پایگاه خبری تحلیلی شرق سایت خبری تحلیلی شرق Related Articles
اما همکاری مسئولان آستان قدس در جمعآوری این پرونده، ستودنی بود.آقای علوی، چند ماه از مسئولیت شما در ابقای قائممقامی تولیت آستان قدس رضوی می‌گذرد و دوره جدید خدمتتان نیز آغاز شده است.این موضوع می‌تواند بهانه خوبی باشد برای ارزیابی عملکرد شما.
این مدت را که در آستان قدس حضور داشتید، چگونه سپری کردید؟
بنده بیش از ۲۹ سال سابقه فعالیت و توفیق خدمت‌گزاری در آستان قدس رضوی داشتهام. از همان سال‌های اول پیروزی انقلاب، افتخارم این که خادم حضرت رضا (علیه‌السلام) باشم و در مجموعه مدیریتی آستان قدس رضوی فعالیت کنم. مجموعه‌ای که تحت مدیریت حضرت آیت‌ا… واعظ طبسی اداره می‌شود. شخصیت فرزانه و متفکری که سالها در حوزه علمیه بهعنوان یک استاد و سال‌های قبل از پیروزی انقلاب بهعنوان یک رکن حوزه علمیه مطرح بودهاند.
امروز با نگاهی به آستان مقدس امام رضا (علیه‌السلام) می‌توان با شکوه‌ترین مجموعه عبادی، مذهبی و زیارتی را در جهان اسلام و همچنین در جهان غیراسلام نظارهگر بود. چراکه در هیچ شهری در دنیا این حضور ۲۵ میلیون نفری در سال را که بیش از یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر آن زائرین غیر ایرانی هستند، نمی‌بینیم.
مکانی که بهصورت شبانهروزی برای عبادت و زیارت کسانی که عاشقانه و عارفانه از اقصی نقاط کشور و مراکز استان‌‌ها و حتی از سایر کشورهای جهان (مردم بیش از ۶۱ کشور جهان برای زیارت حضرت امام رضا علیه‌السلام به مشهد می‌آیند)، به این آستان مقدس مشرف می‌شوند.
در همین تابستان امسال باشکوه‌ترین نمازهای جهان اسلام توسط مراجع عظام در حرم مطهر حضرت امام رضا (علیه‌السلام) برگزار می‌شد. امروز در دنیای غرب و در آمریکا و کشورهای مختلف اروپایی توسعه صنعتی وجود دارد؛ اما آن چیزی که به مردم نشاط و امید به زندگی ارائه می‌کند، کسب معنویت و ارتباط با مرکز معنویت است.
هزاران نفر که خسته و افسرده هستند، از جهان مادی می‌آیند، و در حرم امام رضا (علیه‌السلام) با عبادت و زیارت و راز و نیاز، نشاط و شادابی پیدا می‌کنند. چراکه نقطه اتصال عالم ماده با عالم معنویت حرم حضرت امام رضا (علیه‌السلام) است. لذا امروز می‌بینیم، گرایش بسیار زیادی در بین مردم ایران و خارج از ایران به حرم حضرت رضا (علیه‌السلام) وجود دارد. این حضور ۲۵ میلیونی نیاز به سازماندهی و اجرای یک مدیریت عالی دارد تا بتواند از آنها پذیرایی کند و بستر مناسبی را برای این حجم انبوه مشتاقان زیارت فراهم سازد.
خب این مدیریت، از سوی امام رحمتا… علیه در سال اول پیروزی انقلاب اسلامی به حضرت آیت‌ا… واعظ طبسی واگذار شد. مدیریت ایشان، بهنظر من نمونه بارز یک مدیریت اسلامیست. این سخن مرا می‌توان در حوزه‌های مختلف با رقم و آمار از نزدیک مشاهده کرد و نمونه اقدامات وسیع آستان قدس رضوی را در حرم مطهر دید. طبعا پذیرای این ۲۵ میلیون نفر زائر در طول سال، احتیاج به یک مرکز شبانهروزی دارد تا بتواند مناسبت‌های عبادی و زیارتی را فراهم کند.
لذا اولین بحثی که همان سال‌های اول پیروزی انقلاب مطرح شد، این بود که ما باید حرم را توسعه دهیم. این در حالی بود که میزان حضور زائران در سال‌های ابتدایی پیروزی انقلاب به یک میلیون نفر هم نمی‌رسید، اما امروز با آیندهنگری که دیروز داشتیم، می‌توانیم بهراحتی نماز باشکوه یکصد هزار نفری در صحن جامع رضوی به امامت حضرت آیت‌ا… عظمی مکارم شیرازی برگزارکنیم. با وسعت مکانی حرم توانستهایم یک صحن به زائرین عرب زبان اختصاص بدهیم؛ یک صحن به زائرین پاکستانی اختصاص و رواقهایی هم مخصوص زائرین غیرایرانی در نظر بگیریم.
اکنون مساحت اماکن متبرکه در سطح به حدود ۷۵۰ هزار متر مربع توسعه پیدا کرده و همچنین در زیر بنا نیز به یک میلیون متر مربع رسیده است. در حالیکه این فضا در اول پیروزی انقلاب ۱۳۰ هزار مترمربع بود. این ۱۳۰ هزار مترمربع هم شامل رواق‌های حرم مطهر و هم صحن‌هایی مثل انقلاب، آزادی، موزه و مسجد گوهرشاد می‌شد.
علاوهبراین، باید عرض کنم که اینهمه، حاصل بیش از هزار سال کار پس از شهادت حضرت رضا تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی بوده است. اما کارهای مهم در آستان قدس رضوی در طول ۳۰ سال پس از انقلاب انجام شده تا این میراث ارزشمند و فاخر اسلامی حفظ شود که این امر نیازمند برنامه‌ریزی بسیار دقیقی بود. این ابنیه قدیمی که بیش از ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ سال سابقه دارند، نیازمند مقاومسازی هستند و می‌دانید که کار مقاومسازی، کار بسیار مشکلی است.
بهغیر از اموری که اشاره کردید، در زمینه خدماترسانی به زائرین امام رضا (علیه‌السلام) خصوصا در مقایسه با استاندارد‌های جهانی آن، چه اقداماتی انجام شده است؟
مهمترین وظیفه آستان پذیرایی مناسب از زائران حضرت است. یعنی بستر مناسبی را باید برای این خدماتدهی فراهم بکند. برای این امر، بیش از ۲۰ هزار نفر خادم در داخل مجموعه حرم مطهر بهصورت افتخاری برای خدماترسانی به زائرین مأمور شده‌اند. علاوهبر آن، بیش از ۲ هزار نفر پرسنل رسمی آستان قدس در حرم مطهر به زائرین خدمات می‌دهند. چنین مرکز شبانهروزی، قاعدتا بایستی وظایف فراوانی برای ارائه خدمت داشته باشد.
از امنیت زائر گرفته تا ارشاد و راهنمایی و بهداشت و بوی مطبوع حرم مطهر و خدمات فرش و ویلچر و امانت و گمشدگان و اشیا گمشده و امانات نقدی و انوع خدمات که در حرم مطهر شاهدش هستید. همه اینها بهصورت شبانهروزی در خدمت زائرین محترم حرم حضرت امام رضا (علیه‌السلام) است.
گاهی اوقات در طول سال اتفاق می‌افتد که ۳۰۰ هزار متر مربع فضای حرم را برای نمازها مفروش می‌کنند و باز دوباره جمعآوری می‌کنند. این اتفاق روزی سه مرتبه می‌افتد. اینها نمونه‌ای از خدمات آستان قدس رضوی است.
البته باز هم به اینها منحصر نمی‌شود. پیش از انقلاب اسلامی در نمازهایی که در حرم مطهر برگزار می‌شد، تنها از موکت‌های مندرسی در شبستان‌های مسجد گوهرشاد استفاده می‌شد.
درحالیکه امروز بهترین، تمیزترین و زیباترین فرش‌ها در حرم مطهر امام رضا (علیه‌السلام) موجود است. و یا در امر روشنایی ۲۸ هزار شعله برق در حرم مطهر روشن است. بحث نظافت و بهداشت و سایر خدمات هم که اصلا قابل مقایسه با هیچ دوره‌ای نیست.
در زمینه فرهنگ زیارت و ارائه سیره زندگی حضرت رضا (علیه‌السلام) برای برداشت از سبک زندگی دینی صحیح، اقدامی هم صورت گرفته است؟
طبیعتا. مهمترین، وظیفه آستان قدس این است که زائر با آرامش خاطر زیارت کند و خدمات بگیرد و در کنار آن با اندیشه و سیره زندگی، حضرت رضا (علیه‌السلام) آشنا شود. اصلا هدف اساسی ما همین است. همه این خدماتی که اشاره کردم، مقدمه‌ای است برای رسیدن به این هدف.
مقدمه است برای این که زائر بیاید و در فضای معنوی با فکر، با روش و منش و سیره زندگی حضرت رضا (علیه‌السلام) که همان زندگی رسولا… آشنا شود و زندگیاش را منطبق بر راه و روش زندگی حضرت رضا (علیه‌السلام) کند. این هدف اساسی مجموعه آستان قدس رضوی است. این موضوع مهمترین هدفی است که ما در چشم‌انداز ۲۰ ساله آستان قدس نیز گنجاندهایم. بیش از ۱۵ مؤسسه فرهنگی، پژوهشی، آموزشی، دو دانشگاه بزرگ و مراکز بزرگ نشر و انتشار، چاپ‌خانه‌های بزرگ، یک روزنامه و ده‌ها مجله و نشریه برایترویج معارف اسلامی و سیره زندگی امام رئوف در حال تلاش و فعالیتند.
سند چشم‌انداز آستان قدس براساس چه سازوکاری تدوین شد؟
تدوین سند چشم‌انداز ۲۰ ساله آستان قدس، نتیجه یک مطالعه چهار ساله در آن است. تقریبا یک سال قبل از این که من قائممقام آستان بشوم، این اتفاق افتاد.
البته من عضو گروه چشم‌انداز بودم. چراکه من قبل از اینکه قائممقام بشوم، معاون اماکن متبرکه بودم و قبل از آن هم، مدیر روابط عمومی آستان قدس. در ابتدا موضوع چشم‌انداز از سوی مقام معظم رهبری مطرح شد و بعد از آن از سوی سازمان‌ها و واحدها و اماکن زیادی، پیشنهادهایی رسید.
ما آن پیشنهادها را بررسی کردیم، اما متوجه شدیم که پیشنهادهای آنها منجر به چند جزوه قطور می‌شود، که بعد از آن هم تنها در گنجه قرار می‌گیرد. لذا از آن استقبال نکردیم. اما برای ادامه کار به یک گروه دانشگاهی پیشنهاد تنظیم چشم‌انداز را ارائه کردیم. و در کنار آن، مجموعه‌ای از کمیسیون‌های مشورتی در هریک از سازمان‌ها و نهاد‌های زیرمجموعه استان فعال ساختیم تا براساس نیاز واقعی و مدل مطلوب سازمانی خویش، آینده کاری خود را ترسیم کنند.
علاوهبر آن، یک شورای مشورتی بزرگتر در صدر همه این سازمان‌ها تشکیل دادیم که پیشنهادهای رسیده از کمیسیون‌ها و گروه‌های دانشجویی را بررسی و تصویب کنند. در مجموع، فرآیند تدوین چشم‌انداز آستان چهار سال به طول انجامید.
تنظیم چشم‌انداز ۲۰ ساله آستان یکی از اتفاقات مهم این مجموعه در این سالها بوده است. یکی از ویژگی‌های این چشم‌انداز، پرداختن به مسائل فرهنگی در بعد جهانی است. انتظار اینکه، در جهان تشیع، آستان قدس باید نقش مرجعیت نیاز‌های فکری و خدماتی و فرهنگی شیعیان را برای مسلمانان شیعه داشته باشد.
تاکنون آستان، چقدر در این زمینه موفق بوده است؟ در این خصوص اصلا برنامه‌ای داشتهاید؟
ما در همان سال‌های اول پیروزی انقلاب چندین کنگره جهانی برای حضرت رضا (علیه‌السلام) برگزار کردیم.
یعنی در سال‌های ۶۴ – ۶۵ بیش از شش کنگره جهانی حضرت رضا (علیه‌السلام) بر پا داشتیم که تمام دانشمندان جهان اسلام آمدند و با دانشمندان داخلی به بحث و تحقیق و ارائه مقاله پرداختند.
از آن زمان کار جهانی و بین‌المللی نشر معارف اسلامی از سوی آستان قدس شروع شد. مثلا در همان کنگره سال ۶۴ حضرت رضا چندین نفر از لبنان، سوریه، عربستان، فرانسه، پاکستان علما و دانشمندان و محققین دعوت شدند و مقالات و کتب بسیاری منتشر و توزیع شد.
در کنار آن، ما در آستان قدس رضوی دانشگاه علوم اسلامی رضوی را در همان سالها ایجاد کردیم. هدف این دانشگاه، تربیت محقق، پژوهشگر و اسلامشناس است. تنها منحصر به دانشجویان ایرانی هم نمی‌شود و اکنون در حدود ۲۰ سال سابقه دارد. کسانی که از این دانشگاه فارغالتحصیل می‌شوند، آشنا به زبان‌های انگلیسی و عربی هستند. بساری از فارغ‌التحصیلان این دانشگاه در مناصب مهم علمی کشور، ائمه جمعه کشور، و مناصب بالای قضایی مشغول به کارند.
فارغ‌التحصیلان خارجی این مرکز هم، اکثرا در کشورهای خودشان مشغول به تبلیغ شده‌اند. مثلا ما از چین، آفریقا، آسیای میانه و سوریه دانشجویانی داشتیم که در کشورشان حتی مراکز تبلیغ دینی برپا کردهاند.
بهعنوان نمونه، بعضی از فارغ‌التحصیلان چینی در پکن و در بعضی از شهرهای آن‌جا مرکز اسلامی ایجاد کرده بودند و مشغول تبلیغ اسلام و تشیع بودند. در کنار این دانشگاه بنیاد پژوهش‌های اسلامی ایجاد شد.
این بنیاد هم، در موضوعات مختلف اسلامی مشغول فعالیت است. بهعنوان نمونه یک اثر بنیاد پژوهش‌های اسلامی که اخیرا همایش نقد آن نیز برگزار شد، متعلق به آقای محقق داماد بود. این اثر دایرهالمعارفی است به نام المعجم فی فقه لغت القرآن و سر بلاغت، که تاکنون از ۴۰ جلد این کتاب، تنها ۱۸ جلد آن به چاپ رسیده است.
این دایرهالمعارف قرآنی مورد توجه جهان اسلام قرار دارد. قدیمیترین نسخ خطی و کتاب‌ها و قرآن‌های مربوط به اوایل قرن سوم هجری در این کتابخانه نگهداری می‌شود. این کتابخانه اخیرا نیز به نرم‌افزارها و سیستم‌های نوین و پیشرفته و کتابخانه دیجیتالی و ارتباطات اینترنتی مجهز شده است. کتابخانه آستان قدس یکی از مراکز کتابخانه‌ای و علمی بزرگ کشور و جهان اسلام است. همه اینها رفتهرفته بهسمتی می‌رود تا بستری را برای همان هدفی که شما به آن اشاره کردید، آماده کند.
به اعتقاد من یکی از روش‌های محقق شدن این آرمان، استفاده از دو ابزار بسیار قوی رسانه و بازار است. البته بازار بهمعنای عام آن.
بله، ما در چشم‌انداز ۲۰ ساله آستان این بحث‌ها را بهطور کامل دیدهایم. بهطور مثال در عرصه بازار، ما از همین حوزه محصولاتی که موجود داریم، می‌خواهیم وارد عرصه جهانی شویم. صنعت فرش‌ما، بهطور نمونه یکی از نشانهگیریهای اقتصادی ماست.
در عرصه فرهنگ هم همینگونه است، راهاندازی یک شبکه ماهواره‌ای اختصاصی یکی از برنامه‌های مورد پیگیری ماست. هماکنون، ما نیز ادعای این امر را نمی‌کنیم که عالی‌ترین مرکز نشر و معارف در جهان اسلام هستیم، بلکه می‌خواهیم به این محور سند چشم‌انداز برسیم. لازمه رسیدن به این برنامه نیز فکر و مطالعه است که این کار در چشم‌انداز صورت گرفته است.
بحث دیگر، بحث بدهی‌های سابقهدار دولت به آستان قدس است؛ چقدر از آن تسویه شده و چقدر باقی مانده است؟
بخش بزرگی از بدهی‌های دولت به آستان قدس بابت زمین‌های مختلف موقوفاتی است که ملک آستان محسوب می‌شود و اکنون در اختیار وزارتخانهها و زیرمجموعههایشان قرار گرفته است.
و یا بسیاری از زمین‌های بزرگ و مورد استفاده شهر مشهد مثل ایستگاه راهآهن مشهد و یا فرودگاه مشهد متعلق به آستان قدس است. این نمونه‌ها در طول این سالها در اختیار دولت قرار داشته، در حالیکه اجاره آنها را پرداخت نکرده است. منشاء اصلی طلب‌های ما از دولت، بابت اجارهبهای همین زمینهاست.
دولت تاکنون پرداخت جاری و منظمی به شما داشته است؟
بله، حدودا ۴۰ میلیارد تومان در سال، دولت پیشنهاد می‌دهد و مجلس هم تصویب می‌کند. البته معمولا کامل آن را تخصیص نمی‌دهند و تا این بودجه به ما برسد، حدودا به ۷۵ درصد کاهش می‌یابد. بعضی از سالها هم از سوی دولت بابت مطالباتمان سهام به ما تعلق گرفته است.
ساختار مدیریت آستان قدس را چگونه می‌بینند و نقاط قوت و ضعف آن را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
درست است که در تصمیمگیریهای کلان آستان قدس، فردیت وجود دارد. اما ده‌ها مشاور، یک هیئت امنای بزرگ و یک شورای‌عالی فرهنگی، همیشه در کنار این تصمیمگیرنده وجود دارند. همه اینها روند تصمیمسازی را در آستان محقق می‌سازند.
در سایر حوزه‌های اجرایی نیز سیستم متداول به همین صورت است. بهنظر من، این مزیتی است که باعث می‌شود امر مدیریت لوث نشود. علاوهبر این موارد، واقفان، موقوفات آستان قدس و اداره و تصمیمگیری در مورد همه موقوفات را به شخصی به نام تولیت آستان قدس واگذار کردهاند. برای اداره و مدیریت این موقوفات حقالتولیه مشخصی نیز در نظر گرفتهاند.
یکی از سئوالات متداول درباره تولیت آستان قدس رضوی، میزان این حقالتولیهها و چگونگی خرج کردن آنهاست. با توجه به حجم موقوفات عظیم آستان قدس رضوی، محل خرج این حقالتولیهها تاکنون چگونه بوده است؟
قبل از انقلاب، بخشی از این حقالتولیهها به دربار شاه واگذار می‌شد. اما از همان ابتدای انقلاب، آیت‌ا… واعظ طبسی، حسابی مشخص به این منابع مالی اختصاص دادند و همه این حق التولیه‌ها را به آن واریز می‌کردند. تاکنون از محل همین حساب حقالتولیهها؛ ساختمان جدید کتابخانه آستان قدس رضوی، صحن قدس، صحن جمهوری اسلامی، رواق دارالهدایه و دارالاجابه و اکنون هم رواق امام خمینی (رحمتا… علیه) و اخیرا احداث چاپخانه قرآن ساخته شده است.
این درحالی است که استفاده از این حق التولیه‌ها حق طبیعی ایشان بوده است و براساس اسناد وقفی منعی برای استفاده از آن دیده نشده بود. این وقفنامهها برای تولیت آستان قدس یک مسئولیت شرعی نیز درست می‌کند که این مسئولیت سنگین شرعی نیز قابل واگذاری نیست.
یکی از شوخی‌های متداول درباره مدیران آستان قدس این است که آمدنشان با خودشان است، اما رفتنشان با خداست. چراکه اکثر کسانیکه از سیستم آستان خارج شده‌اند، حداقل در یک یا دو هیئت امنا، سازمان‌ها و نهاد‌های وابسته حضور دارند. مدیریت‌ها در آستان قدس گاهی به ۲۰ سال هم می‌رسد؛ به چه دلیل است؟
طول عمر مدیریت، طول عمر کافی و مناسبی است. و البته طول عمر طولانی است. ما در آستان قدس اینطور عمل نمی‌کنیم که، مدیری را که امروز انتخاب می‌کنیم، شش ماه دیگر، یا یک سال دیگر تغییرش بدهیم. یک مدیر برای این که بتواند از تمام داشته‌ها و اندوخته‌هایش استفاده کند، نیاز به زمان دارد.
نیاز دارد مدت مناسبی را در مسئولیت خاصی بماند تا اینکه بتواند برنامه‌هایش را اجرا کند. بالاخره اگر تخصص حوزه مسئولیتش را داشته است باید به او اعتماد کنیم و فرصت دهیم، اما، اگر تخصص آن واحد مدیریتی را نداشته که بلایی خانمانسوز برای آن دستگاه اداری محسوب می‌شود.
مثلا میانگین حضور استانداران خراسان رضوی را در نظر بگیرید. فکر نمی‌کنم میانگین حضورشان بیش از دو سال باشد. وضعیت شهرداران مشهد هم به همین نحو است. بیش از این که از مدیران بلندمدت خسارت دیده باشیم، از مدیران کوتاهمدت خسارت دیدهایم. یکی از خصوصیات آیت‌ا… واعظ طبسی این است که یک مدیر را دیر انتخاب می‌کنند، مطالعه لازم را دربارهاش انجام می‌دهند و دیر هم از او سلبمسئولیت می‌کنند.
اجازه می‌دهند آن مدیر برنامه‌ها و افکارش را کامل پیاده کند. نکته بعدی این است که حضور بلندمدت مدیران در مسئولیت‌ها همیشه بهمعنای فسیل شدن آنها نیست. خیلی از مدیران توانایی بهروز رسانی خود را دارند