پایگاه خبری تحلیلی شرق سایت خبری تحلیلی شرق Related Articles
جنبش عدم تعهد چیست ؟
مرتضی سرمدیان
جنبش کشورهای غیر متعهد، جنبش عدم انسلاک یا جنبش عدم تعهد(به انگلیسی: Non-Aligned Movement) (به فرانسوی: Le Mouvement Non-Aligné) در سال ۱۹۶۱ میلادی برابر با ۱۳۴۰ خورشیدی در اوج جنگ سرد و فضای دوقطبی بین غرب و شرق با هدف وحدت میان کشورهایی که نه در اردوگاه کمونیسم و نه در اردوگاه سرمایه‌داری (امپریالیسم)، قرار داشتند، تشکیل شد. نام جنبش ابتدا “Non-Commitment” بود اما سریعا به نام جدید تغییر یافت. اما با اتمام دوران جنگ سرد، هم اکنون اعضای این جنبش را اکثراً کشورهای در حال توسعه تشکیل می‌دهند.
تاریخچه
نخستین تلاش برای ایجاد همگرایی میان کشورهایی که بعدها به غیرمتعدها معروف شدند، در سال ۱۹۵۵ در کنفرانس باندونگ در شهر باندونگ اندونزی انجام شد.جواهر لعل نهرو، جمال عبدالناصر و سوکارنو رؤسای وقت حکومت کشورهای هند، مصر و اندونزی در این اجلاس اندیشه تشکیل چنین سازمانی را مطرح کردند. چون این اتفاق کمی بعد از استقلال هند رخ می‌داد تحت تأثیر جهان بینی ماهاتما گاندی نیز قرار داشت.
در ۱۹۶۱ اولین اجلاس سران عدم تعهد با حضور مارشال یوسیپ بروز تیتو رهبر یوگسلاوی، قوام نکرومه رهبر غنا، جمال عبدالناصر رئیس جمهور مصر، جواهر لعل نهرو نخست وزیر هندو احمد سوکارنو رهبر استقلال اندونزی در کنفرانسی که در شهر بلگراد در کشور یوگسلاوی برگزار شد، این سازمان موجودیت خود را اعلام کرد.
با پایان جنگ سرد و فروپاشی اردوگاه سوسیالیسم کشورهای عضو جنبش عدم تعهد دچار نوعی بی هویتی شده و دلیل وجود این جنبش که ایجاد موازنه منفی بین دو ابر قدرت دوران جنگ سرد بود از بین رفته‌است. عده‌ای را فرض بر این است که جنبش عدم تعهد وارث موازین ضد آمریکایی یا همان ضد امپریالیستی است.[۱] این در حالیست که بسیاری از تحلیلگران سیاسی فلسفه وجودی چنین سازمانی را وابسته به جهان دوقطبی می‌دانند و دلیلی برای ادامه حضور جنبش در صحنه بین المللی با معیارها و مختصات دوران جنگ سرد نمی‌بینند. ۱۱۸ کشور جهان از جمله ایران که تقریباً بیش از دو سوم اعضای سازمان ملل متحد را تشکیل می‌دهند، عضو جنبش عدم تعهد می‌باشند. هم‌اکنون کشور ایران ریاست دوره‌ای این جنبش را بر عهده دارد. گفتنی است که سران کشورهای عضو جنبش عدم تعهد هر ۳ سال یکبار در اجلاسی با همین نام گرد هم می‌آیند.
بنیان گذاران جنبش عدم تعهد
جنبش عدم تعهد نیز همچون جنبشهای دیگر از شخصیت افراد و رهبران برخی از کشورها تأثیر پذیرفته‌است. در رأس این شخصیت‌ها مارشال تیتو رهبر یوگسلاوی، جواهر لعل نهرو نخست وزیر هند، جمال عبدالناصر رهبر مصر و احمد سوکارنو رئیس جمهور اندونزی قرار دارند. بررسی شرح حال این چهار شخصیت و تشریح اوضاع سیاسی کشورهای هند، اندونزی، مصر و یوگسلاوی در دههٔ ۱۹۵۰، این نتیجه را به دست می‌دهد که کشورهای مزبور و رهبران آنها که همگی در استقلال کشورهای خود و رهایی از یوغ استعمار و نفوذ اجنبی نقش تاریخی بر عهده داشته‌اند، از وجوه مشابهی برخوردار بوده‌اند که عبارتند از:
۱.هر چهار کشور دوران سخت و طولانی تحت استعمار بودن، استیلا و تفوق کشور قویتر و زور مدار را گذرانده‌اند و مبارزه آنان برای استقلال، عدم وابستگی و عدم تعهد بجا و بحق بوده‌است؛
۲.همهٔ رهبران چهار کشور از نخستین رهبران سیاسی کشورهای خود پس از استقلال و رهایی از استعمار بوده‌اند، همهٔ آنها نه تنها در جنگ‌های ضد استعماری و ضد امپریالیستی فعالانه شرکت کرده‌اند، بلکه رهبری این جنگ‌ها را نیز بر عهده داشته‌اند؛
۳.سال‌های ۱۹۵۰ تا ۱۹۵۵ برای هر چهار کشور نقطهٔ عطفی در مبارزات سیاسی بوده‌است؛
۴.در سال ۱۹۵۴ (کنفرانس کلمبو)، نهرو نخست وزیر هند است و سوکارنو در نخستین انتخابات پس از استقلال به عنوان اولین رئیس‌جمهور اندونزی برگزیده شده‌است. عبدالناصر به ریاست‌جمهوری مصر انتخاب شده و تیتو، رهبر جمهوری خلق یوگسلاوی است که هر چهار نفر در سال ۱۹۵۵ در کنفرانس باندونگ شرکت می‌کنند.[۲]
اصول
۱.احترام متقابل به تمامیت ارضی و حاکمیت یکدیگر،
۲.برابری و منافع متقابل،
۳.عدم تجاوز به یکدیگر،
۴.همزیستی مسالمت آمیز،
۵.عدم دخالت در امور داخلی یکدیگر.
ارکان جنبش عدم تعهد
بالاترین رکن جنبش اجلاس سران است که هر سه سال در یکی از کشورهای عضو تشکیل می‌گردد. علاوه بر آن میتوان از اجلاس سالانه وزیران، اجلاس سالانه کارشناسان، اجلاس سالانه دفتر هماهنگی و نشستهای تخصصی و دوره ای این جنبش نام برد. نشستهای دوره ای جنبش در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد و نشستهای آژانسها و سازمان‌های تخصصی این سازمان نیز حائز اهمیت است.
نشست‌ها
نشستهای انجام گرفته توسط اعضای جنبش:[۵]
گردهمایی نخست – بلگراد، ۶-۱ سپتامبر، ۱۹۶۱
گردهمایی دوم – قاهره، ۱۰-۵ اکتبر، ۱۹۶۴
گردهمایی سوم – لوزاکا، ۱۰-۸ سپتامبر، ۱۹۷۰
گردهمایی چهارم – الجزیره، ۹-۵ سپتامبر، ۱۹۷۳
گردهمایی پنجم – کلمبو، ۱۹-۱۶ اوت، ۱۹۷۶
گردهمایی ششم – هاوانا، ۹-۳ سپتامبر، ۱۹۷۹
گردهمایی هفتم – دهلی نو، ۱۲-۷ مارس، ۱۹۸۳
گردهمایی هشتم – حراره، ۶-۱ سپتامبر، ۱۹۸۶
گردهمایی نهم – بلگراد، ۷-۴ سپتامبر، ۱۹۸۹
گردهمایی دهم – جاکارتا، ۷-۱ سپتامبر، ۱۹۹۲
گردهمایی یازدهم – کارتاگینا، ۲۰-۱۸ اکتبر، ۱۹۹۵
گردهمایی دوازدهم – دوربان، ۳-۲ سپتامبر، ۱۹۹۸
گردهمایی سیزدهم – کوالالامپور، ۲۵-۲۰ فوریه، ۲۰۰۳
گردهمایی چهاردهم – هاوانا، ۱۶-۱۵ سپتامبر، ۲۰۰۶
گردهمایی پانزدهم – شرم الشیخ ۱۱-۱۶ جولای، ۲۰۰۹
گردهمایی شانزدهم – تهران ۲۰۱۲
ایران و جنبش عدم تعهد
ایران که به دلیل عضویت در پیمان نظامی مرکزی سنتو از عضویت در این جنبش محروم مانده بود در سال ۱۹۷۹ پس از پبروزی انقلاب به جنبش عدم تعهد پیوست. در سال‌های اولیه حیات جنبش ایرانیان نام آن را به “جنبش ناوابستگان” ترجمه کردند. اما به دلیل عدم اقبال عمومی نام “غیرمتعهدان” مصطلح گردید. ایران بعد از پیوستن به جنبش در اجلاس سران ۱۹۷۹ در هاوانا و از آن به بعد در همه نشستهای مختلف این جنبش حضور داشته‌است. لغو برگزاری هفتمین اجلاس سران در بغداد به دلیل تجاوز نظامی عراق به ایران و انتقال این اجلاس به دهلی نو از مهمترین رویدادهای جنبش به حساب می‌آید. شانزدهمین اجلاس سران کشورهای غیر متعهد ۹ و ۱۰ شهریور ۱۳۹۱ (۳۰ و ۳۱ آگوست ۲۰۱۲) در تهران برگزار شود.
اعضا، ناظران و مهمانان
اعضای کنونی
افغانستان
الجزایر
آنگولا
آنتیگوا و باربودا
جمهوری آذربایجان
باهاما
بحرین
بنگلادش
باربادوس
بلاروس
بلیز
بنین
بوتان (کشور)
بولیوی
بوتسوانا
میانمار
برونئی
بورکینافاسو
بروندی
کامبوج
کامرون
کیپ ورد
جمهوری آفریقای مرکزی
چاد
شیلی
کلمبیا
کومور
جمهوری کنگو
ساحل عاج
کوبا
جمهوری دموکراتیک کنگو
جیبوتی
دومینیکا
جمهوری دومینیکن
اکوادور
مصر
گینه استوایی
اریتره
اتیوپی
فیجی
گابون
گامبیا
غنا
گرنادا
گوآتمالا
گینه
گینه بیسائو
گویان
هائیتی
هندوراس
هند
اندونزی
ایران
عراق
جامائیکا
اردن
کنیا
کویت
لائوس
لبنان
لسوتو
لیبریا
لیبی
ماداگاسکار
مالاوی
مالزی
مالدیو
مالی
موریتانی
موریس
مغولستان
مراکش
موزامبیک
نامیبیا
نپال
نیکاراگوئه
نیجر
نیجریه
کره شمالی
عمان
پاکستان
فلسطین
پاناما
پاپوآ گینه نو
پرو
فیلیپین
قطر
روآندا
سنت لوسیا
سنت کیتس و نویس
سنت وینسنت و گرنادین‌ها
سائوتومه و پرینسیپ
عربستان سعودی
سنگال
سیشل
سیرا لئون
سنگاپور
سومالی
آفریقای جنوبی
سری‌لانکا
سودان
سورینام
سوازیلند
سوریه
تانزانیا
تایلند
تیمور شرقی
توگو
ترینیداد و توباگو
تونس
ترکمنستان
اوگاندا
امارات متحده عربی
ازبکستان
وانواتو
ونزوئلا
ویتنام
یمن
زامبیا
زیمباوه
اعضا سابق
۱. آرژانتین
۲. قبرس
۳. مالت
۴. یوگوسلاوی(از جمله صربستان و مونته‌نگرو)
ناظران
کشورها و سازمان‌های زیر در مقام ناظر قرار دارند.
کشورها
آرژانتین
ارمنستان
بوسنی و هرزگوین
برزیل
چین
کستاریکا
کرواسی
قبرس
السالوادور
قزاقستان
قرقیزستان
مکزیک
مونته‌نگرو
هلند
پاراگوئه
لهستان
روسیه
صربستان
تاجیکستان
اوکراین
اروگوئه
سازمان ها
۱.اتحادیه آفریقا
۲.سازمان همبستگی خلق آفریقایی آسیایی
۳.سازمان کشورهای مشترک المنافع
۴.اتحادیه عرب
۵.سازمان همکاری اسلامی
۶.مرکز جنوب
۷.شورای جهانی صلح
۸.سازمان ملل متحد
مهمان
هیچ مهمان دائمی وجود ندارد اما اغلب چند کشور غیرعضو در کنفرانس حضور دارند. علاوه براین، تعداد زیادی از سازمان‌ها چه از درون سازمان ملل یا بیرون از سازمان معمولا دعوت می‌شوند.