏های جنوبی و مرزی تایلند و در بانکوک متمرکز هستند.

دانشگاه تربیت معلم شهر آیوتایا، پایتخت سابق تایلند، دارای بنایی است که در آن از عناصر معماری ایرانی اسلامی استفاده شده و قدمت آن به اواسط دهه ۱۹۹۰ می‏رسد. این بنا که مقبره یکی از بزرگان مهاجر ایرانی است، دارای گنبد تذهیب شده ای است که یادآور بنای تاریخی ایران می باشد. از تابلوئی که در کنار این مقبره وجود دارد می توان دریافت که مقبره متعلق به «شیخ احمد» اهل قم ملقب به “چائوپرایا بوورن راج نایوک” ـ یعنی “شخصیت فوق العاده” ـ می‏باشد.

شیخ احمد یک مسلمان شیعه است که در سال ۱۵۴۳ میلادی در شهر قم دیده به جهان گشود. وی در اولین سال های قرن هفدهم (۱۶۰۵) یعنی زمانی که کشور تایلند از زیر سلطه پانزده ساله برمه‏ای‏ها آزاد شده بود، به آیوتایا مهاجرت کرد و پس از مدتی توانست در سایه مدیریت و درایت خود در دربار پادشاه سیام نفوذ کرده و به یکی از مقامات عالیرتبه سیام مبدل گردد.

شیخ احمد با بانویی جوان از آیوتایا به نام «چوری» که از خاندان سلطنتی بود ازدواج کرد و از او دارای دو پسر و یک دختر شد. پسر بزرگ‏تر وی «چوئن» نام داشت. از پسر دوم وی که در سنین نوجوانی در گذشت، اطلاع زیادی موجود نیست. دختر او نیز «چای» نامیده شد. این خانواده پایه‏گذار خاندان‏های بزرگ “بوناک” و “احمد چولای” که هنوز هم در تایلند صاحب نام و دارای مناصب عالی هستند، به حساب می‏آیند.

اگر چه با هجوم مجدد برمه به سیام و حمله به مراکز فرهنگی و تخریب کتابخانه‏ها و نابودسازی اسناد تاریخی و کتب، اطلاعات زیادی جهت شناخت جزئیات زندگی و نقش شیخ احمد قمی در سیام موجود نمی‏باشد، اما با رجوع به دفتر خاطرات مقامات آن عصر از جمله خانواده سلطنتی و همچنین مستندات تاریخی موجود در مراکز مذهبی مسلمانان و معابد بودایی، می‏توان به موقعیت بالای شیخ احمد و میزان نفوذ وی در دربار سلطنتی سیام پی برد.

«دکتر تاتیا بوناگ» از نوادگان شیخ احمد قمی می‏گوید: «شیخ احمد قمی که از زادگاه خود در شهر قم و به قصدترویج عقاید شیعی و همچنین تجارت، راهی این منطقه شده بود، با ورود به شهر “آیوتایا”، پایتخت وقت “سیام” توانست از پادشاه وقت «ناراسوان کبیر» اجازه‏نامه دریافت کند و پس از یک دهه اقامت در آیوتایا، علاوه بر انجام مأموریت اسلامی خود، یعنی تبلیغ و ترویج دین اسلام و مذهب شیعه، در فعالیت های تجاری و بازرگانی نیز به پیشرفت و شهرت قابل توجهی دست یابد. نسل های پس از او نیز توانستند از قرن هفدهم تا عصر حاضر آوازه و نام بلند او را پاس دارند و آنان نیز چون جد خود، شیخ احمد قمی، دارای موقعیت ممتاز اجتماعی و سیاسی در کشور تایلند گردند».

شیخ احمد قمی طی شش دوره پادشاهی سیام، ارتباط نزدیکی با دربار و پادشاهان وقت داشت. وی در دوران سلطنت شاه “فارا سوام سنگدوم” که با شاه عباس صفوی معاصر بوده، به عنوان کشاور عالی وی و وزیر خزانه داری منصوب و مسئولیت تمامی امور مربوط به تجارت خارجی را بر عهده گرفت. در همین دوره بود که وی به خاطر مساعی خود جهت توسعه بنادر به دستور پادشاه به مقام “پیاشیخ احمد راتتانارج ستی” یا “انسان بزرگ” که از القاب درباری بود، نائل گشت. از این پس وی موظف شد در کنار ساماندهی تجارت خارجی، مشاجرات بین خارجیان را نیز حل و فصل کند. او همچنین اولین کسی بود که در زمان ریاست جامعه مسلمانان سیام، به مقام “چولا راج مونتری” یا “شیخ الاسلامی” رسید. مقامی که بر اساس آن اجازه یافت تا مذهب شیعه اثنی عشری را به جامعه تایلند معرفی کند.

نهاد شیخ الاسلامی که به نحوی وزیر امور مسلمانان به حساب می آید و تا قبل از شیخ احمد وجود نداشت، در زمان ریاست وی افتتاح شد. شاه سنگدوم مقام شیخ الاسلامی را به او تفویض کرد. این نهاد امروزه هنوز هم به کار خود ادامه می دهد. بر اساس اسناد مکتوب، از جمله نوشته‏های محمد ربیع، به دلیل حضور شیخ احمد، اکثر مسلمانان آیوتایا را شیعیان تشکیل می‏دادند. اگر چه جمعیت سنی مذهب هم به احتمال قوی که اغلب از اهالی مالزی و اندونزی بودند، وجود داشته است. رابطه مسلمانان شیعه و بودائی ها بر اساس احترام و بردباری بنا شده بود. جالب است بدانیم که تا سال ۱۹۴۵، خانواده سلطنتی تنها حکم شیخ الاسلامی را برای شیعیان که از نوادگان شیخ احمد بودند، تفویض می‏کردند. لذا تنها چهار نفر شیخ الاسلام اخیر سنی‏مذهب و ماقبل از آن (سیزده نفر) شیعه بودند.

وی در این دوره مسؤولیت مدیریت امور گمرکی و تجارت، امور خارجه، بندر و حل و فصل اختلافات و دعاوی خارجیان مقیم آیوتایا را متقبل شد. محل کار و زندگی شیخ احمد در محله “گایی” از نقاط معروف آیوتویا بود.

از حوادث مهم دیگر که موجب افزایش احترام شیخ احمد گردید، مداخله وی در جریان حمله جمعی از اتباع ناراضی خارجی به قصر پادشاه و تصرف آن بود. در این مقطع شیخ احمد از طریق عوامل خود مردم را از این امر مطلع کرد و با کمک آنان به غائله خاتمه داد. بعد از این اقدام خطرناک بود که وی توسط شاه به مقام “چائوفیا” یا “انسان شجاع” رسید.

آخرین ارتقاء مقام شیخ احمد در زمان «شاه پراساتترنگ» بود. در این زمان شیخ احمد در سن هشتاد و هفت سالگی به عنوان مشاور افتخاری شاه در امور داخلی برگزیده شد. او یک سال بعد یعنی در سال ۱۶۳۱ میلادی و در اوایل سلطنت “نارای” در سن هشتاد و هشت سالگی دیده از جهان فرو بست. از این پس تمامی کسانی که به این مسئولیت نائل شدند از نوادگان شیخ احمد قمی بودند و این مقام تا هشتمین نسل از نوادگان وی ـ یعنی تا زمان «رامای پنجم» در سال ۱۸۷۵ ـ ادامه داشت.

با ورود شیخ احمد به آیودتایا و تشکیل تاسیسات اسلامی، در این ناحیه برای نخستین بار، اسلام بصورت جدی رایج شد. مذهب شیعه، خط عربی و زبان فارسی به دلیل نفوذ وی و پیروانش در این کشور گسترش یافت؛ به طوری که مسلمانان تاسلندی واژه “نماز” را به همین شکل فارسی می‏شناسند، و کسانی که عربی می‏دانند واژه “صلاه” را به کار می‏برند.

تحولات ایجاد شده توسط شیخ احمد قمی و القاب وی در سیام

در این دوران آداب و رسوم درباری و درباریان، تحت تأثیر رسومات درباری ایران قرار گرفت. گفته شده که خود شاه نارای در لباس پوشیدن، غذا خوردن و روش‏های معماری مورد علاقه‏اش، تحت تأثیر فرهنگ ایرانی بوده است. وی به طور مرتب از ایرانیان دیدار می‏کرد و از آداب و رسوم آنها و نوشیدنی آنها لذت می‏برد.

۲. تأسیس نهاد شیخ الاسلامی

بر اساس سوابق تاریخی، منصب شیخ الاسلامی که به نحوی وزیر امور مسلمانان به حساب می آید تا قبل از ورود شیخ احمد وجود خارجی نداشته است و خود شیخ احمد اولین شیخ الاسلام به حساب می آید. شاه سنگدوم که هم عصر با شاه عباس اول ، پادشاه صفوی بود این مقام را به او تفویض کرد. این نهاد هنوز به کار خود ادامه داده و تایلند تاکنون هفده شیخ الاسلام داشته است. از سال ۱۹۹۷ به بعد در پی اصلاحاتی که صورت گرفت حکم شیخ الاسلام پس از انتخاب شدن توسط شورای مسلمانان، از طرف شاه نیز تنفیذ می‏شود.

تأسیس نهاد شیخ الاسلامی در سرزمین بودائی تایلند، اعتبار و امتیاز ویژه‏ای برای مسلمانان به حساب آمده و نشانگر توجه خاندان سلطنت و دولت تایلند به آنان می‏باشد.

۳. استفاده از تجارب بازرگانی ایرانیان

خاندان سلطنتی سیام درس‏های بسیاری از تجارب بازرگانی ایرانیان به خصوص توصیه های شیخ احمد قمی آموخته‏اند.

محمد می‏گوید: «اولین گروه از ایرانیان در حدود سی نفر بودند که به علت سود سرشار از تجارت در دوره قبل از روی کار آمدن پادشاه حاضر( شاه نارای در سال ۱۶۵۶ ) به آیوتایا آمدند و در آن رحل اقامت گزیدند. هر کدام از این ایرانیان دارای احترام خاصی بودند و به آنها خانه‏ای داده شد و تمامی در مشاغل دولتی به خدمت گرفته شدند. رسیدن نارای به قدرت نیز به خاطر کمک ایرانیان ساکن در آیوتایا بود. در حالی که دربار تا دهه ۱۶۳۰ تحت استیلای ژاپنی‏ها و بعداً چینی‏ها بود. وقتی که نارای خود را برای رسیدن به مقام پادشاهی آماده کرد، ایرانیان با استفاده از مراسم امام حسن (ع) و امام حسین (ع) با حمله به پادشاه وقت به نارای کمک کردند».

۴. ترویج اسلام ـ بویژه مذهب شیعه ـ در تایلند

همه مورخین بر این عقیده‏اند که تا قبل از آمدن شیخ احمد قمی به آیوتایا، مردم این کشور اطلاعی از مذهب شیعه نداشتند. در حالی که به دنبال تبلیغات شیخ احمد، در مدت کوتاهی شهر آیوتایا دارای اقلیت قابل توجهی از شیعیان شد. وقتی نارای با کمک ایرانیان به مقام پادشاهی رسید، نقش شیعیان در دربار مضاعف شد و لذا شیعیان از نزدیک‏ترین مشاوران از به شمار می‏آمدند تا جائی که محافظان شخصی وی نیز از مسلمانان شیعه هندی و ایرانی بودند و تا اواخر دهه ۱۶۷۰ شهر های تناسریم و مرگویی توسط ایرانیان اداره می شد.

به علت ارتباط خوب دربار با مسلمانان زمینه برای تبلیغ اسلام فراهم بود و در نتیجه در سال ۱۶۸۶، تنها در شهر تناسریم ده هزار مورد از تشرف غیر مسلمانان به دین اسلام اتفاق افتاد. در همان زمان در پایتخت کشور سیام دو هزار شیعه در مراسم سوگواری امام حسن (ع) و امام حسین (ع) شرکت می کردن و از ارج و قرب زیادی در پیش پادشاه برخوردار بودند.

در حال حاضر مقبره شیخ احمد قمی در دانشگاه تربیت معلم شهر آیوتایا، واقع در هشتاد کیلومتری شهر بانگکوک قرار دارد. این مقبره همچون مزار یکی از بهترین شخصیت های سیاسی و فرهنگی تایلند به شمار می‏رود و بنائی اسلامی تزئین شده است. گنبد طلائی رنگ بنا و معماری ویژه‏اش بخوبی همت اسلامی و خصیصه های فرهنگی شیخ احمد را بازگو می نماید. در مقابل مقبره، کتیبه ای سنگی قرار دارد که به صورتی مختصر اما دقیق، زندگینامه وی به زبان انگلیسی و تایلندی بدین مضمون بر روی آن نقش شده است:

“شیخ احمد نخست وزیر (صدر اعظم) دولت تایلند در آیوتایا، در محله پایین شهر در شهر قم، مرکز دینی ایران در سال ۱۵۴۳ به دنیا آمد. وی شیعه اثنی عشری بود و در زمان شاه نارسون کبیر به آیوتایا مهاجرت کرد. سنگ مزار شیخ احمد از مرمر سفید و به ارتفاع بیش از یک متر ساخته شده است که همه روزه با گل‏های رنگارنگ تازه تزئین می‏شود. در کنار سنگ قبر، گاه گاه عودی روشن می‏شود که به زیارت‏کنندگان غیر مسلمان تعلق دارد.”

جالب است بدانیم که این شیخ بزرگوار علاوه بر ایجاد تحولات سیاسی و حکومتی، از نظر اخلاقی و معرفت نیز مقام والایی داشتند. مقام علمی و معنوی این روحانی و شیخ بزرگوار زبان زد گشته است و از نظر اخلاقی مورد احترام قرار می‏گیرند. بسیاری از مسلمانان منطقه و مناطق دیگر احترام و اعتقاد خاصی به ایشان دارند و حتی در مواقعی نه تنها مسلمانان بلکه بودائیان نیز برای بر آورده شدن حاجات خود و یا دیگران و یا دیگر خواسته‏ها، برای ایشان به طرق مختلفی نذر می‏کنند و هر کسی به هر کیش و آئینی که باشد، نذرهای مختلف و گوناگونی را می‏کند. گفته شده است که بسیاری از افراد حاجات خود را از این طریق به دست آورده‏اند.