سرّ تأثیر نماز و روزه بر دعا

Related Articles

برنامه عزاداری ۱۴ هیأت دیگر در فاطمیه اول

آذر ۲۶, ۱۴۰۰

علت وفات حضرت زینب (س) چه بود؟

اسفند ۸, ۱۳۹۹

چه کنم دعایم مستجاب شود؟

شهریور ۱۶, ۱۳۹۸

سرّ تأثیر نماز و روزه بر دعا

“اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اسْمَعْ نِدَائِی إِذَا نَادَیْتُکَ وَ اسْمَعْ دُعَائِی إِذَا دَعَوْتُکَ وَ أَقْبِلْ عَلَیَّ إِذَا نَاجَیْتُکَ
فَقَدْ هَرَبْتُ إِلَیْکَ وَ وَقَفْتُ بَیْنَ یَدَیْکَ “[۱]
خدایا بر محمد و خاندانش درود فرست و صدایم را بشنو هنگامی که تو را صدا می زنم؛ به دعایم گوش فرا ده، آن هنگام که تو را می خوانم و رو به من فرما در آن زمان که با تو نجوا می کنم. همانا من به سوی تو فرار کرده‌ام و در مقابل تو ایستاده-ام.

بحث ما راجع به دعا بود و جلسه گذشته عرض کردم که در باب دعا چند تقسیم بندی وجود دارد که یکی از آن ها دعای مأثور و غیر مأثور است. دعای مأثور به این معنا است که از ناحیه اولیای خدا قالب ریزی شده است و انسان نمی تواند در آن ها دخالت و تصرف کند. ما بعداً وارد این بحث می شویم و ادعیه ای را که از ائمه و معصومین (صلوات الله علیهم اجمعین) وارد شده است، بررسی خواهیم کرد. ـ ان‌شاءالله ـ دعای غیرمأثور هم دعایی است که انشا و قالب ریزی آن به عبد واگذار شده است. یعنی هرکس می تواند خواسته هایش را در قالبی بریزد و از خدا تقاضا کند. این را می‌گوییم دعای غیرمأثور. بحث من در سال گذشته بر روی ادعیه غیرمأثوره متمرکز بود.

این را هم عرض کردم که این طور نیست که دعای غیرمأثور به طور مطلق باشد و هیچ شرایطی نداشته باشد؛ بلکه دارای یک سری آداب و شرایطی است که من در جلسات گذشته شاید در بیش از بیست جلسه اموری را نسبت به قالب های دعا و نوع تقاضاهایی که بنده از خدا می خواهد مطرح کردم که عبد باید آن شرایط را رعایت کند.

بررسی امور تأثیرگذار بر استجابت دعا
——————————————
اما آنچه که می خواستم به آن اشاره کنم این است که ما به طور کلی در معارفمان به دستوراتی برخورد می کنیم که از ناحیه اولیای خدا در باب دعا کردن صادر شده است و می بینیم که این دستورات را در روابط گوناگون مطرح می‌کنند.[۲] اولیاء خدا در این روایات اموری را در رابطه با دعا مطرح می کنند که گویی بر روی دعا اثر دارند. اصل بحث من این است که اثر این امور بر روی دعا چگونه اثری است؟[۳]

تأثیر ماه مبارک رمضان بر دعا
——————————-
یک مثال می زنم برای اینکه سطح مطلب تقریباً تا حدودی عمومی شود. مثلاً در جلسه گذشته ما روایتی را مطرح کردیم که دعا در ماه مبارک رمضان مستجاب است. این روایت مسأله “زمان ” را در اینجا مطرح می کند. یعنی زمان روی دعا مؤثر است. یا در مسأله ضریب پاداش تلاوت قرآن نازل، یک آیه از آن اگر در این ماه خوانده شود، پاداش آن مساوق با تلاوت یک ختم قرآن در ماه‌های دیگر است. جلسه گذشته من این روایات را خواندم. هم نسبت به قرآن نازل داریم که این ماه در پاداش آن بسیار تأثیر دارد، هم درباره قرآن صاعد -یعنی دعا- داریم که این زمان خاص، تأثیرگذار است. قرآن سخن ربّ با عبد است و دعا سخن عبد با ربّ است. در این قرآن صاعد هم دوباره می‌بینیم که همین زمان، مؤثر است و دعا در این ماه مستجاب می شود.

تأثیر زمان و مکان بر دعا
————————–
بحث من به صورت کلی است. یک وقت بحث “زمان ” مطرح است، یک وقت بحث “مکان ” است که بر روی دعا تأثیر می گذارد؛ مثل مسجد، حرم های مطهره ائمه(علیهم السلام) و حرم و حائر حسینی (علیه السلام).[۴] بعد هم می‌بینیم که یک سنخ اعمال را هم مطرح می‎کنند که مثلاً اگر قبل از دعا انجام شود، روی دعا اثر می‎گذارد. حالا من سرآمد اعمال را مطرح می‎کنم، روایاتِ آن را هم مطرح می‎کنم. بحث در این است که این امور بر روی دعا اثر دارد. این یعنی چه؟

تأثیر نماز و روزه بر دعا
————————-
من دو عمل را که بخصوص در ماه مبارک رمضان بیشتر مورد ابتلاء ما هست، مطرح می‎کنم. ما در روایات بسیار داریم که کسی که حاجتی دارد، اگر نماز بخواند و در نماز یا بعد از نماز دعا کند، دعایش مستجاب است.

– طهارت و نماز
این روایت را شاید من قبلاً خوانده باشم. دیلمی این روایت را در ارشاد القلوب نقل می‎کنند که پیغمبر اکرم (صلّی الله علیه و آله وسلّم) فرمود: “یَقُولُ اللَّهُ تَعَالَى مَنْ أَحْدَثَ وَ لَمْ یَتَوَضَّأْ فَقَدْ جَفَانِی وَ مَنْ أَحْدَثَ وَ تَوَضَّأَ وَ لَمْ یُصَلِّ رَکْعَتَیْنِ فَقَدْ جَفَانِی وَ مَنْ أَحْدَثَ وَ تَوَضَّأَ وَ صَلَّى رَکْعَتَیْنِ وَ دَعَانِی وَ لَمْ أُجِبْهُ فِیمَا سَأَلَنِی مِنْ أَمْرِ دِینِهِ وَ دُنْیَاهُ فَقَدْ جَفَوْتُهُ وَ لَسْتُ بِرَبٍّ جَافٍ “؛[۵] خداوند فرموده است اگر کسی مُحدِث شود و وضو نگیرد، به من جفا کرده است؛ اگر مُحدِث شد و وضو گرفت ولی دو رکعت نماز نخواند و دعا نکرد و از من چیزی نخواست، به من جفا کرده است؛ اگر کسی وضو گرفت و نماز خواند و از من چیزی درخواست کرد و من به او عطا نکردم، من به او جفا کردم. -حالا درخواست او می خواهد امر دینی باشد یا امر دنیایی باشد؛ هرچه باشد، باشد- اگر من به او عطا نکنم به او جفا کرده‎ام و من هم پروردگاری جفاکار نیستم. در این روایت نماز را مطرح می‎کند.

– نماز و حمد و ثنای الهی
یک روایتی از امام صادق (علیه السلام) است که حضرت فرمود: “إِذَا کَانَتْ لَکَ حَاجَهٌ فَتَوَضَّأْ وَ صَلِّ رَکْعَتَیْنِ ثُمَّ احْمَدِ اللَّهَ وَ أَثْنِ عَلَیْهِ وَ اذْکُرْ مِنْ آلَائِهِ ثُمَّ ادْعُ بِمَا تُحِبُّ “.[۶] اگر حاجتی داشتی وضو بگیر و دو رکعت نماز بخوان و حمد و ثنای الهی را به جا آور، نعمت های خداوند را یادآور شو و بعد، از خدا تقاضا کن. در این صورت دعایت به اجابت می رسد.

– نمازهای واجب
عرض کردم در این باب روایات زیاد داریم. در یک روایتی از پیغمبر اکرم(صلّی الله علیه و آله وسلّم) است که حضرت فرمود: “مَنْ أَدَّى فَرِیضَهً فَلَهُ عِنْدَ اللَّهِ دَعْوَهٌ مُسْتَجَابَ “.[۷] اگر کسی نماز واجبی را بخواند، نزد خداوند یک دعای مستجاب دارد. گویی از خدا به اندازه یک دعای مستجاب طلبکار می شود.

– نماز حاجت در مصلّای خانه
این روایت را خوب دقت کنید! روایت از امام ششم (علیه السلام) است که به مِسمَع می‎گوید: “یَا مِسْمَعُ مَا یَمْنَعُ أَحَدَکُمْ إِذَا دَخَلَ عَلَیْهِ غَمٌّ مِنْ غُمُومِ الدُّنْیَا أَنْ یَتَوَضَّأَ ثُمَّ یَدْخُلَ مَسْجِدَهُ وَ یَرْکَعَ رَکْعَتَیْنِ فَیَدْعُوَ اللَّهَ فِیهِمَا أَ مَا سَمِعْتَ اللَّهَ یَقُولُ وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاه “.[۸] حضرت به مِسمَع می فرماید چه مانعی وجود دارد که وقتی شما یک ناراحتی و گرفتاری دنیوی پیدا کردید، بروید وضو بگیرید و بروید در محلی که معمولاً در آنجا نماز می‎خوانید، آنجا دو رکعت نماز بخوانید و بعد در نمازتان از خدا بخواهید که خدا این گرفتاری تان را برطرف کند؟! آیا نشنیده‎ای که خداوند در قرآن می گوید: “وَ اسْتَعینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاه “[۹].

معنای کمک گرفتن از نماز و روزه
————————————-
در این روایت از نظر طلبگی مفسّر تمام روایاتی است که در باب دعا وارد شده و می‌فرماید “نماز بخوان، بعد دعا کن “. این روایت، مفسّر تمام آن ها است. من این ها را پشت سر هم و به ترتیب خواندم تا آن‎هایی که اهل فضلند، دقت کنند. این روایت، مفسّر آن روایت‎ها است.[۱۰] اینجا دارد: “إِستَعینوا ” إستعینوا از “عون ” به معنی کمک است. عون و اعانه، یعنی “کمک کردن ” و إستعانت یعنی “کمک گرفتن “. “اِسْتَعینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاه ” یعنی از نماز و روزه کمک بگیرید. حضرت این را کجا می فرماید؟ در آن‎جایی که می‎خواهی دعا کنی و باید تیر دعای تو به هدف استجابت بخورد، می گوید این‎جا از نماز کمک بگیر.

معنای کمک گرفتن چیست؟ معنایش این است که مثلاً من کاری را می خواهم انجام بدهم و اینجا به تنهایی نمی‎توانم موفق شوم. یعنی آن کاری که می‎خواهم انجام دهم، بُرد و کاربرد دارد، اما من را به مقصد و هدفی که می‎خواهم نمی‎رساند. لذا باید از یک چیز دیگری کمک بگیرم تا کاربرد آن تأمین شود. باید برای اینکه به هدف برسم، کمک بگیرم. معنای “إستعینوا ” این است. از صبر و نماز برای اینکه دعایت به اجابت برسد، کمک بگیر.

نقش نماز و روزه در تشدید مقتضی، به فعلیت رساندن یا تسریع اجابت دعا
———————————————————————————-
اینجا بحث این نیست که نماز نسبت به دعا مقتضی درست می کند که به اجابت برسد. در خودِ دعا مقتضی برای اجابت وجود دارد. نماز این مقتضی را یا تشدید می‎کند یا به فعلیت می‎رساند و یا به اجابت سرعت می‎دهد.[۱۱] یکی از این سه مورد است. خود دعا مستقلاً کاربرد دارد. دعا کاربرد دارد، اما این امور کمک هستند برای دعا؛ یا برای اینکه مقتضی را تشدید کنند، یا به فعلیت برسانند و یا سرعت در اجابت ایجاد کنند. جمع بین تمام روایات و آیاتی که ما در این باب داریم این است که من عرض کردم. آن‌وقت در این‎جا حضرت می گوید که از نماز کمک بگیر! یعنی در خودِ دعا مقتضی به اجابت رسیدن هست. اما از نماز کمک بگیر. این‌ها کمکند.

روزه، مصداق بارز صبر
————————–
در باب صبر هم در ذیل همین آیه شریفه ما روایات بسیاری داریم؛ نه یکی دو مورد. روایات زیادی هست که مراد از صبر همان صوم و روزه است. روایت از امام هفتم (علیه السلام) است که: “الصَّبْرُ الصَّوْمُ إِذَا نَزَلَتْ بِالرَّجُلِ الشِّدَّهُ أَوِ النَّازِلَهُ فَلْیَصُمْ إنَّ اللَّهُ یَقُولُ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاهِ “.[۱۲] یا امام صادق (علیه السلام) می‌فرمایند: “الصَّبْرُ الصِّیَامُ “.[۱۳] و یا در روایت دیگری دارد: “إِذَا نَزَلَتْ بِالرَّجُلِ النَّازِلَهُ وَ الشَّدِیدَهُ فَلْیَصُمْ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ یَعْنِی الصِّیَامُ “.[۱۴] روایت متعددی هست، آن هایی که اهل این مباحث هستند، بروند و در این روایات دقت کنند. این روایات می‌گوید از روزه و نماز کمک بگیر. دعا کاربرد دارد، اما عواملی هستند که در تقویت مقتضی، یا به فعلیت رساندن، یا تسریع در اجابت بر روی دعا اثر می گذارند.

سرّ دعاهای بعد از نماز
—————————
من اوّل این دو عمل را مطرح کردم که شما نگاه کنید به آدابی که راجع به ماه مبارک رمضان هست، ببینید اوّلین دعاهایی که مخصوص این ماه وارد شده است، دعاهای بعد از نماز است. “اللّهُمَّ ارزُقنِی حَجَّ بَیتِکَ الحَرَام… “، “یا عَلِی ُّیا عَظِیمُ یا غَفُورُ یا رَحیم… “، “اللَّهُمَّ أدخِل عَلَی أهلِ القُبُورِ السُّرُور… “؛ این دعاها همه، برای بعد از نماز است؛ آن هم در ماه رمضان که انسان روزه است. دقیقاً همه این‎ها حساب شده است. چون کاربرد دعا با نماز و روزه بیشتر است. هم روزه کاربرد دارد، هم نماز و هم ایام این ماه کاربرد دارد و همه این عوامل در مستجاب شدن دعا کمک می‎کنند. همه این‎ها کمک می کنند که دعا به مقصد و هدف اجابت برسد.[۱۵]

سرّ تأثیر نماز و روزه بر دعا
——————————
اما ریشه کار چیست که صوم و صلاه روی دعا اثر می گذارند؟ سرّ آن چیست؟ من فقط یک اشاره کنم و بگذرم؛ جلسه گذشته هم گفتم که سرّش این‎ است که این کارها، روح عبد را از نظر اتصال به ربّش تقویت می کند که این اتصال به خدا اهمّ امور در دعا است؛ یعنی “انقطاع عَن غیر الله و اتصال بالله تعالی “. اخلاص در دعا مهم‎ترین مسأله برای مستجاب شدن دعا است. اینکه می‎گوید از روزه کمک بگیر، از نماز کمک بگیر، کمک آن ها چیست؟ کمک آنها این است که انسان را بیشتر به خدا متوجه می‎کند. لذا درخواستی که می‎خواهی بکنی، با نماز و روزه محکمش کن تا خالص‎تر شود و قوی‎تر شود. این کار برای این است.

چون مطلبم کلّی بود، می‎خواستم این را عرض کنم که این عواملی که در بحث دعا وارد شده است -چه زمانی، چه مکانی، چه عملی- این ها همه جنبه های کمکی دارند. خود دعا کاربرد دارد، اما من و تو ناقصیم و اگر یک انسان کامل دعا کند، ردخور ندارد و حتماً مستجاب می‎شود.

_________________________________________
پی نوشت:

[۱]. بحارالأنوار ۹۱ ۹۶
[۲]. ما در مأثوره هم حتی می بینیم که ادعیه موقته و غیرموقته داریم. موقته هم روزانه، شبانه و ماهانه دارد که بعداً باید جداگانه بحث کنیم.
[۳]. اصل بحث من همین است. بعداًوارد جزئیات آن می‎شوم. من امشب یک طرحی را می خواهم بریزم که ـ ان‌شاءالله ـ جلسه آینده تعقیبش کنیم.
[۴]. بعداً می رسم و همه این‌ها را جداگانه بحث می‎کنم، چون این ها هر کدام بحث جداگانه‎ای برای خودش دارد. من امشب دارم مطالب را به صورت کلی می‎گویم، می‎خواهم یک بحث کلی مطرح کنم و بعد سراغ مصادیق بروم.
[۵]. وسائل‏الشیعه ۱ ۳۸۲
[۶]. وسائل‏الشیعه ۸ ۱۳۲
[۷]. وسائل‏الشیعه ۶ ۴۳۲
[۸]. مستدرک‏الوسائل ۶ ۳۱۹
[۹]. سوره بقره، آیه ۴۵
[۱۰]. یک روایت دیگر هم داریم که الآن اشاره نمی‎کنم.
[۱۱]. من این ها را می گویم، چون این حرف ها می خواهد بماند.
[۱۲]. بحارالأنوار ۹۳ ۲۵۴
[۱۳]. وسائل‏الشیعه ۱۰ ۴۰۷
[۱۴]. الکافی ۴ ۶۳
[۱۵]. بحث “صوم از مصادیق صبر است ” را من متوجه می شوم نه اینکه متوجه نمی شوم. ولی الآن این موضوع بحث من نیست.