پایگاه خبری تحلیلی شرق سایت خبری تحلیلی شرق Related Articles
نکتۀ اساسی در بحث عصمت این است که باید دید منشأ عصمت در معصومین چیست ؟ بنابر اعتقاد شیعیان که با دلایل محکم و قاطع قابل اثبات است ، منشأ عصمت معصومین علم قطعی ، شهودی و وجدانی به حقایق امور و عواقب اعمال است ؛ به طوری که سبب میشود ارادۀ انسان قوی و در نفس او قوه ای ایجاد شود که او را از انجام گناه و لغزش محافظت می‌کند .
این علم ، علمی است که دارندۀ آن صاحب چشم بصیرتی میشود که عواقب ، آثار و لوازم گناه و ترک واجبات را در دنیا و آخرت با تمام وجود لمس می‌کند . و از انسان موجودی می‌سازد که در تمام عمرش حتی به اندازۀ زره‌ای با دستورات پروردگارش مخالفت نمی‌کند و حتی فکر انجام معصیت و یا ترک واجب در مخیلۀ او نمی‌گنجد .
این مسأله حتی در برخی موارد برای سایر انسان‌ها نیز اتفاق می‌افتد ؛ مثلاً انسانی که می‌داند در داخل این ظرف زهر خطرناکی است ، هرگز از آن نخواهد نوشید و حتی فکر خوردن آن را نیز نخواهد کرد ؛ زیرا انسان به کشنده بودن زهر علم قطعی دارد و این علم باعث میشود که انسان‌ها در تمام عمرشان حتی یک بار مرتکب آن نشوند ؛ با این که هر انسانی مختار است و هر وقت که اراده کند می‌تواند با خوردن خودکشی کند ؛ چنانچه هستند انسان‌های ضعیف النفسی که حتی با دانستن کشنده بودن زهر ، با خوردن آن خود کشی می کنند .
و یا مثلاً هر انسان عاقل ، آگاه و آبرو داری که در جامعه دارای منصب و مقام رفیعی است ، هرگز اتفاق نمی‌افتد که بدون لباس و لخت و عریان در ملأ عام ظاهر شود ؛ با این که در انجام آن کاملا مختار است ؛ اما چون به عواقب آن آگاه است ، حتی انجام آن را تصور نمی‌کند .
و یا مثلاً مادری که فرزندی شیرخواری دارد ، هر گز تصور این را نمی کند که چاقو بردارد و سر فرزند خودش را ببرد ؛ با این که این عمل از اعمال اختیاری مادر است ؛ اما علم این شیر خوار فرزند او است و علاقه شدیدی به او مانع این می شود که حتی این فکر پلید را از سر بگذراند .
معصومین (علیهم السلام) از طرفی علم قطعی به عواقب گناه دارند و از طرف دیگر ذات خداوند را به حقیقت شناخته اند و می دانند که با انجام معصیت ، از دستور چه کسی سر پیچی خواهند کرد ؛ لذا در تمام طول عمرشان حتی فکر گناه را هم نمی کنند ؛ با این که در انجام آن قدرت کامل دارند .
مرحوم شیخ مفید رحمت الله علیه در این باره می فرماید :
العصمه لطف یفعله الله تعالى بالمکلف بحیث یمتنع منه وقوع المعصیه وترک الطاعه مع قدرته علیهما .
عصمت ، لطفی از جانب خداوند که شامل حال مکلف میشود و او را از وقوع در معصیت و ترک اطاعت باز می‌دارد ؛ با این که آن شخص قادر به انجام آن دو است .
النکت الإعتقادیه – الشیخ المفید – ص ۳۷ .
برای اثبات این علم برای معصومین علیهم السلام دلایل فراوانی وجود دارد ؛ از جمله در بارۀ حضرت آدم علی نبینا وآله وعلیه السلام می‌فرماید :
وَعَلَّمَ آَدَمَ الْأَسْمَاءَ کُلَّهَا
البقره / ۳۱
در بارۀ حضرت داود و سلیمان علی نبینا وآله وعلیهما السلام می‌فرماید :
وَلَقَدْ آَتَیْنَا دَاوُودَ وَسُلَیْمَانَ عِلْمًا وَقَالَا الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی فَضَّلَنَا عَلَى کَثِیرٍ مِنْ عِبَادِهِ الْمُؤْمِنِینَ . وَوَرِثَ سُلَیْمَانُ دَاوُودَ وَقَالَ یَا أَیُّهَا النَّاسُ عُلِّمْنَا مَنْطِقَ الطَّیْرِ وَأُوتِینَا مِنْ کُلِّ شَیْءٍ إِنَّ هَذَا لَهُوَ الْفَضْلُ الْمُبِینُ
النمل / ۱۵_ ۱۶ .
و نیز می‌فرماید :
عَالِمُ الْغَیْبِ فَلَا یُظْهِرُ عَلَى غَیْبِهِ أَحَدًا . إِلَّا مَنِ ارْتَضَى مِنْ رَسُولٍ
الجن / ۲۶_ ۲۷ .
در بارۀ حضرت یوسف علی نبینا وآله وعلیه السلام می‌فرماید :
وَلَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ آَتَیْنَاهُ حُکْمًا وَعِلْمًا وَکَذَلِکَ نَجْزِی الْمُحْسِنِینَ . وَرَاوَدَتْهُ الَّتِی هُوَ فِی بَیْتِهَا عَنْ نَفْسِهِ وَغَلَّقَتِ الْأَبْوَابَ وَقَالَتْ هَیْتَ لَکَ قَالَ مَعَاذَ اللَّهِ إِنَّهُ رَبِّی أَحْسَنَ مَثْوَایَ إِنَّهُ لَا یُفْلِحُ الظَّالِمُونَ . وَلَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَهَمَّ بِهَا لَوْلَا أَنْ رَأَى بُرْهَانَ رَبِّهِ کَذَلِکَ لِنَصْرِفَ عَنْهُ السُّوءَ وَالْفَحْشَاءَ إِنَّهُ مِنْ عِبَادِنَا الْمُخْلَصِینَ .
یوسف / ۲۲_۲۳ .
و باز در بارۀ حضرت یوسف علی نبینا وآله وعلیه السلام می‌فرماید :
وَإِلَّا تَصْرِفْ عَنِّی کَیْدَهُنَّ أَصْبُ إِلَیْهِنَّ وَأَکُنْ مِنَ الْجَاهِلِینَ
یوسف / ۳۳ .
همچنین از زبان حضرت یعقوب علی نبینا وآله وعلیه السلام وقتی که فرزندانش وی را به خاطر گریه بر حضرت یوسف ملامت می‌کردند ، می‌فرماید :
قَالَ إِنَّمَا أَشْکُو بَثِّی وَحُزْنِی إِلَى اللَّهِ وَأَعْلَمُ مِنَ اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ
یوسف / ۸۶ .
و در بارۀ حضرت لوط علی نبینا وآله وعلیه السلام می‌فرماید :
وَلُوطًا آَتَیْنَاهُ حُکْمًا وَعِلْمًا وَنَجَّیْنَاهُ مِنَ الْقَرْیَهِ الَّتِی کَانَتْ تَعْمَلُ الْخَبَائِثَ .
الأنبیاء / ۷۴ .
و در بارۀ رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرماید :
َلَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْوَاءَهُمْ بَعْدَ الَّذِی جَاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ مَا لَکَ مِنَ اللَّهِ مِنْ وَلِیٍّ وَلَا نَصِیرٍ
البقره / ۱۲۰
وَلَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْوَاءَهُمْ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ إِنَّکَ إِذًا لَمِنَ الظَّالِمِینَ
البقره / ۱۴۵ .
این علم الهی خاص ، لطفی است که خداوند به بندگان برگزیدۀ خودش عطا کرده و سبب و منشأ ایجاد ملکۀ تقوی تا عالی‌ترین درجۀ آن ؛ یعنی عصمت شده است . مثلاً در بارۀ حضرت یوسف علیه السلام همین علم باعث شد که مرتکب فاحشه نشود ؛ با این که کاملاً در انجام آن مختار بوده است .
در نتیجه ، عصمت امری است اکتسابی ؛ اما منشأ آن علمی است که خداوند به آن‌ها لطف کرده است .
موفق باشید
گروه پاسخ به شبهات
مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولی عصر (عج)