تربيت ديني کودکان :بايد ها و نبايدها(قسمت اول)

نويسنده: حضرت آيه اللّه العظمي مظاهري




از جمله وظايف و مسؤوليتهاي بسيار مهم والدين «تربيت کودکان» است. اسلام به اين مسؤوليت اهميت بسياري داده و برنامه هاي تربيتي جامعي ارايه کرده است. بيش از هزار روايت در مورد تربيت کودک از رسول خدا (صلي الله عليه و آله وسلم) و ائمه ي معصومين (عليهم السلام) وارد شده که حدود 500 روايت آن را «وسايل الشيعه» آورده است. در برنامه هاي تربيتي اسلام براي تربيت اسلامي فرزندان دستورهايي آمده است که مراحل پيش و پس از تولد را در بر مي گيرد. بطوري که عوامل تربيتي کودکان در شرايط ازدواج والدين گنجانده شده است. زيرا، با توجه به «قانون وراثت» که قانون مسلمي است، شخصيت والدين در تکوين شخصيت کودکان اثر بسزايي دارد.

معيار گزينش همسر
اسلام عزيز معيار گزينش همسر را بيان کرده و به مردان و زنان آموخته است که همسران آنان بايد داراي چه شرايطي باشند:
پيامبر اکرم (صلي الله عليه و آله وسلم) در اين باره فرموده است:
«أيّاکُم و خَضراء الدّمن. قيل يا رسول الله و ما خضراءُ الدّمن؟ قال المرأهُ الحسناء في مَنبت السّوء» (1)
«بپرهيزيد از آن گُلي که در منجلاب روييده باشد. پرسيدند: يا رسول الله «گُلي که در منجلاب روييده» به چه معناست؟ فرمودند: زن زيبايي که در خانواده ي پستي تربيت شده باشد» از نظر اسلام خانواده اي پست است که «دين» و «اخلاق» در آن حاکم نباشد.
چنانکه در خبر است:
«اذا جائکُم مَن ترضون خُلقه و دينه فَزوّجوهُ» (2)
«اگر کسي که از «اخلاق» و «دين» او خشنود هستيد به خواستگاري آيد به او زن بدهيد».
در اين حديث دو معيار اصلي براي ازدواج مشخص شده است: «دينداري» و «حسن اخلاق» که هم در مورد مرد صادق است و هم زن. حال اگر زني ثروتمند، زيبا از خانواده خوب و با شرافت برگزيده شود، بسيار نيکو است. اما آنچه اساسي و لازم است همان دو شرط «دينداري» و «اخلاق نيکو» است.

علت شکست در ازدواج
در روايات مي خوانيم کساني که زن با جمال و متمکّن، بدون توجه به شرط «دين داري» و «حسن خلق» اختيار مي کند حتماً در زندگي شکست خواهند خورد و به تجربه نيز ثابت شده است که اگر زن «متدين» و «متخلق» نباشد، جمال عامل انحراف مي شود.
چنانکه بسياري از بي عفتي ها و عواقب ناگوار آن، ناشي از جمالي است که با «دينداري» و «اخلاق انساني» قرين نبوده است.

حکمت معيار ازدواج
تأکيد اسلام بر اين دو اصل به خاطر «قانون وراثت» است. زيرا، از نظر روان شناسان ثابت شده است که موجوداتي بنام «ژن» در انسان موجودند که عامل انتقال صفات ظاهري و باطني پدر و مادر به فرزندان هستند.
از اين رو، افکار و اوضاع روحي مادر در جنين اثر بسزايي دارد چون نارساييها رواني و فکري در بدن و دستگاه گوارشي مادر تأثير مي گذارد. اين اثرات از طريق تغذيه ي جنين از بدن مادر به او منتقل مي شود و حالات رواني و شخصيت کودک را شکل مي دهد.

تأثير عوامل محيط در شخصيت کودک
به اعتقاد روان شناسان «عوامل محيط» نيز در رشد مادي و روحي جنين اثر دارد. بطوري که در حالات بعضي از بزرگان آورده اند که مادران اينان در طول مدت بارداري مشغول ذکر پروردگار بوده اند و در دوران شيرخوارگي بدون داشتن وضو و ياد خدا آنها را شير نمي دادند.
همچنين، زمان و مکان و شرايط انعقاد نطفه نيز در چگونگي اوضاع بدني و روحي کودک بسيار مؤثر است و در اين باره روايات بسياري از پيشوايان دين رسيده است.
امام صادق (عليه السلام) فرمودند:
«تَزوّجوا في الحجز الصّالح فإنّ العَرق دَسّاسٌ» (3)
از اين روايت استفاده مي شود که «عرق» (به تعبيري «ژن») در انتقال صفات به فرزندان بسيار ظريف، دقيق و قوي عمل مي کند. در روايات ديگر نيز مي خوانيم «اَلولدُ سِرُّ اَبيه» (4) «فرزند رمز پدر است».
بنابراين، «ژنها» صفات والدين را به فرزندان منتقل مي کنند. يعني، چنانچه زني زيبا، ولي بي دين اختيار کنيم، مطمئناً بي ديني همسر، در تکوين شخصيت فرزندان ما اثر نامناسب خواهد گذاشت.
مطالعه تاريخ بعضي از طوايف يا قبايل شاهد اين امر است. زيرا، بعضي را ذاتاً، متکبر و برخي ديگر را حسود يا بخيل و... مي يابيم. اين صفات ناپسند از طريق «ژن» ها نسل به نسل به ارث رسيده است. بطوري که از صفات مشخصه آن اقوام بشمار مي رود.

پرهيز از تشريفات در ازواج
از مسايل مهم ديگري که اسلام جهت تشويق ازدواج و ازدياد نسل به آن اهميت داده و توصيه فرموده است «عدم تشريفات» در ازدواج است. اساساً، اسلام بطور کلي با تشريفات مخالف است. زيرا، تشريفات جز سد راه پيشرفت انسان ثمره اي ندارد. خصوصاً، در مورد ازدواج تشريفاتي چون: «مهر زياد» «جهاز مفصل» «سخت گيري طرفين» و «بهانه جوييهاي غير معقول» عوامل عدم تسريع در امر ازدواج است که از نظر دين مقدس اسلام پذيرفته نيست. علاوه بر اين، تشريفات موجب مي شود که «الفت» و «محبت» در ميان زن و مرد منعقد نشود و چون در زندگي محبت ميان زن و شوي نباشد، کانون خانواده سرد و بي روح خواهد بود و طبيعتاً فرزنداني که در چنين محيطي متولد و تربيت مي شوند، بي محبت و بي نشاط بار خواهند آمد و غالباً عضوي مفيد براي جامعه نخواهند بود.

تأثير تغذيه در شخصيت کودک
«تغذيه در تکوين شخصيت کودکان مؤثر است. اگر نطفه ي جنين از مال حرام منعقد شود، يا مادر در زمان بارداري از مال حرام تغذيه کند زمينه ي «شقاوت» در نهاد فرزند هموار مي شود. هم چنين، اگر کودک از مال حرام تغذيه کند «شقي» خواهد شد.

مقدمات ولادت حضرت زهرا (عليها السلام)
از جمله مقدمات ولادت حضرت فاطمه زهرا -سلام الله عليها-اين است که خداوند به رسولش (صلي الله عليه و آله وسلم) و حضرت خديجه ي کبري -سلام الله عليها-دستور داد تا از خلق دوري گزينند. از اين رو، رسول خدا (صلي الله عليه و آله وسلم) چهل شبانه روز به غار حراء مي رفتند و به عبادت پرداختند. حضرت خديجه (سلام الله عليها) طي اين مدت در خانه عزلت گزيدند و با کسي تماس نداشتند.سپس، دستور آمد که پيامبر به منزل برود. شب چهلم، «جبرئيل» پيام الهي را بدو رساند و گفت: يا محمد (صلي الله عليه و آله وسلم) خداوند تو را سلام مي رساند و اين سيب را
از بهشت براي تو فرستاده است. پيامبر سيب را گرفتند و به سينه ي خود فشردند و هنگامي که سيب را دو نيم کردند نوري از آن درخشيد. جبرئيل گفت: يا رسول الله اين نور بانويي است که در آسمان «منصوره» و در زمين «فاطمه» است. (5)
از اين حديث به نقش تغذيه در شخصيت فرزندان مي توان پي برد.

نظر قرآن در مورد نقش تغذيه
زبان قرآن نيز در اين باره چنين است:
«إنّ الّذين يَأکُلون أموال اليَتامي ظُلماً إنّما يَأکُلون في بُطونهم ناراً و سَيصلون سعيراً» (6)
«آنان که اموال يتيمان را به ستمگري مي خورند در حقيقت در شکم خود آتش فرو مي برند، و به زودي به دوزخ، در آتش فروزان خواهند افتاد.»
البته، افرادي که چشم ملکوت بين دارند، آتش خوردن چنين کسان را به چشم عيان خواهند ديد و ناگفته پيداست نطفه اي که از آتش بسته شود به چه جنايتهايي دست خواهد زد.
از اين رو، فرزندي که نطفه اش از مال رباخواري، دزدي و بطور کلي مال حرام منعقد شود، طبيعتاً او را به ارتکاب حرام مي کشاند.

تأثير تغذيه در رشد مادي کودک
هم چنين، تغذيه مناسب و مقوي در لطافت جسمي طفل تأثير مثبت دارد.
در روايات داريم، وقتي مادري آبستن است، از غذاهاي مقوي مانند: سيب، به و خرما بخورد، (7) تا در زيبايي، لطافت و شکيبايي فرزند شما مؤثر افتد از امام صادق (عليه السلام) رسيده است:
«نَظر إلي غُلامٍ جَميلٍ، فقال: يَنبغي أن يَکون اَبوهذا اَکَل سَفر جلاليله الجِماع» (8)
«به کودک زيبايي نگريست، سپس فرمود: پدر اين کودک پيش از «جماع» به خورده است»
به نظر دانشمندان امروز، نيز، تغذيه در دوران بارداري و طفوليت در زيبايي صورت و توازن اندام و رنگ و لطافت مو و چشم و بدن کودک تأثيربسزايي دارد،همانطور که غذاي لطيف و خوشبو در ظاهر کودک تأثير مناسب دارد، غذاي حرام و شبهه ناک تأثير منفي دارد و تأثيرش به مراتب بيشتر و حساستر و مهمتر است زيرا، در شخصيت و روان کودک اثر مي گذارد.

تأثير شيوه و آداب خوردن
علاوه بر اين، شيوه ي خوردن غذا نيز در روحيه کودک مؤثر است بطوري که «تسميه» در ابتداي غذا و گفتن «الحمدالله رب العالمين» در پايان و رعايت آداب ديگر «خوردن» در سازندگي شخصيت افراد خيلي مؤثر است.

حکايتي از علامه مجلسي (رحمت الله عليه)
حکايتي از «علامه محمد تقي مجلسي»-عليه الرحمه ـ نقل مي کنند که آيات و روايات و تجربه نيز با آن موافقت دارد. علامه در مسجد جامع اصفهان نماز مي خواند. شبي «علامه» پسرش محمدباقر مجلسي را با خود به مسجد آورده بود. ولي او از ورود به مسجد خودداري کرد و در حياط مسجد نشست. پس از رفتن پدر، به مشک آبي که در حياط مسجد بود سوزني فرو برد و با آبي که از آن مي ريخت بازي مي کرد. پس از نماز، پدر خبر يافت و از اين امر نارحت شد. به خانه رفت و همسرش را گفت که من در تغذيه و رعايت آداب و رسوم اسلامي پيش و پس از انعقاد نطفه و در دوران کودکي فرزندمان سعي تمام کرده ام، ولي عمل امروز اين کودک نشان دهنده ي تقصير يکي از ماست.
مادر کودک گفت: هنگام بارداري به منزل همسايه رفته بودم که درخت انار آنها توجه مرا به خود جلب کرد. به اناري از آن، سوزني فرو بردم تا مزه ي آن را بچشم.

نتيجه
بنابراين، مي بينيم سوزني که مادر در دوران بارداري به انار درخت همسايه فرو کرده بود در تکوين شخصيت کودک مؤثر افتاد و چگونه در رفتار کودک بروز کرد. خوردن غذاي تهيه شده از مال حرام در هر دوراني از زندگي اثر نامناسب بر انسان مي گذارد و در رفتار او بروز
خواهد کرد. چه بسا با خوردن غذاي حرام، زاهدان و عابدان را به دام دنيا مي افکند و آنها را به ارتکاب حرام وامي دارد.

شراکت شيطان در تربيت فرزندان
قرآن مي فرمايد:
«وشارکُهم في الأموال و الأولاد وعِدهُم و ما يَعدُهُم الشيطان إلاّ غُروراً» (9)
«(اي شيطان) با اموال و فرزندان هم با ايشان شريک شو و به وعده هاي دوزخ آنها را بفريب و مغرور ساز. آري! وعده ي شيطان چيزي جز غرور و فريب نخواهد بود.»
در روايات آمده است که يکي از مصاديق «شراکت شيطان» انعقاد نطفه فرزندان از غذاي حرام است. يعني اگر نطفه کودک در حالي بسته شود که پدر او در انديشه ي حرامي باشد يا اينکه کودک بطور شايسته تربيت نشود انسان صالحي ببار نخواهد آمد و در حقيقت شيطان در تربيت اين فرزند با پدر و مادر شريک بوده است.
اثر «بسم الله الرحمن الرحيم» هنگام غذاخوردن
از اين رو، بر شما عزيزان است که »حرمت» و «حلّيت» طعام خود را مراعات کنيد و غذاهاي «شبهه ناک» را با «دعا» و «نام خداي تعالي» و «توسل» و به شرط خلوص عقيده تناول کنيد. مسلمان اگر آيينه ي قلبش زنگار نگرفته باشد و نسبت به احکام اسلام تعّبد داشته باشد
کارها تواند کرد. چنانکه در جنگ «قادسيه» فرمانده ي لشگر اسلام، به مجوسيان گفت قرآن، ما را نگاهبان است. فرمانده ي «مجوس» کاسه ي زهري به دست وي داد و گفت: اگر قرآن حافظ شما است اين کاسه زهر نبايد تو را از پاي درآورد. فرمانده ي لشگر اسلام کاسه ي زهر را با گفتن «بسم الله الرحمن الرحيم» سرکشيد و ذکر شريف اثر زهر را خنثي کرد. زيرا، با عقيده و ايمان توأم شد.
در اين مورد سخن بسيار است. اما آنچه در اينجا بدان نظر داريم اين است که با ذکر «بسم الله الرحمن الرحيم» اثر غذاي شبهه ناک خنثي مي شود. هم چنين، بر مادران است وقتي که اطفال خود را شير مي دهند يا به دهان آنها غذا مي گذارند ذکر «بسم الله الرحمن الرحيم» را تلاوت کنند.

تذکر
عزيزان، مواظب باشيد که حقوق مقدس و حلال خود را آلوده نکنيد و کارتان را به نحو احسن انجام دهيد، و مبادا که کم کاري، تسامح يا سستي کنيد. زيرا، حقوقي که به شما پرداخت مي شود از بيت المال مسلمين است.
هم چنين، درمواظبت از اتومبيل، موتور و هر وسيله ي ديگري که از بيت المال به شما واگذار شده و مسؤوليت آن بعهده ي شما است بکوشيد.
هميشه اين فرموده ي اميرالمؤمنين ،عليه السلام، را بخاطر داشته باشند:
«اَدقوا اَقلامکُم و قاربوا بَين سُطورکُم... و إيّاکُم و (الأکثار) فإنّ اموال المُسلمين (لاتَحملُ) الإضرار» (10)
«امام (عليه السلام) به استاندارش مي نويسند: اگر نامه اي به من مي نويسيد با قلم ريز بنويسيد، بين سطرها فاصله نيندازيد، از قلم فرسايي اجتناب کننيد و جان کلام را بنويسيد، چون اگر با قلم درشت بنويسيد، بين سطرها فاصله بيندازيد و قلم فرسايي کنيد، به بيت المال زيان مي رسد».

پي نوشت :

1-وسايل الشيعه، جلد 14، ص 15.
2-همان.
3-مکارم الاخلاق، صفحه ي 197.
4-کشف الغمه، جلد 2، صفحه ي 65.
5-بحارالانوار، جلد 43.
6-سوره ي نساء، آيه ي 10.
7-در روايتي معصوم (عليه السلام) مي فرمايد: به را به زنان خود بخورانيد، زيرا اطفال شما را زيبا مي کند. رسول خدا (صلي الله عليه و آله) فرموده اند: به زن باردار در ماهي که در آن وضع حمل مي کند خرما بدهيد، فرزند او بردبار و پرهيزکار خواهد شد (مکارم الاخلاق، ص 87).
8-مکارم الاخلاق، ص 86.
9-سوره ي اسري، آيه ي 64.
10-وسائل الشيعه، ج 17، صفحه ي 44.
منبع:کتاب خانواده در اسلام