صدق و راستی یکی از مهم ترین صفات پسندیده اخلاقی است که آیات متعددی در قرآن کریم در مورد مدح و ستایش، ذکر پاداش، بیان اهمیت و توصیه به رعایت آن وارد شده است. صداقت صفت بارز پیامبران الهی خداوند متعال برای ستایش برخی از پیامبران بزرگ و ستایش آنها می فرماید: «آنها صدیق بوده اند». این تعبیر نشان دهنده اهمیت راستی می باشد که به عنوان صفت بارز پیامبران بزرگ الهی مطرح شده است.

کلمه" صدیق" مبالغه از صدق باشد و به کسی صدیق می گویند كه در صدق مبالغه كند؛ یعنى آنچه را كه انجام مى دهد، مى گوید. و آنچه را كه مى گوید، انجام مى دهد و میان گفتار و كردارش تناقضى نمی باشد.

صادقان فقط در سخن و كلام راستگو نیستند، بلكه صدق در ایمان و عمل و در طریق ایثار و جان فشانى و اطاعت پروردگار نیز در برنامه آنها است. با صادقان باشید خداوند به مومنان امر می کند که با صادقان همراه باشید: یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ وَكُونُواْ مَعَ الصَّادِقِینَ: ای کسانی که ایمان آورده اید، از خدا بترسید و با راستگویان باشید. (سوره توبه ، آیه 119). در روایاتى كه از طرق اهل بیت و اهل سنت نقل شده مى خوانیم كه این آیه تفسیر به على بن ابى طالب و یارانش، یا تفسیر به على بن ابى طالب و اهل بیتش شده است. با توجه به این كه این گونه خطاب ها، تمام مۆمنان را در هر زمانى و در هر مكانى شامل مى شود، روشن مى گردد که یکی از راه های شناخت صادقان برای انتخابشان، همراهی آنان با صادقان راستین و حب ّ آنان است. پس محبّ اهل بیت علیهم السلام و عامل فرمایشات آن بزرگواران در گفتار و عمل بودن می تواند معیاری در شناخت و انتخاب فرد راستگو از دروغ گو و مۆمن از منافق باشد. راه گزینش فرد صادق راستگویی از بارزترین صفات انبیاء علیهم السلام و متّقین و دروغ گویی از بارزترین صفات منافقین است. منافقین قبل از آن كه میدان عمل فرا رسد، همه گونه وعده ای مى دهند؛ ولى به هنگام عمل عدم صداقت و دروغشان آشكار مى شود. خداوند متعال در این باره می فرمایند: وَمِنَ النَّاسِ مَن یُعْجِبُكَ قَوْلُهُ فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَیُشْهِدُ اللّهَ عَلَى مَا فِی قَلْبِهِ وَهُوَ أَلَدُّ الْخِصَامِ: در این دنیا کسی است از مردم که خدا را به درستی اعتقاد خویش گواه می گیرد و تو را سخنش در باره زندگی این دنیا به شگفت می دارد ، در حالی که کینه توزترین دشمنان است. (سوره بقره، آیه 204)

پس برای انتخاب فرد صادق بهتر است با خصوصیات منافقین آشنا شویم و فرد مورد نظر را در این موارد امتحان کنیم. چرا که امام على علیه السلام می فرمایند: مَن لَم یُقَدِّم فِى اتِّخاذِ الإِخوانِ الاِعتِبارَ دَفَعَهُ الاِغتِرارُ إِلى صُحبَةِ الفُجّارِ؛ هر كس در انتخاب برادران (دوستان)، امتحان را مقدم ندارد، فریب خوردگى او را به مصاحبت با بدكاران مى كشاند. غررالحكم، ج5، ص398.

برای منافقان که کفر سراسر وجودشان را فراگرفته، اقامه نماز و انجام دیگر عبادات بسیار سخت و طاقت فرسا است و اگر هم آن را به جا آورند از روی کراهت، بی حالی و به خاطر حفظ ظاهر و ترس از جان و از حفظ اموال است

خصوصیات فرد غیر صادق در آیات قرآنی آیات بسیار در توصیف خصوصیات منافقین ذکر شده که در این جا به پاره ای از آن ها اشاره می نماییم: سخنان نیش دار و کنایه آمیز: یکی از راه های شناخت اهل نفاق، توجه به شیوه گفتار و لحن صحبت های آنان است؛ چرا که منافقان به دلیل ماهیت بیمار و دورویشان، در هنگام سخن گفتن از کنایه ها و تعبیرات موذیانه و نیش دار استفاده می کنند و نمی توانند حقد و کینه درونی خود را نسبت به حق مخفی نگه دارند. قرآن بر این حقیقت صحّه گذاشته و می فرماید : یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تَتَّخِذُواْ بِطَانَةً مِّن دُونِكُمْ لاَ یَأْلُونَكُمْ خَبَالاً وَدُّواْ مَا عَنِتُّمْ قَدْ بَدَتِ الْبَغْضَاء مِنْ أَفْوَاهِهِمْ وَمَا تُخْفِی صُدُورُهُمْ أَكْبَرُ قَدْ بَیَّنَّا لَكُمُ الآیَاتِ إِن كُنتُمْ تَعْقِلُونَ: ای کسانی که ایمان آورده اید، دوست همرازی جز از همکیشان خود مگیرید، که دیگران از هیچ فسادی در حق شما کوتاهی نمی کنند و خواستار رنج و مشقت شمایند و کینه توزی از گفتارشان آشکار است و آن کینه که در دل دارند؛ بیشتر است از آنچه به زبان می آورند. آیات را برایتان آشکار ساختیم اگر به عقل دریابید. (سوره آل عمران، آیه 118) کراهت در انجام واجبات الهی: برای منافقان که کفر سراسر وجودشان را فراگرفته، اقامه نماز و انجام دیگر عبادات بسیار سخت و طاقت فرسا است و اگر هم آن را به جا آورند از روی کراهت، بی حالی و به خاطر حفظ ظاهر و ترس از جان و از حفظ اموال است. إِنَّ الْمُنَافِقِینَ یُخَادِعُونَ اللّهَ وَهُوَ خَادِعُهُمْ وَإِذَا قَامُواْ إِلَى الصَّلاَةِ قَامُواْ كُسَالَى یُرَآۆُونَ النَّاسَ وَلاَ یَذْكُرُونَ اللّهَ إِلاَّ قَلِیلاً: منافقان خدا را فریب می دهند، و حال آنکه خدا آنها را فریب می دهد و، چون به نماز برخیزند با اکراه و کاهلی برخیزند و برای خودنمایی نماز کنند و در نماز جز اندکی خدای را یاد نکنند. (سوره نساء، آیه 142)
صداقت

مخالفت با ولی امر مسلمین

منافقان در اشکال گوناگون، مخالفت خود را با رهبر مسلمین ابراز می کنند.

1. منافقین با بهانه تراشی از فرمان جنگ و جهاد سر پیچی می کنند. خداوند در مورد منافقین مى فرماید: آنها قبل از آن كه فرمان جهاد نازل شود مى گفتند ما اطاعت مى كنیم و سخن به نیكى مى گوییم، اما هنگامى كه كار محكم مى شد و فرمان جهاد قطعى مى گشت عدم صداقت خود را در این سخن آشكار مى ساختند. چنانچه هنگام فرمان به جهاد، همانند انسانهای محتضر به پیامبر اكرم‏صلی الله علیه و آله و سلم می‏نگریستند: وَیَقُولُ الَّذِینَ آمَنُوا لَوْلَا نُزِّلَتْ سُورَةٌ فَإِذَا أُنزِلَتْ سُورَةٌ مُّحْكَمَةٌ وَذُكِرَ فِیهَا الْقِتَالُ رَأَیْتَ الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِم مَّرَضٌ یَنظُرُونَ إِلَیْكَ نَظَرَ الْمَغْشِیِّ عَلَیْهِ مِنَ الْمَوْتِ فَأَوْلَى لَهُمْ: و كسانى كه ایمان آورده‏اند مى‏گویند: «چرا سوره‏اى [درباره جهاد] نازل نمى‏شود؟» امّا چون سوره‏اى صریح نازل شد و در آن نامِ كارزار آمد، مى‏بینى آنان كه در دلهایشان مرضى هست، مانند كسى كه به حال بیهوشى مرگ افتاده به تو مى‏نگرند. پس واى به حال آنان. (سوره محمّد، آیه 20)

راستگویی از بارزترین صفات انبیاء علیهم السلام و متّقین و دروغ گویی از بارزترین صفات منافقین است. منافقین قبل از آن كه میدان عمل فرا رسد، همه گونه وعده ای مى دهند؛ ولى به هنگام عمل عدم صداقت و دروغشان آشكار مى شود

2. منافقین با داوری و قضاوت رهبر مخالفت کرده و او را در تصمیم گیری های امور کشور واجد صلاحیت نمی دانند. نمونه این را در یاران سپاه حضرت علی علیه السلام در جنگ صفین می بینیم که منافقان سپاه حضرت، از فرمان ایشان سربازدند و گول نقشه‌ی شوم قرآن بر سر نیزه کردن سپاه معاویه را خوردند و بدین ترتیب موجبات شکست سپاه حضرت علی علیه السلام را فراهم ساختند.

3. منافقین سبب رسیدن به شر را از رهبر می دانند. أَیْنَمَا تَكُونُواْ یُدْرِككُّمُ الْمَوْتُ وَلَوْ كُنتُمْ فِی بُرُوجٍ مُّشَیَّدَةٍ وَإِن تُصِبْهُمْ حَسَنَةٌ یَقُولُواْ هَـذِهِ مِنْ عِندِ اللّهِ وَإِن تُصِبْهُمْ سَیِّئَةٌ یَقُولُواْ هَـذِهِ مِنْ عِندِكَ قُلْ كُلًّ مِّنْ عِندِ اللّهِ فَمَا لِهَـۆُلاء الْقَوْمِ لاَ یَكَادُونَ یَفْقَهُونَ حَدِیثًا: هر جا که باشید ولو در حصارهای سخت استوار ، مرگ شما را در می یابد، واگر خیری به آنها رسد می گویند که از جانب خدا بود و اگر شری به آنها رسد می گویند که از جانب تو بود بگو : همه از جانب خداست چه بر سر این قوم آمده است که هیچ سخنی را نمی فهمند؟ (سوره نساء آیه 78)

این منافق وقتی دستش به قدرتی برسد و ریاستی به دست آورد، سعی می‏کند فساد را در زمین بگستراند. (ترجمة تفسیر المیزان، ج: 2،ص: 144)

پس بیاییم از خداوند متعال بخواهیم ما را در شناسایی فرد راستگو از غیر راستگو یاری نماید تا بتوانیم به شایستگی به انتخاب فرد اصلح دست زنیم. اللهمّ صلّ علی محمّد و آل محمّد و عجّل فی فرج مولانا صاحب الزمان

فاطمه سرفرازی

بخش قرآن تبیان