شب قدر و اعمال آن

چرا این شب را شب قدر نامیده‌اند؟

مفسران قرآن کریم با استفاده از قرآن و احادیث پیشوایان معصوم (علیهم السلام)، درباره نام‌گذارى این شب بهشب قدر مطالب و دلایل زیادى آورده اند که مهم‌ترین و مناسب ترین آن‌ها بدین شرح است:

۱ـ در قرآن کریم قدر به معناى منزلت و بزرگى خداوند عالم آمده هم چنان که در این آیه مى‌خوانیم: “ما قدروا الله حق قدره” آنان عظمت خداوند را نشناختند. و حبیش در کتاب “وجوه القرآن” لیله القدر را به لیله العظمه معنا کرده؛ رمز این بزرگى هم در خود سوره قدر بیان گردیده: شب قدر، از هزار ماه بهتر است.

۲ ـ در سوره قدر می‌خوانیم: عبادت در این شب از عبادت در هزار ماه بهتر و با ارزش تر است. به همین دلیل شب با ارزش و پر قیمت می‌تواند معنای دیگری برای معنای قدر باشد.

۳ ـ در قرآن کریم مى خوانیم: “و من قدر علیه رزقه فلینفق مما آتاه الله” هر کس گرفتار تنگى روزى و تنگدستى در زندگى شود مقدارى از آنچه را خداوند به او عطا کرده، در راه خدا انفاق نماید. بنابراین قدر به معناى سختى معیشت نیز در قران کریم آمده است.

۴ ـ طبق آیات متعدد قرآن کریم, “قدر” به معناى اندازه گیرى، تقدیر و تنظیم امور آمده است. در آیه‌اى مى‌خوانیم: ما قرآن را در شب مبارکى نازل کردیم و ما همواره بیم دهنده بوده‌ایم و در آن شب: “فیها یفرق کل إمر حکیم” هر کارى، بر طبق حکمت خداوند، تعیین و تنظیم مى‌گردد.”

در شب قدر چه اتفاقی می‌افتد؟

طبق روایات فراوانى که وارد شده, در شب قدر، سرنوشت افراد براى سال آینده، مانند: رزق و روزى، مرگ و میر، خوشى و ناخوشى و امور و حوادث دیگر زندگى، بر اساس استعدادها و لیاقت‌ها، رقم مى‌خورد و این تقدیر و تنظیم حکیمانه هم، در انسان هیچ گونه اجبار و سلب اختیارى به وجود نمى‌آورد.

در روایتی امام صادق(ع) درباره رقم خوردن سرنوشت و تقدیر افراد در شب قدر فرموده است: “التقدیر فى لیله القدر تسعه عشر، والابرام فى لیله احدى و عشرین، والامضإ فى لیله ثلاث و عشرین” تقدیر امور و سرنوشت‌ها در شب نوزدهم، تحکیم آن در شب بیست و یکم و امضاى آن در شب بیست و سوم صورت مى گیرد.

کدام شب، شب قدر است؟

مجموع مطالبى که از قرآن کریم و احادیث شیعه و اهل سنت، در مورد تعیین شب قدر که بهتر از هزار ماه معرفی شده است، بدست مى‌آید را در موارد زیر مى‌توان خلاصه نمود:

۱ ـ بدون تردید شب قدر در ماه مبارک رمضان قرار گرفته است، چون از یک سو خداوند فرموده: قرآن در ماه رمضان نازل شده و از سوى دیگر در سوره “قدر” هم آمده: آن (قرآن) را در شب قدر نازل کردیم; و این که شب قدر در ماه مبارک رمضان قرار دارد، مورد اتفاق روایات و مفسرین قرآن است.

۲ ـ شب قدر در دهه آخر ماه مبارک رمضان قرار دارد، روایات فراوان و نظریه هاى مفسران شیعه و اهل سنت، آن را حتمى مى شمارد. پس در این مورد هم تردیدى نیست.

عایشه همسر پیامبر روایت مى‌کند: تلاش و کوششى را که مى‌دیدم رسول خدا(ص)، در دهه آخر ماه مبارک رمضان انجام مى‌داد، در اوقات دیگر انجام نمى‌داد.

۳ ـ مطابق روایاتی که در منابع شیعه آمده، شب‌هاى نوزدهم, بیست و یکم و بیست و سوم ماه مبارک رمضانشب‌هاى قدر معرفى شده‌اند. اما امام باقر(ع) دایره آن را محدودتر نموده، و در پاسخ عبدالواحد بن مختار انصارى که خواستار تعیین یکى از آن شب‌ها از سوى امام(ع) بود، فرموده‌اند: “ما علیک إن تعمل فى لیلتین، هى احدیهما” ایرادى ندارد هر دو شب را به عبادت و شب زنده دارى مشغول باش؛ زیرا شب قدر یکى از این دو شب مى‌باشد.

۴ ـ در میان شب بیست و یکم و شب بیست و سوم در عین حالى که خدا و رسول(ص) و امامان (علیهم السلام) براى زنده نگهداشتن روح امید و نشاط و اهمیت به اطاعت و عبادت بندگان و تقرب آنان، سعى در مخفى داشتن شب قدر داشته اند ـ آن طور که از تعدادى از احادیث استفاده مى‌شود، احتمال شب قدر بودن شب بیست و سوم را مى‌توان تقویت نمود و معتبرتر دانست. زیرا در چند روایت آمده: رسول خدا(ص) به عبادت و شب زنده دارى دهه آخر ماه مبارک رمضان سفارش مى‌کرد. امام على(ع) مى‌فرماید: شب بیست و سوم، در عین حالى که باران شدیدى آمده بود و مسجد مدینه را گل و آب فرا گرفته بود، رسول خدا(ع)ما را به نماز وا مى‌داشت و با وجود این که صورت و بینى آن حضرت گل آلود شده بود، دست از عبادت و شب زنده دارى نمى‌کشید.

اعمال شب قدر چیست؟

مسلمانان براى عبادت و درک فضیلت و فیض شب قدر عموما به مسجدها می‌روند و اعمال زیر را به جا می‌آورند:

۱ ـ غسل شب قدر

غسل، از یک سو عبادت است؛ چون مى‌بایست به ((نیت تقرب و اطاعت خداوند)) انجام شود و از سوى دیگر نظافت و بهداشت مى‌باشد. چون با شست وشوى بدن، هر مومنى خود را براى حضور در مجامع عمومى و ملاقات سالم و جاذب با اهل ایمان آماده و منظم مى‌گرداند.

امام صادق(ع) فرموده است: “هرکس براى شب‌هاى هفدهم، نوزدهم، بیست و یکم و بیست سوم ماه مبارک رمضان، که امید شب قدر بودن آنها مى‌رود، غسل انجام دهد، از گناهان پاک مى‌گردد و مانند روزى مى شود که از مادر متولد گردیده است.

۲ ـ احیا و شب زنده دارى در شب قدر

احیا, بیدار بودن و شب‌هاى‌ قدر را باعبادت سپرى

نمودن، از تکالیف دیگر در این شب‌ها مى‌باشد.

بارى، شب زنده‌دارى با عبادت و دعا، وظیفه‌اى

براى همه شب‌هاى قدر است. اما امام حسن

عسکرى (ع) فرموده: فلا یفوتک احیإ لیله ثلاث

و عشرین; اگر نتوانستى در شب‌هاى دیگر احیا

داشته باشى، سعى کن احیا و شب زنده دارى

شب بیست و سوم را از دست ندهى.

۳ ـ قرآن بر سر گرفتن در شب قدر

تکلیف دیگر شب‌هاى قدر، قرآن به سرگرفتن است.

مومنان روزه گرفته، در ماه خدا و خانه خدا، کتاب

خدا را گشوده، به سرگرفته و آن را شفیع خود

قرار مى‌دهند. آن‌ها به محتواى قرآن مى‌اندیشند،

به آغوش آن پناه مى‌برند و با قرآن پیوند و پیمان

مجدد برقرار مى‌نمایند تا با معارف نورانى آن،

همه زوایاى زندگى خویش را نورانى و متعالى گردانند.

امام صادق(ع) هم فرموده است: براى شب‌هاى

قدر قرآن کریم را جلوى خود قرار دهید، آن را

بگشایید و بخوانید: “اللهم انى إسئلک بکتابک

المنزل، وما فیه وفیه اسمک الاکبر،و إسمائک

الحسنى، وما یخاف ویرجى، إن تجعلنى من عتقائک من النار”

۴ ـ نماز و دعا در شب قدر

امام صادق(ع) فرموده است: در هر یک از

دو شب‌هاى قدر صد رکعت نماز باید خوانده

شود. آن حضرت، خود نیز این عمل را انجام

مى‌داد، چنانکه از سر شب تا سفیده صبح

به دعا و مناجات با خداوند مى‌پرداخت. از

جمله دعاهایى که به خواندن آنها سفارش

شده دعاى جوشن کبیر مى‌باشد.

۵ ـ استغفار و توبه در شب قدر

اگر چه روزه‌دارى خود عامل شست و شوى بخشى

از گناهان مى‌باشد، اما براى وارد شدن به ماه مبارک

رمضان، به خصوص دریافت فیض شب‌هاى قدر اداى

دین خالق و خلق هم لازم خواهد بود. در عین حال،

 در این شب‌هاى نورانى، که به بیان امام صادق(ع):

“درهاى رحمت الهى، به روى بندگان گشوده مى‌گردد.”

درخواست آمرزش گناهان, توبه و انابه و گریه و ناله به

درگاه خداوند، براى رفع گرفتارى‌ها و رسیدن به حاجت‌

هاى مادى و معنوى، کارى ضرورى خواهد بود.