پایگاه خبری تحلیلی شرق سایت خبری تحلیلی شرق Related Articles
آیا پیامبر خدا از ابلاغ ولایت وصی خود می ترسید؟
واژه جهل در لغت به دو معنا آمده است، معنای اول همانی است که در مقابل علم قرار دارد۲
یعنی فعلی را بدون علم انجام دادن که در فارسی به نادانی تعبیر می شود و معنای دوم
آن حماقت، س
فاهت و بی اعتنایی به حق است .۳ بنابراین واژه جهل گاهی ضد علم و در
نقطه مقابل آن قرار می گیرد و گاهی در معنای ضد عقل استعمال می شود. این کلمه در
آیات و روایات بسیاری در معنای دوم استفاده شده است به گونه ای که محدثان بزرگی
چون کلینی (ره) از عنوان «عقل و جهل » برای نامگذاری بابی از ابواب کتاب های روایی
خویش استفاده نموده اند۴ ، نه عنوان «علم و جهل » و به همین جهت است که طبق
کلام نورانی امیرالمومنین علیه السلام، ممکن است انسانی هم عالم باشد و هم جاهل!
ایشان در حدیث قابل تاملی می فرماید: «رب عالم قد قتله جهله و علمه معه لاینفعه» . ۵
بعضی از دانشمندان در عین حال که عالمند، جاهلند. چون عاقل نیستند، کشته جهلند
و علم آنان به حالشان نافع نیست. کسی که علم را برای مقام های دنیا، جلب توجه و
احترام مردم و یا برخورداری از زرق و برق بیشتر و احیانا اعمال سلطه بر دیگران طلب کند
، خود را ارزان می فروشد. او عالم است ولی عاقل نیست. و شاید بتوان جاهلیت مدرن
در فرهنگ غرب را یکی از بهترین مصادیق این روایت دانست.
سخت ترین مشکل در راه رسالت آن بزرگواران، همین جهل و ضعف فرهنگی جامعه به
شمار می رفت. حضرت نوح علیه السلام صدها سال مردم را به توحید دعوت کرد و طبق
برخی روایات تنها هشتاد نفر به ایشان گرویدند. ۶
وقتی خداوند به حضرت موسی علیه السلام دستور داد که به سوی دریا حرکت کند،
بنی اسرائیل معترضانه به او گفتند: ای موسی! دریا در پیش رو و شمشیر فراعنه در
پشت سر ماست، تو ما را بین دو مرگ میخکوب کرده ای! نه راه پس داریم و نه راه پیش! ۷
حضرت موسی علیه السلام به آنان تشر زد و گفت: نخیر، چنین نیست؛ زیرا پروردگارم با
من است و به زودی مرا راهنمایی خواهد کرد: کلا إنّ معی ربّی سیهدین.۸ با این کلام
آنان را خاموش کرد و فرمود امواج دریا و شمشیر فراعنه در اختیار خداست. اگر خدا بگوید
باز گرد، باز می گردم و به نصرت و یاری او پیروز می شوم و اگر بگوید به دریا برو به دریا می روم.
در چنین شرایط حساسی در میدان نبرد، گاهی فرمانده، در جواب اعتراض سربازان خود
به آنان دستور پایداری می دهد و شهادت در راه خدا را فضیلت معرفی می کند، ولی
گاهی تشر می زند و می گوید «کلاّ»؛ یعنی “نخیر” ما در امانیم و پیروز خواهیم شد
. وقتی بنی اسرائیل به حضرت موسی علیه السلام گفتند ما بین دو مرگ گرفتار آمده ایم،
ایشان نفرمود صبر کنید. خدا صابران را دوست دارد و اگر شهید شدیم اجرمان با خداست
بلکه می فرماید ما بین این دو مرگ نجات پیدا می کنیم و پیروز می شویم سپس خداوند
به موسی علیه السلام فرمود: با عصای خود به دریا بزن: أضرب بعصاک البحر ۹ و موسی
علیه السلام عصای خود را به دریا زد و دریا بستر خاکی شد و آنها گذشتند، ولی چون فرعون و فرعونیان آمدند، در کام امواج خروشان غرق شدند: فغشیهم من الیمّ ما غشیهم. ۱۰
با این همه، موسایی که در بین دو مرگ حتمی، با اطمنیان و سکینه نفس، دل به هدایت و کمک پروردگار خویش می بندد و هیچ احساس ترسی نمی کند، موسایی که عصا را اژدها می کند و خود اژدها افکن است، وقتی ساحران فرعون، چوبها و طنابها را در میدان مبارزه بر زمین انداختند: فَلَمَّا أَلْقَوْا سَحَر وا أَعْی نَ النَّاسِ وَاسْتَرْهَب وه مْ وَجَاء وا بِسِحْرٍ عَظِیمٍ ۱۱و مردم که تماشاچی میدان مسابقه بودند، ناگهان دیدند مارها در وسط میدان در جنب و جوش اند، در این صحنه بود که ترسید و در خود بیمی احساس کرد: فأوجس فی نفسه خیفه موسی. ۱۲
امیرالمؤمنین علیه السلام در تحلیل ترس حضرت موسی علیه السلام می فرماید: موسای کلیم بر خود نترسید، ترس وی از این بود که جاهلان پیروز شوند و مردم را به گمراهی بکشانند. ساحران با عصاها و طنابها میدان مسابقه را مملو از مارهای در هم پیچیده کردند. موسی علیه السلام هم می خواست عصایش را بیندازد تا تبدیل به یک مار بشود. ترس ایشان از این بود که اگر مردم نتوانند بین سحر ساحران و اعجاز او فرق بگذارند چه کند؟ ۱۳ مردمی را که نتوانند بین سحر و اعجاز تمییز دهند، چگونه می توان هدایت کرد؟ اگر بر اثر ضعف فکری مردم، سحر در نگاه آنان با معجزه فرقی نمی کرد، دیگر هیچ راهی برای سد سلطه آن ساحران جاهل و گمراه وجود نداشت و موسای کلیم از این ضعف فکری مردم می ترسید.
با این بیان، می توان از سر بیم پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله هنگامی که مامور به ابلاغ آن پیام سرنوشت ساز در غدیر خم شدند، پرده برداشت. لحن ایه شریفه ۶۷ سوره نساء ۱۴ به گونه ای است که حامل پیام مهمی برای پیامبر صلی الله علیه و آله است و آن پیام هر چه هست امرى است که رسول اللَّه صلی الله علیه و آله از تبلیغ آن مى ترسد، و در دل بنا دارد آن را تا یک زمان مناسبى به تاخیر بیندازد. زیرا اگر آن جناب از ابلاغ آن پیام نمی ترسیدند و قصد تاخیر در انجام آن ماموریت را نداشتند، نیازی به این تهدید نبود که بفرماید:” وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَه “.
ایشان در اوائل بعثت هم که مامور به تبلیغ احکام بودند، در آیات متعددی مورد خطاب قرار گرفتند و نسبت به انجام مسئولیت خود ترغیب و تشجیع شدند ولی در هیچ یک از آنها سخنی از تهدید آن جناب وجود ندارد بلکه بر عکس لحن آنها بسیار ملایم است، مثلا در سوره فصلت خداوند خطاب به حضرت ص مى فرماید” فَاسْتَقِیم وا إِلَیْهِ وَ اسْتَغْفِر وه وَ وَیْلٌ لِلْم شْرِکِینَ” ۱۵و یا در سوره” مدثر” چنین مى فرماید:” یا أَیّ هَا الْم دَّثِّر ق مْ فَأَنْذِرْ”. ۱۶
در این بخش از مقاله سعی نمودیم با طرح یک نگاه کلی در مورد دغدغه انبیاء الهی به هنگام ابلاغ رسالت خود، به ارائه پاسخی روشن به این مساله بپردازیم. در بخش بعد تلاش خواهد شد با تطبیق این نگاه کلی بر واقعه غدیر خم و مسئولیت سنگین شخص پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، پرده از زوایای دیگری از این رخداد برداریم.
ادامه دارد….
پی نوشت ها:
۱ . کامل الزیارات، ص ۲۲۸
۲ . کتاب “العین”
۳ . قاموس قرآن، ج۲ ، ص ۸۰
۴ . الکافی ط -الاسلامیه، ج۱ ، ص ۱۰
۵ . نهج البلاغه، حکمت ۱۰۷
۶ . تفسیر نمونه، ج۹ ، ص ۹۹
۷ . فَلَمَّا تَرَاءى الْجَمْعَانِ قَالَ أَصْحَاب م وسَى إِنَّا لَم دْرَک ونَ/سوره شعراء، آیه ۶۱
۸ . سوره شعراء، آیه ۶۲
۹ . سوره شعراء، آیه ۶۳
۱۰ . سوره طه، آیه ۷۸
۱۱. سوره اعراف، آیه ۱۱۶
۱۲ . سوره طه، آیه ۶۷
۱۳ . لم یوجِس موسی (علیه السلام) خیفهً علی نفسه، بل أشفق من غلبه الج هّال ودول الضلال. نهج البلاغه، خطبه ۴
۱۴. یَا أَیّ هَا الرَّس ول بَلِّغْ مَا أ نزِلَ إِلَیْکَ مِن رَّبِّکَ وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَه وَاللّه یَعْصِم کَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللّهَ لاَ یَهْدِی الْقَوْمَ الْکَافِرِینَ
۱۵ . پس ( در عقاید و اعمالتان) به سوى او متوجه شوید و از او طلب آمرزش نمایید و واى بر مشرکان. سوره فصلت، آیه ۶
۱۶ . هان، اى جامه بر خود کشیده، برخیز و بترسان. سوره مدّثر، آیات ۲-۱
