پایگاه خبری تحلیلی شرق سایت خبری تحلیلی شرق Related Articles
شرایط مرجع تقلید چیست؟
مسئله تقلید از مباحث مهم برای شیعیان است که از سال های گذشته تاکنون، اشکالات
و شبهاتی پیرامون این موضوع مطرح شده است؛ به همین منظور در شماره های متعدد،
نکاتی خلاصه و مفید پیرامون این بحث ارائه خواهیم داد.
* تقلید در فروع دین
تقلید در احکام، عمل کردن به دستور مجتهد است و از مجتهدى باید تقلید کرد که
مرد و بالغ و عاقل و شیعۀ دوازده امامى و حلال‌زاده و زنده و عادل باشد (و نیز بنا
بر احتیاط واجب باید از مجتهدى تقلید کرد که حریص به دنیا نباشد) و از مجتهدین
دیگر اعلم باشد؛ یعنى در فهمیدن حکم خدا از تمام مجتهدین زمان خود استادتر باشد. {توضیح المسائل امام علیه الرحمه مساله ۲}
* از چه کسی باید تقلید کرد؟
گفته شد فردی که نمی داند خواسته خدای متعال چیست، برای فراگیری احکام
الهی و عمل به آن به فرموده قرآن و اهل بیت علیهم السلام و عقل و نیز با توجه
به روش و سیره عاقلان جامعه باید مراجعه به دین شناس نماید که در اصطلاح
روز به آن مجتهد و مرجع تقلید گفته می شود.
* حال سخن این است صفات و ویژگی های مرجع تقلید چیست؟
مسئله بالا درصدد بیان این موارد است امام علیه الرحمه ۹ شرط برای مرجع
تقلید ذکر می نماید که برخی از این شروط روشن است؛ اما برخی نیاز به توضیح دارد.
امام حسن عسکری علیه السلام در حدیثی فرمود:
فَأَمَّا مَنْ کَانَ مِنَ الْفُقَهَاءِ صَائِناً لِنَفْسِهِ- حَافِظاً لِدِینِهِ مُخَالِفاً عَلَى هَوَاهُ- مُطِیعاً
لِأَمْرِ مَوْلَاهُ- فَلِلْعَوَامِّ أَنْ یُقَلِّدُوهُ- وَ ذَلِکَ لَا یَکُونُ إِلَّا بَعْضَ فُقَهَاءِ الشِّیعَهِ لَا کُلَّهُم
…/ پس هر فقیهى که مراقب نفسش بوده و حافظ دین خود است و نیز
مخالف هواى نفس و مطیع امر مولایش باشد عوام حق تقلید از او را خواهند داشت و این شرائط تنها مشمول برخى از فقهاى شیعى مىگردد؛ نه تمامشان. {وسائل الشیعه؛ ج۲۷، ص: ۱۳۱}
بنابراین مجتهد باید آراسته به زینت تقوی بوده تا از مسیر عدالت خارج نگردد و در فتوا آنچه را که فهمید حکم الهی است، بیان کند. و چون مزین به لباس مرجعیت شده الگوی جامعه در علم و عمل می گردد و برای آنکه جامعه از مسیر هدایت خارج نشود باید دارای ملکه عدالت باشد.
طهارت مولد یعنی حلال زادگی شرط شده است تا به حسب ظاهر اهانت به اسلام به ویژه مذهب تشیع نباشد؛ شاهد آنکه در برخی از روایات از امام جماعت شدن زنازاده منع شده است؛ هرچند می تواند به اجتهاد برسد و در تقوی و عدالت از نیکان روزگار به حساب آید. (القواعد الفقهیه و الاجتهاد و التقلید (دروس فی مسائل علم الأصول)؛ ج۵، ص: ۲۱۳))
و نیز معلوم است که «حب الدنیا رأس کل خطیئه» یعنی کسی که دنیا را برای دنیا بخواهد و تاریخ گواه این قضیه است که چه بسیار که دم از ولایت اهل بیت(ع) می زدند و اما حرص دنیا موجب گمراهی نه تنها خود؛ بلکه گروه کثیری گردید مانند واقفیه که شیخ الطائفه جناب شیخ طوسی، علت توقف در امامت حضرت کاظم علیه السلام را فریفته شدن به اموال و ثروتهای فراوانی دانسته است که در نزد آنان جمع شده بود. چنانکه در الغیبه نوشته، اولین کسانی که بر امامت امام هفتم شیعیان توقف کردند، علی بن ابی حمزه بطائنی، زیاد بن مروان قندی و عثمان بن عیسی رواسی بوده‌اند که «در مال دنیا طمع کردند و به حطام آن دل بستند» الغیبه للحجه ؛ ص۶۳
البته روشن است که دنیا مزرعه آخرت و تجارتکده مؤمن است و اموالی که خدا روزی آنان می کند را در راه خدا صرف می کند و مما رزقناهم ینفقون و از این طرق محبوب رب العالمین می گردد.
و از آنجایی که مرجعیت نوعی ریاست عمومی بر مردم است به حسب عادت محل آمد و شد مردم قرار می گیرد و خواسته خدای متعال این است که زنان به صورت عادی کمتر در معرض توجه باشند؛ لذا این مسئولیت بزرگ را از دوش آنان برداشته است؛ هر چند زن می تواند مجتهد گردد. موسوعه الإمام الخوئی؛ ج۱، ص: ۱۸۷
مجتهد باید اعلم باشد زیرا مکلف درصدد یافتن حکم الهی هست و عقل او میفهمد اگر اعلم مشخص بود کلام او حجت است و اگر بین او و مجتهد دیگر اختلاف فتوا بود اگر بنا باشد که تقلید از دیگری جایز باشد و در واقع به کسی که حجیت کلام او درمقابل مجتهد اعلم مشکوک است، مراجعه نموده ایم و عقل می گوید در این صورت احتمال مخالفت با حکم الهی وجود دارد؛ پس دفع ضرر محتمل لازم است. {موسوعه الإمام الخوئی؛ ج۱، ص: ۱۰۷}
در مورد زنده بودن مرجع تقلید سه صورت فرض شده است:
۱- تقلید از میت جایز است چه در زمان حیات او از او تقلید کرده باشیم یا خیر.
۲- تقلید از میت در هیچ شرایطی جایز نیست.
۳- تقلید از میت جایز نیست؛ مگر اینکه در زمان حیات وی از او تقلید کرده باشیم.
آنچه مراجع بزرگوار در زمان ما به آن قائل هستند فرض سوم است.
ودر این زمینه علاوه بر ادعای اجماع و برخی روایات به آیه شریفه نفر «وَ لِیُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ»توبه /۱۲۲ استناد شده است. مرحوم آیه الله العظمی خوئی می فرماید ظاهر این آیه بر انذار توسط منذر زنده می باشد. {موسوعه الإمام الخوئی؛ ج۱، ص: ۸۱}
اما از آن جائی که مسئله تقلید یک مساله عقلی نیز می باشد با استناد به حکم عقل به این بحث خاتمه می دهیم. مرحوم آیه الله العظمی حکیم دراین زمینه چنین می نویسد: ما در این زمینه شک داریم که اگر از میت تقلید کنیم آیا به وظیفه خود عمل کرده ایم یا خیر. با مراجعه به اصل عقلی به هنگام دوران و شک بین تعیین و تخییر، می فهمیم جایز است که از مجتهد زنده تقلید کنیم و حجیت این تقلید برای ما معلوم است؛ ولی در مورد تقلید از میت شک داریم که دراین صورت به همان چه معلوم است اکتفا می کنیم واین موافق احتیاط نیز می باشد.{مستمسک العروه الوثقى؛ ج۱، ص: ۲۲}
