پایگاه خبری تحلیلی شرق سایت خبری تحلیلی شرق Related Articles
نقد و بررسی فیلم In The Land Of Blood And Honey
قصد دارم در این نوشته به معرفی فیلم «در سرزمین خون و عسل» In the Land
of Blood and Honey بپردازم. این فیلم غیر انگلیسی زبان، ملودارم پر تکاپو و غم انگیزی
ست که به سبک فیلم های اروپای شرقی ساخته شده و داستان آن در دوران جنگ
بالکان در دهه ی ۱۹۹۰ می گذرد. اما بهتر است صادق باشیم، اگر این فیلم که بازیگران
آن همگی اهل یوگسلاوی سابق هستند، واقعاً توسط یک کارگردان بوسنیایی و ناشناس
برای دنیای غرب ساخته شده بود، من این مطلب را نمی نوشتم و شما هم آن را نمی
خواندید. بله، امکان داشت فیلم را ببینم ( امکان هم داشت نبینم)، اما تنها به دلیل
علاقه ی شخصی. اگر هم بر فرض یک نقد دو پارگرافی برایش می نوشتم، تنها علاقه
مندان فیلم های خارجی و آنهایی که نبرد بوسنی – جنگی که امروزه دیگر تقریباً
هیچکس دوست ندارد درباره اش فکر کند – با زندگی شخصی شان ارتباطی داشته، نوشته ام را می خواندند.
اما این داستان رومئو و ژولیت مانند که رابطه ی عاشقانه ی یک مأمور نظامی صرب
و زن مسلمانی که زندانی اوست را به تصویر می کشد، توسط آنجلینا جولی Angelina
Jolie نوشته و کارگردانی شده است، و شکی نیست که نام او در مقام نویسنده و
کارگردان فیلم، باعث تغییر واکنش ها می شود. فکر می کنم خود Jolie هم می داند
که تنها به واسطه ی شهرت خود، موفق به ساخت این فیلم شد (این فیلم با یک بودجه
ی ۱۰ میلیون دلاری ساخته شده، که گرچه نسبت به بودجه ی معمول فیلم های
آمریکایی رقم بالایی نیست، اما برای فیلم های اروپای شرقی مبلغ هنگفتی به شمار
می رود) و توانست کنجکاوی مخاطبان سراسر دنیا را بر انگیزد، مخاطبانی که اگر نام
Jolie در عنوان بندی فیلم نبود، توجه چندانی به آن نشان نمی دادند. باید برای زحمات
او ارزش قائل شویم. حالا که موفق شده توجه تماشاگران را جلب کند، فیلم زیبایی
تقدیمشان می کند. در برخی از صحنه های In the Land of Blood and Honey، سردرگمی
و دستپاچگی تجربه ی اول کارگردانی دیده می شود، اما تصویربرداری فیلم کاملاً هوشمندانه
و با سلیقه (توسط فیلمبردار بازنشسته ی هالیوود Dean Semler) انجام شده است
و تصویری دلخراش اما واقع گرایانه از کشتار ها، اسارت گاه های محل تجاوز و پاکسازی
نژادی و جنایات دیگر این جنگ که توسط صرب های بوسنی و سایرین و همزمان با دوره ی ریاست جمهوری بیل کلینتون انجام گرفت، نقش می کند.
گفته می شود تصویری که Jolie از جنگ بالکان نشان می دهد، جانبدارانه و بدون پشتوانه ی اطلاعاتی مناسب است. در این باره میتوان چنین گفت: غالب تحلیلگران بر این نکته اتفاق نظر دارند که بیشترین ظلم و جنایات این نبرد توسط نیروهای صرب صورت گرفته است، اما میان این نظر و اصرار و پافشاری بیش از حد بر مظلومیت و معصومیت تمام و کمال سایر افرادی که در این جنگ درگیر بودند، تفاوت فاحشی وجود دارد. در فیلم In the Land of Blood and Honey، آنچه طی صحنه هایی کوتاه و انگشت شمار از مبارزان بوسنیایی نمایش داده می شود، گروهی از انسانهای دوست داشتنی با وضع ظاهری نامرتب و محقر است. در حالیکه نیروهای صرب مجهز تر و سازمان یافته تر هستند و به صورت فاشیست هایی خوش پوش و سادیست (مبتلا به بیماری دیگر آزاری) تصویر شده اند که اغلب اوقات مست هستند و سرودهای ملی گرایانه می خوانند. پس درست است، Jolie در این فیلم بین طرفین جنگ، تبعیض قائل شده است، و از الگوهای سینمایی و تاریخی فیلم هایی که درباره ی جنبش مقاومت فرانسه، نازی ها، و یا جنگ های داخلی اسپانیا ساخته شده اند، بهره می جوید. اما راستش اینطور نیست که بخواهد قصد و نیّت خود را پنهان کند. صرب ها مردان مسلمان زیادی را به قتل رساندند و به تعداد زیادی زن مسلمان تجاوز کردند، و غرب تا پیش از اتمام وحشیانه ترین بخش این جنگ، حاضر به مداخله نشد. Jolie این اقدام دولت های غربی را کاملاً بی رحمانه و زیانبار می داند.
از این بحث که بگذریم، جالبترین و پیچیده ترین شخصیت فیلم که برخی خصوصیات شخصیت های شکسپیر را هم دارد، دنیجل (با بازی Goran Kostic) است. او زمانی عضو نیروی پلیس یوگسلاوی بوده است و پدر سخت گیر و با ابهتش نبوجسا (با بازی Rade Serbedzija)، یکی از فرمانده هان ارتش شورشی است که سعی دارند با استفاده از وضعیت در حال فروپاشی جمهوری یوگوسلاوی، منطقه ی وسیعتری را تحت عنوان “صربستان” منفک کنند. هنگام شروع جنگ، رابطه ی عاشقانه ی نوپایی میان دنیجل و یک زن زیباروی مسلمان به نام آجلا (با بازی Zana Marjanovic) شکل گرفته است. آشنایی آن دو در یک کلوب شبانه در سارایوو اتفاق می افتد، درست کمی قبل از ویران شدن کلوب در بمباران. چند ماه بعد که آنها دوباره یکدیگر را می بینند، دنیجل با درجه ی سروانی در دسته ی نظامی پدرش خدمت می کند، و آجلا جزو دسته ای از زنانی است که به عنوان غنیمت جنگی، بعد از دستگیری و تیر باران مردان منطقه ی محل سکونتشان، برای بردگی جنسی و انجام کارهای پست به اسارت گاه آورده شده اند. دنیجل مدعی می شود سیاست های ملی گرایان افراطی و دیدگاه متعصبانه ی پدرش بر ضد مسلمانان، مورد قبول او نیست، و هیچ جای فیلم هم اثری از مشارکت او در اعمال جنایت آمیز صرب ها نمی بینیم. در عین حال چنین هم نیست که سعی کند از پیش آمدن این وقایع جلوگیری کند، و استدلال او، اینکه جنگ تنها تمرین شلوغ کارانه ای برای پیشبرد سیاست تجربی و عملی توسط اسباب و امکانات دیگر است هم، نمی تواند روش های جنگی را توجیه کند. آجلا به او می گوید: “جنگ یعنی آدم کشی با دلایل سیاسی، اما باز هم آدم کشی ست.”
Jolie به خوبی می داند که Goran Kostic، بازیگر بوسنیایی که در چند فیلم و سریال تلویزیونی بریتانیایی هم بازی کرده، و Zana Marjanovic که متولد سارایوو ست، زوج سینمایی جذابی خواهند بود. با وجود فضای کلی غم انگیز فیلم، آنچه میان این دو می گذرد، چیزی بیش از یک رابطه ی انحراف آمیز به سبک فیلم ایتالیایی «نگهبان شب» Night Porter است. رابطه ی عاشقانه ی آنها گاهی حالت افلاطونی و فارغ از مسائل جنسی پیدا می کند، گاهی شکل درمانگرایانه به خود می گیرد و گاهی هم به شدت شهوانی ست. قرار گرفتن آجلا تحت بازداشت شخصی دانیجل، دو ویژگی متفاوت دارد که فواید حاصل از هر یک، دو گانه و در عین حال دردسر ساز است. کشش و علاقه ی میان آنها انکار ناپذیر است و حتی شاید عاشق یکدیگر باشند، اما در چنین وضعیتی رسیدن به کمال مطلوب یک رابطه ی عاشقانه بسیار دشوار و دور از دسترس به نظر می آید. آجلا تحت مراقبت یک نظامی صرب از مصونیت و امتیازات ویژه ای برخوردار است، اما سایر زنهای بوسنیایی مورد تجاوز قرار می گیرند و به قتل می رسند، و دنیجل به این نتیجه می رسد که هنوز انسانیت و نجابت در وجودش باقی هستند ( در حالیکه میتوان گفت چنین نیست). اگر به دنبال یک فیلم عاشقانه با پایانی خوش هستید، پیشنهاد می کنم به جای این فیلم، فیلم «شب سال نو» New Year’s Eve را ببینید!!
در صحنه های خاصی از فیلم، Jolie در پس روایت داستان، به انگیزش های روانی- جنسی (سایکوسکشوال) شخصیت ها نیز اشاره می کند، البته بیش از حد به جزئیات نمی پردازد. میتوان گفت این صحنه ها، قوی ترین بخش فیلم به شمار می روند، گرچه او همچنین در چند سکانس جنگی دلخراش، محاصره ی سارایوو و برخی دیگر از وقایع جنگ را به تصویر کشیده است. کل تصویربرداری فیلم In the Land of Blood and Honey در مجارستان صورت گرفته است، حتی در زمان صلح هم پذیرش چنین داستانی برای بوسنیایی ها به راحتی ممکن نمی بود. البته حجم بالای شرح و تفسیر های خام دستانه گاهی اوقات توی ذوق می خورد، مانند هنگامی که نظامیان صرب یا مفسّران تلویزیونی مجبورند با بیانات خود مخاطب را در جریان پیشروی سیر وقایع قرار دهند: مادلین آلبرایت (وزیر امور خارجه وقت امریکا) به سازمان ملل چه گفت؟ صرب ها کنترل کدام قسمت های منطقه را در دست گرفته اند؟ در صربرنیکا چند نفر کشته شدند؟ بمباران هوایی ناتو چه زمانی آغاز خواهد شد؟
همانطور که پیش از این هم گفتم، تقریباً تمامی بازیگران فیلم بوسنیایی، صرب و یا کروات هستند و با اینکه Jolie نسخه ی دیگری از همین فیلم با دیالوگ های انگلیسی فیلمبرداری کرده است، در این مرحله تنها نسخه ی بوسنیایی زبان فیلم با زیرنویس انگلیسی اکران خواهد شد.
Rade Serbedzija، تصویر قابل قبول و باورپذیری از شخصیت فحاش، احساساتی و بی رحم پدر دنجیل ترسیم می کند.
او بازیگر کروات مشهوری ست که در فیلم های غربی زیادی مانند «چشمان باز بسته» Eyes Wide Shut ، « بتمن آغاز می‌کند » Batman Begins و حتی شخصیت منفی یکی از فصل های سریال تلویزیونی ۲۴، نقش آفرینی کرده است.
اگر سعی آنجلینا بر این است که به ما یادآور شود دولت های غربی در مواجهه با فرو رفتن یکی از ملت های به ظاهر امروزی اروپایی در منجلاب تجاوز، کشتار و هرج و مرج، با تردید و فقدان عزمی راسخ عمل کردند – و اینکه عمده ی تقصیر بر گردن بیل کلینتون و مسئولین سیاست های خارجی ست – باید گفت کار خود را به خوبی انجام می دهد. البته گناه همین غفلت و کوتاهی در عمل بود که دستاویزی شد تا افراد به اصطلاح آزادی خواهی/لیبرال مانند Paul Berman و سپس Christopher Hitchens حمله به عراق را توجیه کنند، و مشخص است که چنین برخوردی هم پاسخ مناسبی برای مسائلی از این دست نبوده و نیست.
به نظر من با اینکه قصد Jolie این بوده که فیلم In the Land of Blood and Honey پیامی اخلاقی به مخاطب منتقل کند، اما داستان در اصل درباره ی دو شخصیت است که امیدوارند نیروی عشق بتواند آنها را از موقعیتی وحشتناک خارج کند، و واقعیت این است که چنین کاری از عشق ساخته نیست.