معرفی سوره

سوره زلزله مدنی است و نودوسومین سوره فرود آمده از آسمان وحی است. این سوره در سال ششم هجرت یا بعد از آن نازل شده است. زلزله به معنای «لرزش بسیار شدید و پی در پی» است.
در حدیثی از امام صادق(ع) می‏خوانیم که فرمود: «هرگز از تلاوت سوره «اذا زلزلت الارض» خسته نشوید، چرا که هر کس آن را در نمازهای نافله بخواند، هرگز به زلزله گرفتار نمی‏شود و با آن نمی‏میرد و به صاعقه و آفتی از آفات دنیا تا هنگام مرگ گرفتار نخواهد شد.»


هدف و ساختار سوره

آگاهی انسان از اینکه اعمال او به دقت توسط شاهدانی ثبت می شود، تأثیر تربیتی بسزایی در سازندگی روح انسان و مراقبت او بر اعمال خویش دارد. سوره مبارکه زلزله، زمین را به عنوان یکی از شاهدان اعمال انسان معرفی می کند. این سوره از دو گفتار تشکیل شده است. گفتار اول (آیات 5-1) به مراحلی اشاره می کند که طی آن، زمان گواهی دادن زمین بر اعمال انسان فرا می رسد. به فرموده این سوره، ابتدا زلزله هولناک روز قیامت واقع می شود، سپس زمین تغییر شکل داده و به صورت موجود زندهای در می آید و انسان از مشاهده این صحنه در حیرت میماند. در نهایت زمین به فرمان خدا، همه کارهای خوب و بد انسان را گزارش می کند.
گفتار دوم (آیات 8-6) به پیامدهای گواهی زمین بر اعمال انسان اشاره می کند. به گزارش این آیات به دنبال گواهی زمین، جایگاه هر کس مشخص می شود و انسان ها برای مشاهده اعمال خود روانه بهشت یا جهنم میشوند و هر کس به اندازه ذرهای خوبی یا بدی کرده باشد، آن را خواهد دید.


گفتار اول
مراحل فرا رسیدن زمان گواهی زمین بر اعمال انسان


یکی از آموزههای قرآنی مسئله ثبت اعمال و گواهی بر آنهاست، به این معنا که هر عملی که انسان انجام میدهد و حتی هر نیتی را که در دل میگذراند، توسط شاهدانی ثبت شده و در روز قیامت به آن گواهی میدهند، ازاین رو هیچ یک از اعمال خوب یا بد انسان هر چند کوچک باشد، از دست نمیرود و سرانجام محاسبه میگردد.
به فرموده آیات قرآن، شاهدان اعمال انسان در دنیا چند چیز هستند که از همه برتر و بالاتر، ذات پاک خداوند است. پس از خدا، پیامبران و اوصیا، فرشتگانِ مأمور ثبت اعمال و حتی اعضا و جوارح انسان شاهد اعمال او بوده و در قیامت کارهای خوب و بد انسان را گزارش میدهند.
یکی از شاهدان اعمال زمین است. خداوند سبحان در زمین ویژگی خاصی قرار داده است که هر عملی که انسان بر روی آن مرتکب شود، با دقت فوقالعادهای ثبت و ضبط می کند. سپس در روز قیامت به فرمان خدا آنچه را مشاهده کرده، با همه جزئیات بیان می کند. برای آنکه زمین در دادگاه عدل الهی حاضر شده و بر اعمال انسان شهادت دهد، مراحلی را طی مینماید. آیات بعد این مراحل را به شرح زیر بیان می فرماید:
مرحله نخست هنگامی است که زمین با شدت فوقالعادهای به لرزش در آید؛ (إِذَا زُلْزِلَتِ الأَرْض زِلْزَالَهَا). با وقوع این زلزله هر چه روی زمین است، نابود و متلاشی می شود و همه کوه ها و دریاها و جنگلها از بین میروند.
در مرحله دوم، زمین سنگینی خود را بیرون میریزد؛ (وَ أَخْرَجَتِ الأَرْض أَثْقَالَهَا). در این هنگام با مشاهده وضعیت عجیب و بیسابقه زمین، انسان از خود می پرسد: زمین را چه شده است و در پی این تغییرات گسترده چه اتفاقی برای زمین رخ خواهدداد؟ (وَ قَالَ الانسانُ مَا لَهَا).
در مرحله سوم زمین به فرمان خدا به سخن در میآید و به عنوان یکی از شاهدان اعمال، خبرهای خود را [درباره خوب و بد اعمال انسانها] بازگو می کند؛ (یَوْمَئذٍ تحَدِّث أَخْبَارَهَا). از آنجا که ممکن است این سؤال برای انسان مطرح شود که چرا زمین چنین رفتارهایی را از خود نشان می دهد، آیه بعد درباره این حالت عجیب زمین خطاب به پیامبر می فرماید: البته اگر در آن روز زمین چنین حالتی پیدا کرده و اسرار خود را بیان می کند، برای این است که پروردگارت به او فرمان داده که چنین کند. (بِأَنَّ رَبَّک أَوْحَی لَهَا).


گفتار دوم
پیامدهای گواهی زمین بر اعمال انسان

پیامد دوم این است که پس از بازگشت انسان ها از دادگاه عدل الهی، زمان مشاهده حقیقت و باطن اعمال فرا می رسد. در این هنگام هیچ یک از اعمال انسان هر چند کوچک و به ظاهر بی ارزش باشد، از قلم نمیافتد. حتی محاسبه نفسهای انسان و تعداد لحظاتی که نیت خالص یا انگیزه گناه داشته است، همگی با دقت فوقالعاده محاسبه و جزا داده می شود. آیات بعد در این رابطه می فرماید: پس هر که هموزن ذرّه‏ای نیکی کند، آن را خواهد دید؛ (فمَن یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ) و هر که هموزن ذرّه‏ای بدی کند، آن را خواهد دید؛ (وَ مَن یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شرًّا یَرَهُ).




منبع : دارالقرآن رضوی