اسلام و اعتدال در غذا و خوراک

خوراک در زندگى انسان نقش مهمى دارد، انجام واجبات و امور شرعى هم وابسته به این است که انسان خوراک و غذا مصرف کند.
بسیارى از احساسات و عواطف زندگى انسان منوط به داشتن غذا و خوراک به اندازه کافى است.
اگر خداى نخواسته یک وقتى قحطى و گرسنگى که بلا است رایج شود ـ که سابق بوده و الحمدلله الان خیلى کمتر است ـ احساسات و محبت رخت برمى‌بندد و انسانیت مى‌رود.
منقول است که در بصره یک قحطى پیش آمده بود، به طورى که هر چه بود، خوردند، حتى سگ و گربه را نیز خوردند و کار به جایى رسید که شروع کردند به خوردن یکدیگر! انسان‌ها همدیگر را مى‌خوردند و بر سر پیکر و اجساد نزاع مى‌کردند!!
بر همین اساس رسول مکرم اسلام صلى‌اللّه‌علیه‌وآله مى‌فرمودند: اللهم انى اعوذ بک من الجوع فانه بئس الضجیع؛ مستدرک۹/۸۱، خداوندا، به تو پناه مى‌برم از گرسنگى که بد همدمى است.
اما نکته مهم این است که با وجود فراوانى و تنوع خوراکى‌ها ما چه رفتارى را باید داشته باشیم؟ طبق راهنمایى‌هاى بزرگان، انسان باید طورى پرورش یابد که پرخور نباشد و خوب است که انسان سیر نشود؛ چرا که طبق روایات متعدد، سیر نشدن میراث گران‌بهایى را به ارمغان مى‌آورد و از مهم‌ترین آثارش، حکمت و دانش است.
جناب ابوبصیر از امام جعفر صادق علیه‌السلام نقل کرده که: اقرب ما یکون العبد من اللّه جل و عز اذا خفّ بطنه، نزدیک‌ترین حالت بنده به خداوند عزوجل وقتى است که شکمش از طعام سبک باشد؛ و به راستى این از عجایب مکتب اهل‌بیت علیهم‌السلام است.
یک حدیثى است که مى‌فرماید: نزدیک‌ترین حالت بنده به خدا، وقتى است که بنده در سجده باشد و این منافاتى با هم ندارد، زیرا دین، هر دو طرف را بیان مى‌دارد؛ از یک طرف به بنده دستور عبادت و سجده داده مى‌شود و از آن طرف به جسمانیت بنده توجه مى‌کند و مى‌فرماید: مواظب پرخورى باش، کمى گرسنه باش تا به خدا نزدیک باشى.
در ادامه روایت ابوبصیر آمده: وابغض ما یکون العبد الى اللّه عزوجل اذ امتلا بطنه، کافى۶/۲۶۹؛ پس، پر بودن شکم، عواقب زشتى را به همراه دارد و فرد را از رحمت حق دور مى‌گرداند.
در حدیث قدسى آمده که خداوند متعال به حضرت رسول اکرم صلى‌اللّه‌علیه‌وآله چنین خطاب مى‌فرماید: یا احمد! لو ذقت حلاوه الجوع و الصمت و الخلوه و ما ورثوا منها قال یا رب ما میراث الجوع؟ قال الحکمه و حفظ القلب و التقرب الى، ارشادالقلوب.
“اى احمد! اگر شیرینى گرسنگى و سکوت و خاموشى و خلوت و نتیجه آنها را بچشى از اینها دست برندارى” عرض کردند: پرودرگارا! بهره گرسنگى چیست؟ فرمود: حکمت و نگهدارى دل و تقرب به من.
از جمله ریاضت‌هاى شرعى که مرحوم حاج شیخ حسنعلى نخودکى اصفهانى مى‌کشید، همین گرسنگى شرعى بود؛ بدین نحو که در ایام‌البیض و… روزه مى‌گرفت، و در روزهاى دیگر مراعات مى‌کرد.
فراز دیگر روایت درباره سکوت و قلت کلام است که بیانگر این است که ما باید زبان خود را کنترل کنیم و عقل آن را بچرخاند.
خلوت هم یکى دیگر از سفارشات حق‌تعالى به محبوب‌ترین بنده خودش است.
در این ارتباط روایتى از حضرت امام حسن عسکرى علیه‌السلام منقول است که: من انس بالله استوحش من الناس، بحار۶۴/۶۵۰؛ یعنى اگر کسى انس با خدا نصیبش شد، یک مقدار از مردم کناره‌گیرى مى‌کند و بى‌شک این کناره‌گیرى، به معنى انزواطلبى نیست که رفتار نادرستى است.
بنابراین میراث گران‌بهاى خلوت‌نشینى، انس با پروردگار عالم است که باید مورد توجه قرار گیرد.
متأسفانه برخى انسان‌ها هستند که از خلوت کردن ولو به اندازه ۱۰ دقیقه، لذت نمى‌برند، ولى دوست دارند نزد خانواده و دوستان بنشینند و وقت را بگذرانند! در باب کم‌خورى و درست‌خورى در حدیث دیگرى آمده است که از جمله آثار بد پرخورى، سلب توفیق عبادت است.
یکى از اثرات این عمل زشت، این است که انسان را کسل و خواب‌آلود مى‌کند و بدین شکل توفیق نماز شب را از آدم سلب مى‌نماید، لذا کسانى که برنامه نماز شب خواندن دارند، پرخورى و کسالت و خواب اضافى بر آنها غالب نمى‌شود.
سخن از نماز شب شد، همان نماز شبى که حضرت امام حسن عسکرى علیه‌السلام درباره‌اش فرمودند: ان الوصول الى اللّه سفر لایدرک الا بامتطاء اللیل، بحارالانوار۷۵/۳۸۰؛ “رسیدن به خداوند عزوجل، سفرى است که درک نمى‌شود مگر با شب‌زنده‌دارى” اصولا هر مسافرتى نیاز به مرکب و وسیله دارد و به قرب الهى رسیدن نیز به عنوان بالاترین سفر، مرکبى مى‌خواهد که در این حدیث، امام عسکرى علیه‌السلام، نماز شب را نام مى‌برند.
و السلام علیکم و رحمهاللّه و برکاته

* ‌آیت اللّه شب‌زنده‌دار‌ جهرمی

منبع:نشریه افق حوزه