پایگاه خبری تحلیلی شرق سایت خبری تحلیلی شرق صدای خش دار و غمگین مردی شنیده می شود، انگار که در حال وصیت کردن یا زدن آخرین حرف های عمرش باشد. دو حس متضاد غم و نامیدی و امید چنان با هم مخلوط شده اند که نمی شود آنها را در صدای مرد از هم جدا کرد. مرد عروسکی را با قطعات مختلف الکترونیکی و پارچه درست می کند و همزمان با خودش حرف می زند :” ما توانایی های زیادی داشتیم، خیلی زیاد، اما نعمت های خدادادی خودمان را به باد دادیم؛ یعنی هوشمون رو، پیروی کورکورانه مان از تکنولوژی فقط ما رو سریعتر به زمان نابودی مان رساند.دنیای ما داره به پایاین می رسه، اما حیات باید در جریان باشد.”
انیمیشن ۹ اثر “شین اکر” کارگردان و انیماتور جوان امریکایی در سال ۲۰۰۹ ساخته شد، که دستمایه داستان آن هم فیلم کوتاهی با همین نام بود که در سال ۲۰۰۵ توسط وی در یک جشنواره عرضه شده بود. “۹” جدای از مسائل تکنیکی در نوع قصه و سبک روایت سمبلیک حرف های بسیاری دارد که حداقل آنچنان که می بایست در رسانه های ایرانی دیده نشد و مورد بررسی قرار نگرفت.
موضوع “۹” آخر الزمان است. داستان در شرایطی اتفاق می افتد که همه مردم رو ی کره زمین در اثر یک جنگ وحشتناک مرده اند. با این حال فیلم نشان می دهد که حیات همچنان در جریان است، اما به شیوه ای نامتعارف و از طریق چند عروسک که به مرور می فهمیم آنها دارای روح انسانی و دارای خصوصیات بشری هستند و توانسته اند از این شرایط سخت جنگ و کشتار جان سالم به در ببرند.
در کنار موضوع انیمیشن سینمایی “۹” اینکه این فیلم حرف های مهمی برای گفتن دارد را می توان از نام بزرگ تهیه کننده این اثر حدس زد، “تیم برتون” خالق آثاری چون بتمن(۱۹۸۹)،سیاره میمون ها(۲۰۰۱)، چارلی و کارخانه شکلات(۲۰۰۵)، عروس مردگان(۲۰۰۵)، آلیس در سرزمین عجایب(۲۰۱۰) به عنوان یک کارگردان صاحب سبک در عرصه انیمیشن مشهور است. برتون حتی در زمینه خط داستانی آثارش نیز با دیگران متفاوت است و انیمیشن های او تنها به جنبه سرگرمی نمی اندیشد؛ بعکس، فانتزی در آثار تیم برتون بیشتر جنبه مکمل برای روایت قصه آن گونه که او می خواهد را داراست. در “۹” نیز تقریبا همین اتفاق افتاده است. اینکه تیم برتون تهیه کننده این اثر است نتوانسته رگه هایی از سلیقه او را در اثر “شین آکر” مخفی نگاه دارد.
البته شین آکر که داستان این اثر نوشته خود اوست پیش از این اگر چه تجربه حرفه ای چندانی جز ساخت یکی دو فیلم کوتاه ندارد، اما در اثر بزرگی چون ارباب حلقه ها(بخش بازگشت پادشاه) به عنوان انیماتور فعالیت د اشته است و البته نباید سبک داستان این فیلم را هم فراموش کنیم، آنچنان که بعدا اشاره خواهیم کرد،داستان فیلم “۹” چیزی جدا از نوع مفاهیم داستانی فانتزی ارباب حلقه ها نیست.
البته داستان “۹” به صورت لایه لایه به مخاطب ارائه می شود، در ابتدا مخاطب با دیالوگ های ابتدایی برخورد می کند و احساس می کند که فیلم به دنبال تخطئه تکنولوژی است آنجا که پیرمرد، که ماجرا از دفتر کار او آغز شده می گوید: پیروی کورکورانه مان از تکنولوژی فقط ما رو سریعتر به زمان نابودی مان رساند.” اما در فصل گره گشایی داستان آن زمانی که مخاطب در می یابد که پیرمردی که داستان از دفتر کار او آغاز می شود در واقع دانشمند مخترع ماشین جهنمی مسئول کشتار و انقراض انسان ها است، مخاطب می بیند که مشکل از اختراع ماشین نبوده بلکه ایراد کار در تسلط یک سیاستمدار بر این اختراع و استفاده او از این دستگاه در مصارف نظامی است و در نهایت ناگهان این دستگاه سر به شورش گذاشته همه چیز را نابود می کند.
در داستان ۹ زمانی که دانشمند این عروسک ها را می سازد می کوشد تا از طریق آنها حیات بر روی کره خاکی که توسط ماشین دست ساز او در معرض نابودی است حفظ کند. به همین خاطر نه عروسک را آماده می کند و از طریق یک تطلسم جادوگری که از گذشته های دور به دست او رسیده از روح خود در کالبد آنها می دمد تا آنها مانند بشر زنده بمانند. ۹ آخرین عروسکی است که ساخته می شود و کامل ترین آنها از نظر روح به طوری که دانشمند همه روح خود را در کالبد ۹ می دمد و در نهایت خود می میرد. در ادامه داستان بر اثر اشتباه ۹ که طلسم جادویی که از طریق آن دانشمند عروسک ها را زنده کرده است، باعث فعال شدن دوباره ماشین جهنمی می شود و ماشین بوسیله ان طلسم روح عروسک ها را جذب کرده و از این طریق قدرتمند می شود.۹ و باقی مانده عروسک ها در نهایت موفق می شوند تا ماشین جهنمی را نابود کنند و ارواح عروسک ها کشته شده توسط ماشین را به آسمان بفرستند.
اشاره کردیم که “۹” یک داستان آخرالزمانی است و از همین جهت نیز صبغه عقیدتی و تا حدودی نیز سیاسی به خود می گیرد. در اینجا قرار نیست تا حدسیات خود را با نگاهی بد بینانه به این اثر الصاق کنیم، تنها سعی می کنیم اشاره های سمبلیک اثر را مورد بررسی قرار دهیم.
۱- مقام سیاسی که از اختراع دانشمند سوء استفاده می کند رهبری سیاسی است که از او با نام “صدراعظم” نام می برند. مخاطبی که تنها اطلاعات کمی در حوزه تاریخ و سیاست داشته باشد با شنیدن نام مقام صدر اعظمی بلافاصله ذهنش به سمت کشور آلمان خواهد رفت.
۲- بر اساس بند اول است که پرچم های کشوری که “صدراعظم” بر آن حکم می راند جالب توجه خواهند بود، در همان نگاه اول شباهت بسیار این پرچم ها به پرچم آلمان نازی قابل توجه است.
۳- سلاح های مورد استفاده در فیلم که بخشی از آن در بازیابی خاطرات و بقایایی از آن در شهر مخروبه محل داستان دیده می شوند همگی شباهت فراوانی به تسلیحات جنگ دوم جهانی دارند.
۴- در این فیلم قتل عام صورت می گیرد.”نسل کشی” اتفاق می افتد، اما علی رغم تفوق ماشین ها علیه انسان ها در سلاح های متعارف این نسل کشی از طریق گاز سمی محقق می شود.گازهایی که همه را خفه کرده و حیات را از بین می برد؛ فراموش نکنیم که هولوکاست در لغت به معنای کشتار همگانی است.
اشاره های سمبلیک این فیلم به آلمان نازی بیش از این چهار محور است اما می توان این چهار محور را به عنوان اصلی ترین سمبل ها مورد اشاره قرار داد. عروسک ها نیز خود دارای نکات جالبی هستند.” ۹″ که نام فیلم هم از نام او گرفته شده آخرین عروسکی است که توسط مخترع ساخته شده و داستان بر محور او شکل می گیرد.او نقش منجی را در داستان بازی می کند. ابتدا با او مخالفت می شود و مخاطب سرسخت او شماره یک است.
یعنی اولین عروسکی که توسط دانشمند ساخته شده.اما شماره یک کم کم در برابر نقش او و رهبری او کوتاه می آید و منقاد می شود و از او پیروی می کند و حتی در نهایت برای به نتیجه رسیدن هدف او از خود گذشتگی نشان می دهد.
اما شماره یک کیست؟ او رهبر عروسک ها است، البته پیش از آنکه شماره ۹ پیدایش شود، یک به شدت مخالف کنجکاوی های شماره ۹ است و بسیار محافظه کار. او بیش از همه از سوالات ۹ ایراد می گیرد. در بخشی از فیلم شماره یک خطاب به ۹ می گوید:”تو یک سره سوال می پرسی، راه تو ما را به بدختی می کشاند”. شماره یک در کنار خود عروسک قوی هیکلی دارد که بی شباهت به جلادهای قرون وسطایی نیست، با همان هیبت و سلاح تیزی که همیشه در دست دارد.او شماره ۸ است و از همه جالب تر اینکه محل فرمانروایی ۱ و جایی که به عنوان مکان امن از آن استفاده می کنند، جایی نیست جز یک کلیسای متروک.
حال قطعات داستان را کنار هم بگذاریم، خالق، یک دانشمند است که حالا در مخلوقات خود متجلی شده و خود مرده است، رهبر گروه پیرترین عضو گروه که حرف هایش شبیه اقفهای قرون وسطایی است و از سوالات شماره ۹ و اعمال متهورانه او به شدت ناراحت می شود و ۹ عروسکی ات ک همه قوانین موجود را به هم می ریزد، اما در نهایت موفق می شود تا ماشین جهنمی را نابود کند و ارواح دوستان خود را آزاد کند. در صحنه نهایی فیلم در حالی که تنها ۹ و شماره ۷ که عروسکی است که با خصوصیات زنانه طراحی شده و دو عروسک دیگر که مظهر علم هستند زنده مانده اند، روح عروسک های کشته شده آزاد شده و به آسمان می روند و در همین زمان باران می گیرد. میان شماره ۷ و ۹ یک رابطه عاطفی شکل گرفته و در حالی که ۷ در کنار ۹ ایستاده از او می پرسد:”حالا چی می شه؟” نه جواب می دهد:” نمی دونم، ولی این دنیا الان مال ماست، باید بسازیمش”.
انیمیشن ۹ نشان می دهد که بر خلاف نظر رایج در رسانه ها و نهاد های فرهنگی خودی، نگاهی که در غرب وجود دارد به رسانه و تولیدات فرهنگی و هنری به عنوان محملی برای آموزش نگاه می شود. اگر چه اثری مانند ۹ چنان جذاغب طراحی می شود که مخاطب را تا انتها با خود همراه می کند. اما این اثر معجونی است از تاریخ سیاسی غرب، یا بهتر بگوییم آنچه غرب از آن را به عنوان تاریخ سیاسی ترویج می کند، یعنی یک دوره آموزشی برای جنگ جهانی دوم و در عین حال بازگو کننده دنیای بعد از رنسانس و کنار زدن دین و جایگزینی آن با بشر است. انیمیشن ۹ با استادی تمام عقاید شرک آمیز عصر رنسانس و نگاه زمینی به خدا را چنان در قالب قصه فیلم دراماتیزه می کند، که مخاطب حتی منتقد، کمترین واکنشی از خود نشان نمی دهد.
۹ حرف های زیادی برای گفتن دارد و اصولا فیلمی برای وقت گذرانی نیست. اما آیا ما نیز چنین برداشتی از سینما، تلویزیون و یا هر محصول رسانه ای داریم یا اینکه تنها مصرف کننده آثاری هستیم که ریشه در فرهنگ غیر بومی دارند؟ و اینگونه است که به قول آل احمد تا مصرف کننده هستیم، همچنان غرب زده ایم.