پایگاه خبری تحلیلی شرق سایت خبری تحلیلی شرق Related Articles
آیا شهیدان نیروی دریایی از شهیدان نیروی زمینی برترند و حق الناس نیز از آنان برداشته می‌شود؟
پرسش
آیا حقیقت دارد که؛ کسی که در دریا (آب) شهید شده باشد خداوند علاوه بر حق الله، از حق الناس آن شخص نیز می‌گذرد؟
پاسخ اجمالی
شهیدان به عنوان افرادی که جان خود را در راه خداوند فدا کرده‌اند، دارای قرب و منزلت بسیار بالایی بوده و
خداوند امتیازات بسیاری را به آنها داده است. البته شهدا به اندازه ایمان، تقوا و شایستگی‌شان دارای مراتب
مختلفی هستند که سبب برتری برخی از آنان بر برخی دیگر می‌شود. با این حال از مضمون یکی از روایات
شیعی – البته با سندی نه چندان معتبر – می‌توان برداشت کرد که شهید دریا از شهید خشکی برتر است.
اما در برخی منابع اهل سنت روایاتی وجود دارد که در آنها بر فضل و برتری شهید دریا بر شهید خشکی تصریح
شده است و در برخی از آنها اعلام شده است که حق الناس بر شهید دریا بخشیده می‌شود.
در هر صورت، بنابر اعتقادات شیعیان، قطعی است که شهید در خشکی و دریا، دارای مقام بالایی می‌باشد و
امتیازات بالایی دارد از جمله این‌که خداوند به عنوان صاحب حق، از حقوق خود بر شهید می‌گذرد. به بیان دیگر،
شهید با شهادت خود تمام گناهانش و اشتباهاتش به جز حق الناس، بخشیده می‌شود. این مطلب به صراحت در روایات بسیاری آمده است.
پاسخ تفصیلی
شهادت در راه خداوند از جمله توفیقاتی است که اجر و منزلت بالایی را برای انسان پدید می‌آورد. طبیعی است؛
وقتی انسان از با ارزش‌ترین داشته خود در راه خداوند می‌گذرد، خداوند نیز به بهترین وجه این از جان گذشتگی
را جواب دهد و اصطلاح شهید نیز بر همین معنا دلالت دارد.[۱] البته شهدا نیز به اندازه ایمان، تقوا و شایستگی‌شان
دارای مراتب مختلفی هستند که سبب برتری برخی بر دیگران می‌شود، اما قطعاً انسان‌هایی که با خواست خود
قدم در راهی گذاشتند که بهترین داشته خود؛ یعنی جانشان را در راهی که خداوند خواسته
و در حمایت از راه الهی بگذارند، دارای توفیقات والایی بوده و به درجات عالیه رسیده‌اند.
شهید و حق الله
از جمله امتیازات الهی برای شهید این است که خداوند به عنوان صاحب حق، از حقوق خود بر شهید می‌گذرد
و انسان با رسیدن به درجه شهادت تمام گناهان و حقوق الهی که بر گردنش بوده است، از بین می‌رود.
این مطلب به صراحت در روایات بسیاری آمده است، امام باقر(ع) می‌فرماید: «شهادت در راه خداوند کفاره
هر گناهی می‌شود مگر بدهی بر مردم که کفاره‌ای بر آن نیست مگر این‌که شخص آن‌را ادا کند یا این‌که
دیگری از طرف او آن‌را بپردازد یا این‌که صاحب حق از آن بگذرد».[۲] همچنین آن‌حضرت فرمود:
«نخستین قطره از خون شهید، کفاره گناهان او است مگر وام، که کفاره آن پرداختن آن است».[۳]
در این روایات پیرامون حق الناس و شهید مطالبی آمده که در انتهای بحث بدان‌ها می‌پردازیم.
البته باید توجه داشت که افراد بسیاری وجود دارند که در روایات، پیرامون آنها گفته شده که
اجر شهید را دارند؛ اما آنچه در روایات و گفتارهای پیامبر(ص) و ائمه اطهار پیرامون شهید آمده است،
طبیعتاً با این کیفیت شامل اینان نمی‌شود و مصادیق محدودتری را در بر می‌گیرد.
برتری شهید دریا بر شهید خشکی
در مورد برتری شهیدی که در دریا کشته شده بر شهید در خشکی، مطلب صریحی در منابع شیعه
وجود ندارد و تنها از مضمون بخشی از یک روایت طولانی نه چندان معتبر به دست می‌آید که پیرامون
بپا خواستن قرآن در قیامت با چهره انسان است: «… قرآن در صورت مردى بر صف مسلمانان می‌گذرد
و سلام می‌دهد و آنان به وى می‌نگرند و گویند: «لا اله إلا اللَّه الحلیم الکریم»، راستى که این مرد از
مسلمانان است و ما او را به سیما و صفت مسلمانى مىشناسیم جز این‌که او بیشتر از ما درباره قرآن
کوشش کرده است و از این‌جا است که به او خرّمى و زیبایى و روشنى بیشترى داده شده که به ما
داده نشده است. سپس مىگذرد تا به صف شهیدان مىرسد و شهیدان به او نگاه مىکنند و سپس مىگویند:
«لا اله إلا اللَّه الربّ الرحیم»، راستى این مرد از شهیدان است او را به نشانى و وصفِ او مىشناسیم
جز این‌که از شهیدان در دریا است و از این‌جا به او خرّمى و فزونى دادند که به ما ندادند. فرمود:
پس مىگذرد تا به صف شهیدانِ دریا مىرسد در صورت یک شهید! و شهیدانِ در دریا به او نگاه مىکنند
و بسیار تعجّب مىکنند و مىگویند: این خود یکى از شهیدانِ دریا است او را به نشانى و وصفِ او مىشناسیم
جز این‌که در یک جزیره کشته شده که از آن جزیرهاى که ما در آن کشته شدیم هراسناک‌تر بوده است و
از این‌جا است به او خرّمى و زیبایى و روشنى بیشترى دادهاند که به ما ندادهاند. سپس مىگذرد تا به صف پیغمبران و رسولان مىآید».[۴]
در برخی منابع اهل سنت نیز روایات مختلفی آمده است که در آنها به صراحت، فضل و برتری شهید دریا بر شهید خشکی بیان شده است.
پیامبر(ص) در سخنانی می‌فرماید: «خدای تبارک و تعالی فرشته مرگ عزرائیل را مأمور کرده
ارواح را از بدن انسان‌ها جدا کند، مگر شهید دریا که خود خداوند آنها را قبض روح می‌کند».[۵]
«یک شهید دریا با دو شهید در خشکی برابری می‌کند».[۶]
«شهدای دریا در نزد خداوند از شهدای خشکی برتر هستند».[۷]
شهید و حق الناس
روایات شیعه در مورد بخشش حق الناس از شهید، مطلبی بیان نکرده‌اند، بلکه در مقابل آورده‌اند
که بدهی‌های شهید که نوعی از حق الناس هستند بر گردن شهید باقی می‌ماند که روایات آن
ذکر شد. به نظر، حق مطلب نیز همین است؛ زیرا حق الناس حقی است که انسان‌ها بر یکدیگر
داشته و باید ادا شود و یا این‌که صاحب حق، از حق خود بگذرد. بنابر این، نمی‌توان گفت با شهادت شهید
در راه خداوند، حقوقی که برخی از مردم، بر آنها دارند از بین می‌رود.
البته می‌توان در این‌جا فرضی را محتمل دانست؛ خداوند به نوعی در دنیا یا آخرت زمینه بخشش
حق الناس افرادی مانند شهدا را فراهم آورد؛ مثلاً در دل فرد صاحب حق بیندازد که آن شهید را ببخشد
یا در قیامت با دادن اجر و ثواب به صاحب حق، زمینه بخشش او را فراهم آورد، ولی خداوند به طور مستقل
و بدون رضایت صاحب حق چنین کاری را در حق هیچ بنده‌ای انجام نخواهد داد و یا دست کم دلیلی قطعی در این‌باره در دست نیست.[۸] آنچه گفته شد براساس اعتقادات و روایات شیعه بوده است؛ اما در اهل سنت روایاتی وجود دارد که تصریح
به بخشوده شدن حق الناس دارد: «… برای شهید در خشکی همه گناهان بخشیده می‌شود مگر وام‌ها و برای شهید دریا همه گناهان و وام‌ها بخشیده می‌شود».[۹] [۱]. ر. ک: کبیر مدنی، سید علیخان، ریاض السالکین فی شرح صحیفه سید الساجدین،
محقق، مصحح، حسینی امینی، محسن، ج ۴، ص ۲۶۳، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
[۲]. «کُلُّ ذَنْبٍ یُکَفِّرُهُ الْقَتْلُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَّا الدَّیْنَ لَا کَفَّارَهَ لَهُ إِلَّا أَدَاؤُهُ أَوْ یَقْضِیَ صَاحِبُهُ
أَوْ یَعْفُوَ الَّذِی لَهُ الْحَقُّ»؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی،
محمد، ج ۵، ص ۹۴، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق؛ ورام بن أبی فراس، مسعود بن عیسی،
تنبیه الخواطر و نزهه النواظر معروف به مجموعه ورّام، ج ۲، ص ۷ – ۸، قم، مکتبه الفقیه، چاپ اول، ۱۴۱۰ق؛ شیخ صدوق،
الخصال، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ج ۱، ص ۱۲، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۲ش.
[۳]. «أَوَّلُ قَطْرَهٍ مِنْ دَمِ الشَّهِیدِ کَفَّارَهٌ لِذُنُوبِهِ إِلَّا الدَّیْنَ فَإِنَّ کَفَّارَتَهُ قَضَاؤُهُ»؛ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، محقق،
مصحح، غفاری، علی اکبر، ج ۳، ص ۱۸۳، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق؛ مجلسی اول، محمد تقی
، روضه المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، محقق، مصحح، موسوی کرمانی، سید حسین، اشتهاردی، علی‌پناه،
طباطبائی، سید فضل الله، ج ۶، ص ۵۲۱، قم، مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانپور، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق.
[۴]. الکافی، ج ۲، ص ۵۹۶؛ بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، ج ۵، ص ۲۱، تهران، بنیاد بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.
[۵]. «إن الله عز وجل وکل ملک الموت بقبض الأرواح إلا شهداء البحر فإنه یتولى قبض أرواحهم»؛ سیوطی، عبد الرحمن
بن أبی بکر، الحبائک فی أخبار الملائک، تحقیق، أبو هاجر محمد السعید بن بسیونی زغلول، ج ۱، ص ۴۸، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۰۵ق.
[۶]. «شَهِیدُ الْبَحْرِ مِثْلُ شَهِیدَیِ الْبَرِّ»؛ ابن ماجه قزوینی، أبو عبد الله محمد بن یزید، سنن ابن ماجه، تحقیق،
عبد الباقی، محمد فؤاد، ج ۲، ص ۹۲۸، بی‌جا، دار إحیاء الکتب العربیه، بی‌تا؛ أبو القاسم طبرانی، سلیمان بن أحمد بن أیوب،
المعجم الکبیر، محقق: سلفی، حمدی بن عبد المجید، ج ۸، ص ۱۷۰، قاهره، مکتبه ابن تیمیه، چاپ دوم، بی‌تا.
[۷]. «إِنَّ شُهَدَاءَ الْبَحْرِ أَفْضَلُ عِنْدَ اللهِ مِنْ شُهَدَاءِ الْبِرِّ»؛ المعجم الکبیر، ج ۶، ص ۵۲.
[۸]. برگرفته از: مرکز ملی پاسخگویی.
[۹]. «وَ یَغْفِرُ لِشَهِیدِ الْبَرِّ الذُّنُوبَ کُلَّهَا، إِلَّا الدَّیْنَ وَ لِشَهِیدِ الْبَحْرِ الذُّنُوبَ وَ الدَّیْنَ»؛ سنن ابن ماجه، ج ۲، ص ۹۲۸.