پایگاه خبری تحلیلی شرق سایت خبری تحلیلی شرق Related Articles
به گزارش«شیعه نیوز»به نقل از حج،مسجد النبی صلی الله علیه وآله نخستین اقدام رسول خدا در مدینه منوره ساختن مسجد بود. پیش از آن، در قبا نیز مسجدی به دست آن حضرت و اصحاب بزرگوارشان ساخته شد که چنین اقدامی نشان از اهمیت نقش مسجد در اسلام دارد. مسجد النبیصلی الله علیه وآله شریفترین مسجد پس از مسجد الحرام، مسجد النبی است که در مدینه منوّره واقع شده است. رسول خداصلی الله علیه وآله درباره نماز خواندن در این مسجد فرمود: صَلَاهٌ فِی مَسْجِدِی هَذَا تَعْدِلُ عِنْدَ اللَّهِ عَشَرَهَ آلافِ صَلَاهٍ فِی غَیْرِهِ مِنَ الْمَسَاجِدِ إِلَّا الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ فَإِنَّ الصَّلَاهَ فِیهِ تَعْدِلُ مِائَهَ أَلْفِ صَلَاهٍ . نماز در مسجد من نزد خداوند، برابر با ده هزار نماز در مساجد دیگر است، جز مسجد الحرام، که نماز در آن برابر با صد هزار نماز است.
مسجد النبی صلی الله علیه وآله در بنای نخستین بیشتر مورّخان معتقدند که مساحت مسجد در آغاز، حدود ۱۰۶۰ متر مربّع بوده است. (یعنی ۷۰ ذراع طول و ۶۳ ذراع عرض) امّا پس از بازگشت رسول خداصلی الله علیه وآله از غزوه خیبر در سال ۷ه . ق، به دلیل افزایش تعداد مسلمانان، به مساحت مسجد افزوده شد و طول و عرض آن هر یک، به حدود یکصد ذراع افزایش یافت و مساحت آن به ۲۴۷۵ متر مربّع رسید و در نتیجه مسجد به شکل مربّع در آمد. مسجد النبیصلی الله علیه وآله در توسعه عمر بن خطاب عمر بن خطّاب در سال ۱۷ه . ق. از طرف غرب ۲۰ ذراع (۱۰متر)، از جانب قبله ۱۰ ذراع (۵متر) و از سوی شمال ۳۰ ذراع (۱۵متر) به مسجد افزود و در نتیجه طول مسجد به ۱۴۰ متر و عرض آن به ۶۰ متر و مساحت آن به ۳۵۷۵ متر مربّع رسید. مسجد النبی صلی الله علیه وآله در توسعه عثمان بن عفان عثمان بن عفان در سال ۲۹ – ۳۰ه . ق، ۴۹۶ متر مربّع به مسجد النبیصلی الله علیه وآله افزود و مساحت آن به ۴۰۷۱متر مربّع رسید و تا زمان ولید بن عبدالملک به همین شکل باقی ماند. مسجد النبیصلی الله علیه وآله در توسعه ولید بن عبدالملک ولید در سالهای (۸۸ – ۹۱ه . ق.) ۲۳۶۹متر مربّع به مساحت مسجد افزود و مساحت آن به ۶۴۴۰متر مربّع رسید. مسجد النبیصلی الله علیه وآله در توسعه مهدی عباسی مهدی عباسی در سال ۱۶۱ه . ق، بار دیگر دست به توسعه مسجد زد و مساحت آن را به ۸۸۹۰ متر مربّع رساند. توسعه مسجد النبیصلی الله علیه وآله در عصر ممالیک در عصر ممالیک، قایتبای به سال ۸۸۸ه . ق. ۱۲۰ متر مربّع به مساحت مسجد
د افزود و مساحت آن را به ۹۰۱۰ متر مربع رساند. مسجد النبیصلی الله علیه وآله در توسعه دوران عثمانی سلطان عبدالمجید عثمانی در سالهای (۱۲۶۵ -۱۲۷۷ه . ق.)، ۱۲۹۳متر مربّع به مساحت مسجد افزود و مساحت آن را به ۱۰۳۰۳ متر مربع رساند. افزودههای دوره سعودی در مسجد النبیصلی الله علیه وآله پس از روی کار آمدن سعودیان، در توسعه اوّل سال (۱۳۷۲ه . ق.) ۶۰۲۴ متر مربّع به مساحت مسجد افزوده شد و مساحت کلّ مسجد را به ۱۶۳۲۷ متر رسید. در توسعه دوّم که از سال ۱۴۰۵ه . ق. آغاز شد. ۸۲۰۰۰ متر مربع دیگر به مساحت مسجد افزوده شد و مساحت آن به ۹۸۵۰۰ متر مربع رسید که بیش از ۱۶۷۰۰۰ نمازگزار را در خود جای میدهد. گفتنی است که با توسعه اطراف حرم هزاران
نفر دیگر به ظرفیت نمازگزاران افزوده شده است. آنچه از آثار و اسامی امامان شیعه و خلفا و برخی صحابه بر کتیبههای مسجد النبیصلی الله علیه وآله به چشم میخورد، یادگاری از سلاطین عثمانی است که میانِ فرق اسلامی جمع کرده است. و جالب است که نام امام زمان به صورت محمّد المهدی بر یکی از کتیبهها به گونهای نوشته شده که کلمه حی از درون این طرح جلوهگر است.
بخشهای مختلف مسجد النبی صلی الله علیه وآله روضه شریف: قسمتی از مسجد النبی که در ناحیه جنوب شرقی (رو به سمت قبله) قرار دارد، به نام روضه مطهر شناخته میشود. این قسمت فضیلت زیادی دارد و در حدیثی از رسول خداصلی الله علیه وآله به عنوان باغی از باغهای بهشتی معرفی شده است؛ مَا بَیْنَ قَبْرِی وَ مِنْبَرِی رَوْضَهٌ مِنْ رِیَاضِ الْجَنَّهِ روضه شریف ۳۳۰ متر است که طول آن ۲۲ متر و عرض آن ۱۵ متر میباشد. در محدوده روضه مطهّره سه مکان مقدّس دیگر نیز وجود دارد که عبارتند از: ۱ – مرقد مطهّر پیامبرصلی الله علیه وآله ۲ – منبر ۳ – محراب. مرقد مطهّر رسول خداصلی الله علیه وآله یکی از بهترین نقاط مسجد، مدفن رسول خداست. پیامبری که محبوب خدا و خلق بود و میراثهای گرانبهای اسلام، حاصل تلاش بیست و سه ساله آن حضرت است. در کناره شرقی مسجد، رسول خداصلی الله علیه وآله حجرههایی برای زندگی همسران خود ساخته بود که تا قریب نود سال پس ازرحلت آن حضرت نیز سرپا بود. ابتدا حجرهای برای سوده، پس از آن برای عایشه و در امتداد آن حجرهای برای حضرت فاطمهعلیها السلام ساخته شد. مورّخان نوشتهاند که رسول خداصلی الله علیه وآله در حجرهای که وفات یافت، دفن شد. مرقد رسول خداصلی الله علیه وآله در زمان خلیفه دوّم در اتاق کوچکی قرار داشت و تا زمان توسعه مسجد در عهد ولید، به همان شکل باقی بود، در آن زمان که قسمت شرقی مسجد توسعه یافت مرقد مطهّر نیز در مسجد قرار گرفت. اکنون محدوده حجره طاهره که مرقد نیز داخل آن قرار دارد ۲۴۰ متر (۱۶متر طول و ۱۵متر عرض) مساحت دارد که ضریحی مطلّا در اطراف آن کشیده شده است. در چهار گوشه حجره طاهره چهار ستون مستحکم بنا شده است که گنبد سبزی بر روی آن قرار دارد. این حجره دارای چند در است. درِ حجرهفاطمهعلیها السلام که نشانه محلّ حجره آن حضرت است. درِ تهجّد در شمال حجره و درِ وفود یا باب الرحمه در جهت غرب و درِ توبه یاباب الرسول در جهت جنوب (قبله). در حجره طاهره محلّی به عنوان قبر فاطمهعلیها السلام با بقعه کوچکی مشخص شده و در داخل ضریح جای گرفته است. در قسمت جنوبی این بقعه نیز محراب فاطمهعلیها السلام قرار دارد.
منبر: یکی از مکانهای مقدّس در مسجد، محلّ منبر رسول خداصلی الله علیه وآله است. در روایات آمده است که پیامبر در آغاز با تکیه بر درخت خرما، به ایراد خطبه میپرداخت، یکی از اصحاب پیشنهاد ساختن منبری را داد تا رسول خداصلی الله علیه وآله روی آن بنشیند تا هم مردم او را ببینند و هم آن حضرت از ایستادن خسته نشود. این منبر دارای سه پلّه بوده است. منبر رسول خداصلی الله علیه وآله هشت بار نوسازی شده هر بار در جای پیشین خود قرار داده شده است.
منبری که در حال حاضر وجود دارد منبری است که سلطان مراد عثمانی در سال ۹۹۹ه . ق. دستور ساخت و نصب آن را داد. این منبر دارای دوازده پلّه میباشد و یک اثر ارزشمند هنری است. محراب: محراب در محلّی ساخته شده است که رسول خداصلی الله علیه وآله در آنجا نماز میگزارد. و در اینکه محلّ نماز آن حضرت همین محراب فعلی است تردیدی نیست. زمانی که ولید دستور توسعه مسجد را داد و عمر بن عبدالعزیز آن را اجرا کرد، بر جایگاه نماز رسول خدا محرابی ساخته شد. محرابهای دیگری نیز که محلّ نماز برخی خلفا بوده در مسجد ساخته شده است.
ستونهای مسجد سقفمسجدپیامبرصلی الله علیه وآلهبرستونهاییقرارداشتکه علاوه برنگهداریسقف، مورد استفاده رسول خدا و اصحاب آن حضرت بود، از ستونهای هشتگانه زمان آن حضرت خاطرات ویژهای باقی مانده که موجب تقدّس آن شده است. هر بار که مسجد باز سازی میشده محل این ستونها تغییر نمیکرده، جز این که ستونهای قدیمی جای خود را به ستونهای جدید میداده است. طبیعی است با توسعه مسجدستونهایجدیدینیزبر آن افزوده میشد؛ به طوری که اکنون نزدیک به ۷۰۶ ستون در مسجد وجود دارد. ستونهایی که در محلّ قدیمی مسجد، در قسمت جنوبی آن قرار داشته اکنون با رنگ سفید از بقیّه ستونها مشخص شده که ویژگی برخی از آنها عبارت است از: ۱ – ستون مَحْرَس: علی بن ابیطالبعلیه السلام در کنار این ستون میایستاد و از رسول خداصلی الله علیه وآله محافظت میکرد. اسطوانه محرس را به نام استوانه علی بن ابیطالبعلیه السلام نیز میشناسند؛ زیرا آن حضرت در کنار آن نماز میگزارده است.
ستون توبه: این ستون را استوانه ابولبابه نیز نامیدهاند. چه اینکه ابولبابه، پس از کاری که به سود یهودیان بنیقریظه از او سر زد، تحت فشار وجدان قرار گرفت و به منظور توبه و تنبیه خویش، خود را به ستون بست و افزون بر ده شبانه روز بر آن حال باقی ماند و تنها در اوقات نماز و هنگام قضای حاجت دخترش او را از ستون میگشود. تا اینکه بر پیامبر خداصلی الله علیه وآله در مورد پذیرش توبه ابولبابه وحی نازل شد، آن حضرت به مسجد آمد و او را از ستون باز کرد. نماز و توبه در کنار این ستون فضیلت دارد.
ستون وفود: یکی از کارهای روزانه رسول خداصلی الله علیه وآله ملاقات با سران قبایل بود. محلّ این ملاقاتها در کنار ستونی از ستونهای مسجد بود که بعدها به نام اسطوانه الوفود معروف شد و اکنون نیز به همین نام شناخته میشود. ۴ – ستون سریر: محلّی است که رسول خداصلی الله علیه وآله تختی از شاخههای خرما در کنار آن میگذارد و روی آن به استراحت میپرداخت. ۵ – ستون مهاجرین: علّت انتخاب نام مهاجرین برای این ستون، شایداین بوده است که مهاجران مکّه در کنار این ستون نماز میگزاردند و مینشستند. اینستون به نام عایشه نیز شناخته میشود؛ زیرا از عایشه نقل شده است که اگر مردم فضیلت نماز در کنار این ستون را میدانستند بر سر آمدن کنار آن قرعه میزدند و به همین دلیل به آن ستون قرعه هم گفته شده است.
ستون تهجّد: در روایت است که پیامبر خداصلی الله علیه وآله شب هنگام که مردم، مسجد را به سوی خانههایشان ترک میکردند، حصیری در کنار این ستون میگستراند و به تهجّد و نماز شب میپرداخت و به همین مناسبت به این اسم معروف شد. ۷ – ستون مربَّعَه القبر: این استوانه که به آن مقام جبرئیل نیز میگویند چسبیده به ضلع شمالی ضریح مطهّر است و درِ خانه حضرت فاطمهعلیها السلام از آنجا گشوده میشده است. و این همان دری است که به روایت ابن عبّاس پیامبر خداصلی الله علیه وآله هر روز پنج بار – در وقت نمازهای پنجگانه – به مدّت نه ماه کنار آن در میایستاد و میگفت: اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَهُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ ” إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً ” .(احزاب ۳۳)
ستون مخلّقه: رسول خداصلی الله علیه وآله در آغاز بر تنه درخت خرمایی تکیه میکرد و خطبه میخواند. نوشتهاند زمانی که برای آن حضرت منبر ساخته شد از این درخت نالهای برخاست شبیه ناله شتر مادهای که از بچه خود جدا شود و از این رو، این ستون را، ستون حنّانه نامیدهاند. ستون مخلقه در محلّ همان تنه نخل نصب شده است و از آنجا که با خَلُوق خوشبو و معطّر میشده، ستون مخلّقه نامیده شده است. صفّه صفّه نام مکانی است که گروهی از مهاجران مسلمان بیسرپناه در سالهای اوّلیه هجرت در آنجا سکونت داشتند. زمینی که به آنها اختصاص داده شده بود حدود ۹۶متر مساحت داشت و مسقّف بود و در میان باب جبرئیل و باب النساء قرار داشت. افرادی مانند بلال، ابوذر، مقداد، حذیفه و… از اصحاب صفّه بودهاند. مقام جبرئیل: این محلّ بدان جهت به عنوان مقام جبرئیل شناختهشد که این فرشته مقرّب الهی از آنجا بر رسول خداصلی الله علیه وآله وارد میشد و به خدمت آن حضرت میرسید. این محلّ اکنون داخل حجره شریفه قرار دارد و قابل دسترسی نیست. درهای نخستین مسجد ۱ – باب الرَّحمه: این در، در دیوار غربی مسجد قرار دارد. نامگذاری این در به رحمت برگرفته از حدیثی رسول خداصلی الله علیه وآله است که به درخواست شخصی که از این در وارد شده بود، از خداوند طلب نزول باران کرد و پس از هفت روز نیز طبق درخواست همان شخص تقاضای قطع باران گردید. این در را باب عاتکه نیز مینامند. ۲ – باب جبرئیل: این در، مدخل ورودی رسول خداصلی الله علیه وآله بوده و در دیوار شرقی مسجد قرار دارد، در روایت آمده است: رسول خداصلی الله علیه وآله در مدخل این در با جبرئیل ملاقات کرد و از این رو به باب جبرئیل نامگذاری شد.
باب السلام: این در نیز در دیوار غربی مسجد قرار دارد و از زمان بنای نخستین مسجد وجود داشته است. ۴ – باب النساء: یکی از درهای مهم، که با توسعه مسجد در عهد خلیفه دومّ ایجاد شد، باب النساء است. که هماکنون نیز بدین نام شهرت دارد. این در، اختصاص به رفت و آمد زنها به مسجد داشته است. در توسعههای بعدی، دهها درِ جدید به مسجد افزوده شده است.
منارههای مسجد زمانی که ولید مسجد را توسعه داد، چهار مناره بر چهار گوشه مسجدالنبی ساخت، این منارهها در گذر زمان جای خود را به منارههای بزرگتر و محکمتری داده و منارههای جدیدی نیز برای مسجد ساخته شد. چهار مناره اصلی مسجد عبارتند از: منارههای سلیمانیه و مجیدیه که در دو سوی ضلع شمالی قرار گرفته و منارههای قایتبای و باب السلام که در دو سوی ضلع جنوبی (قبله) واقع شدهاند. در حال حاضر منارههای دیگری نیز بر مسجد افزوده شده و تعداد آنها به ده رسیده است
