پایگاه خبری تحلیلی شرق سایت خبری تحلیلی شرق Related Articles
مهم این است که انسان با چشم باز خطا نکند و گرنه از قدیم الایام هم گفته اند که:
آدمیزاد، جایز الخطاست.
همه هم میدانند که برای جبران مافات و زدون لکه های گناه تنها یک راه روشن وجود داد و آن توبه است.
اما در رابطه با این لکه بر قوی گناه، یک سوال اساسی مطرح است و آن اینکه آیا خطاها و گناهانی که انسان انجام داده است حقیقتا با توبه بی تأثیر می شود؟اصلا فرایند توبه یا تبدیل سیئات به حسنات(تعبیر قرآن)چگونه است؟
در پاسخ به این پرسش،نخست اضلاع معرفتی توبه را تبیین و آنگاه پاسخ اصلی این پرسش را از زبان مفسر کبیر قرآن، علامه طباطبایی (ره) پی می جوییم:
۱. توبه، تحولی است درونی:
توبه فقط پشیمانی از گناه از طریق زبان و به شکل صوری نیست، بلکه تحولی درونی است که در اثر شناخت گناه، ترس از عواقب آن، پشیمانی و بازگرداندن حقوق ضایع شده و اصلاح و جبران مافات و از همه مهم تر تصمیم به ترک گناه برای همیشه در انسان به وجود می آید.
امام سجادعلیه السلام می فرماید: «انّما التُّوبه العَمَل و الرُجوع عَن الامر و لَیْسَت التُوبَه بِالکَلام(۱)؛ توبه، عمل و بازگشت از گناه است و به حرف و زبان نیست».
بر دل، هوس گناه، بر لب توبه زین توبه نادرست یا رب توبه
در قرآن کریم می خوانیم: «مَنْ عَمِلَ مِنْکُمْ سُوءاً بِجَهالَهٍ ثُمَّ تابَ مِنْ بَعْدِهِ وَ أَصْلَحَ فَأَنَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ»(۲)؛ هر کس از شما که روی نادانی کاری بد کند، آنگاه توبه و کارش را اصلاح کند بداند که خدا آمرزنده و مهربان است».
واژه «اصلح» با آن معنای گسترده که اصلاح فکر و رفتار و اخلاق و جبران مافات و سایر امور انسان را در بر می گیرد، اشاره به تغییر و تحول بنیادین و ضرورت آن در توبه است. اگر چنین بود مورد پذیرش قرار می گیرد و انسان از بخشش و رحمت بی کران الهی برخوردار می شود.
۲. توبه، راهی است همیشگی و همگانی:
قرآن کریم در بیانی زیبا و با لحنی سرشار از مهر و با تأکید فراوان به این نکته می پردازد و می فرماید: «قُلْ یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَهِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً»(۳) بگو ای بندگان من که بر خود ستم کرده اید، از رحمت خدا ناامید نشوید که خدا همه گناهان را می بخشد».
خدای مهربان در این آیه، گناه کاران را با لفظ عبادی (بندگان من) خطاب می کند و با حرف «انَّ» که برای تأکید آورده می شود و نیز با جمله اسمیّه که به قول ادیبان، برای تأکید است و همچنین با کلمه «جمیعاً» این پیام را می دهد که راه توبه بسته شدنی نیست و اوست خدای بخشنده که هر لحظه و هر آن منتظر گناهکاران است.
به قول سعدی:
گر گنه کردی دَرِ توبه است باز توبه کن کاین در نخواهد شد فراز
تا کنون کردی گنه دیگر مکن تیره کردی آب، افزون تر مکن
۳. توبه کنندگان محبوب خدا هستند:
در قرآن می خوانیم: «إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ التَّوَّابِینَ وَ یُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِینَ»(۴)؛ خداوند توبه کنندگان و پاکیزگان [و کسانی را که تلاش می کنند تا پاک شوند] دوست می دارد.
پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله می فرماید: «لَیْسَ شَی ء احبّ اِلَی اللَّه مِنْ مُؤمِن تائِب اَوْ مُؤمِنَه تائِبَه(۵)؛ هیچ چیز محبوب تر از مرد توبه کننده یا زن توبه کننده نزد خدا نیست».
۴. خدا توبه کنندگان را یاری می رساند و گذشته آنان را جبران می کند.
چون توبه کننده محبوب خداست، خداوند همانند دوستی مهربان به یاری اش می شتابد و بدی هایش را می پوشاند و حتی گناه او را به حسنه تبدیل می کند.
توضیح آنکه: در مجموع معارف دین، بعضی از امور کفاره گناهان معرفی شده اند که توبه یکی از آنهاست. امام صادق علیه السلام می فرماید: «ان الصلوه ستره و کفاره للذنوب(۶)؛ نماز، پوشش و کفاره گناهان است».
باز آن حضرت می فرماید: «ان الخلق الحسن یمیت الخطیئه کما تمیت الشمس الجلید(۷)؛ خوش خلقی، گناه را نابود می کند، همان طور که خورشید یخ ها و یخبندان را از میان می برد». پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله می فرماید: «اذکروا الله کثیراً یکفر سیئاتکم(۸)؛ خدا را فراوان یاد کنیم، بدی های شما پوشیده می شود». باز از آن حضرت نقل شده که فرمود: «من ظلم احداً ففاته فلیسغفرالله فانّه کفاره له؛ هر کس به انسانی ظلم کند و او در دسترس نباشد و نتواند او را پیدا کند و رضایتش را به دست آورد، باید از خدا طلب آمرزش کند؛ این پوشاننده گناه اوست».
قرآن کریم درباره توبه می فرماید: «إِلاَّ مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ عَمَلاً صالِحاً فَأُوْلئِکَ یُبَدِّلُ اللَّهُ سَیِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِیماً»(۹)؛ مگر آن کسان که توبه کنند و ایمان آورند و کارهای شایسته کنند، خدا گناهشان را به نیکی ها بدل می کند و خدا آمرزنده و مهربان است».
در جایی دیگر می فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَی اللَّهِ تَوْبَهً نَصُوحاً عَسی رَبُّکُمْ أَنْ یُکَفِّرَ عَنْکُمْ سَیِّئاتِکُمْ وَ یُدْخِلَکُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ…»(۱۰)؛ ای کسانی که ایمان آورده اید، به درگاه خدا توبه کنید، توبه ای از روی اخلاص، باشد که پروردگارتان گناهانتان را محو کند و شما را به بهشت هایی داخل کند که در آن نهرها جاری است.
تأثیر توبه در پوشش عوارض و آثار گناهان و تبدیل بدی ها به خوبی ها به حدی است که امام باقرعلیه السلام می فرماید: «التّائِبُ من الذَنْبَ کَمَنْ لا ذَنْبَ لَهُ(۱۱)؛ توبه کننده از گناه مانند کسی است که هیچ گناهی ندارد».
درباره اینکه توبه چگونه گناهان را محو یا آن را به خوبی تبدیل می کند، دیدگاه مفسّران مختلف است. مفسّر کبیر، مرحوم علامه طباطبائی قدس سره، در جمع بندی آن نوشته است:
بعضی گفته اند: منظور این است که خداوند گناهان سابق آنان را با توبه محو می کند و کارها و اطاعت های بعدی آنان را می نویسد، در نتیجه گناه کفر و قتل و زنا را در اندک زمانی به ایمان و قتلِ مجاز و عفت تبدیل می سازد که این امر معقول نیست.
بعضی دیگر گفته اند: منظور این است که ملکات متحول می شود؛ یعنی خداوند ملکه بدی را که در نفس گناهکار پدید آمده، به ملکه خوب تبدیل می کند، [در نتیجه او از این به بعد به دنبال کارهای شایسته است و در نامه عمل خود غیر از کار نیک ندارد.]
بعضی دیگر گفته اند: منظور از سیّئات و حسنات، ثواب و عقاب آنهاست؛ یعنی خداوند عقاب کشتن نا به جا و زنا را مثلاً برمی دارد و به جای آن ثواب جهاد و کشتن به جا و عفت و پاک دامنی می گذارد.
مرحوم علامه، پس از نقل دیدگاه های مذکور به نقد آنها می پردازد و می نویسد: اشکال مشترک این دیدگاه ها آن است که کلام خدا را از ظاهرش برگردانده و خلاف ظاهر را گرفته اند. ظاهر جمله «یبدل الله سیّئاتهم حسنات» این است که هر یک از گناهان آنان خودش به حسنه مبدّل می شود، نه عقابش یا ملکه اش و یا اعمال آینده اش.
ایشان پس از ذکر مقدماتی چنین نتیجه می گیرد که: اعمال زشت هر کس از آثار شقاوت و خباثت ذاتی اوست. اگر ذات کسی شقی و یا آمیخته با شقاوت و بدبختی نباشد، هرگز مرتکب عمل زشت و گناه نمی شود. از کوزه همان برون تراود که در اوست.
از آنجا که توبه، تغییر و تحول بنیادی و اساسی است که ذات انسان را متحول می سازد. اگر ذات خبیثی از راه توبه و ایمان و عمل صالح به ذاتی طیّب و طاهر و خالی از شقاوت و پلشتی تبدیل شد، لازمه اش این است که آثار آن هم تبدیل شود و چیزی که ما نام آن را گناه گذاشته بودیم با مغفرت و رحمت خدا به آثاری تبدیل شود که مناسب ذات پاک و طیّب و طاهر باشد و آن این است که عنوان گناه از آن برداشته می شود و عنوان ثواب و حسنه بر آن گذاشته می شود و چه بسا ذکر رحمت و مغفرت در ذیل آیه اشاره به همین معنا باشد(۱۲).
بنابراین اگر توبه انسان به تعبیر قرآن کریم، توبه نصوح و خالصانه باشد و همه مراتب آن لحاظ شود و با شرایط ویژه محقق گردد، خطا و گناهی باقی نمی ماند تا مؤثّر باشد و به طور کلی، گناه همراه با آثارش از ذات انسان محو می شود.
فرآوری: شکوری_گروه دین و اندیشه تبیان
پی نوشت ها :
۱) کشف الغمه فی معرفه الائمه، ج ۲، ص ۱۰۲.
۲) زمر، آیه ۵۳.
۳) انعام، آیه ۵۴.
۴) بقره، آیه ۲۲۲.
۵) بحارالانوار، ج ۶، ص ۲۱.
۶) الاستبصار، ج ۳، ص ۱۳-۱۲.
۷) اصول کافی، ج ۳، ص ۱۵۷.
۸) بحارالانوار، ج ۹۷، ص ۲۲۳.
۹) فرقان، آیه ۷۰.
۱۰) تحریم، آیه ۸.
۱۱) کنزالعمال، ج ۱۰۱۷۴، ۱۰۱۷۵، ۱۰۱۷۶.
۱۲) تفسیر المیزان، ذیل آیه ۷۰ از سوره فرقان.
