پایگاه خبری تحلیلی شرق سایت خبری تحلیلی شرق Related Articles
بی توجهی به ضرورت بسترسازی برای انجام معروف ها ، فضایی نامناسب پدید می آورد
ارائه دهنده: حجت الاسلام والمسلمین رضا وطن دوست – پژوهشگر
امر به معروف و نهی از منکر ، امری حیاتی و فریضه ای بزرگ است ، اما ناگفته پیداست که اجرای درست و موفقیت آن ، نیازمند ارائه راهکارهای عملی و در پیش گرفتن شیوه هایی کارآمد است .
شایسته است این مبحث به تفکیک در چهار قسمت:
۱ – شیوه های برخورد با معروف ،
۲ – اهل معروف ،
۳ – منکر و
۴ – اهل منکر »
مورد توجه قرار گیرد اما اکنون تنها به بخش اول و دوم آن می پردازیم .
الف – شیوه های برخورد با معروف
این امر ، اصلی مسلم است که مقدمات هر فریضه ای مانند وضو برای نماز و فراهم آوردن آب برای وضو ، واجب است . اگر تحقق معروف و گسترش آن در جامعه واجب است که هست ، پیش نیازها و پیش زمینه های آن نیز واجب است ، چرا که معروف ، بذری پاکیزه است که برای رشد وبه ثمر رسیدن آن، نیازمند آماده سازی و فراهم آوردن شرایطی مناسب است ، اگر متولیان امور ، بدون فراهم آوردن زمینه و شرایطی مناسب ، به معروف ها امر نمایند ، مثل این است که بذری قیمتی را در شوره زاری بی حاصل به پاشند که هیچ ثمری در پی ندارد .
در شیوه های برخورد با معروف ، نکاتی ارزنده وجود دارد که در این مجال ، به برخی از آنها اشاره می گردد .
۱ – آسان سازی
تکالیف و معروف ها هر چند سازنده و تعالی بخش اند ، اما بدیهی است که توأم با نوعی زحمت و مشقت اند ، از این رو برای اجرای موفقیت آمیزآن ، تا آنجا که امکان دارد ، لازم است تکالیف را آسان گرفت و آسان برگزار کرد .
این مسأله را از پیامبر رحمت ( ص ) بیاموزیم که در سفارش به آسان برگزار کردن تکالیف ، به معاذبن جمل فرمود : ای معاذ از این که مردی فتنه انگیز باشی پروا کن ، توصیه می کنم که در نمازت سوره ای کوتاه بخوان .
امام صادق (ع) نیز در این باره به معاویه بن عمار فرمود : هر گاه نماز را امامت کردی ، به یک تکبیر بسنده کن ، زیرا در جماعت شما افرادی ناتوان و سالمند شرکت دارند .
۲ – بستر سازی
غفلت و بی توجهی به ضرورت بسترسازی برای انجام معروف ها ، فضایی نامناسب پدید می آورد و اقبال مردم را نسبت به آن کُند می کند . اگر بدون بستر سازی لازم ، به معروف ها امر شود ، مانند شنا بر خلاف حرکت تند آب خواهد بود که یا شدنی نیست و یا با سختی های بسیار همراه است .
نمونه عینی این مطلب ، مقایسه نمازخانه ها در ادارات ، مدارس ، سربازخانه ها ، توقفگاه های بین شهری در جاده ها و راه آهن ، در قبل و پس از پیروزی انقلاب اسلامی است . از آن رو که پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ، ادای نماز در این اماکن ، مشکل و یا ناممکن بود . اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی ، نمازخانه هایی با امکانات لازم ، دایر گردید و زمینه ای مناسب برای ادای فریضه نماز فراهم آمد و این به استقبال نسبی مردم به نماز در این گونه اماکن انجامید . این فضاهای عبادی از امکانات فرش ، روشنایی ، سیستم گرما ، سرما ، وضوخانه و سرویس بهداشتی برخوردار نبود .
۳ – آشکارسازی معروف ها
هر چند که آشکار ساختن معروف ها ، گاه ممکن است به ریا بینجامید ، اما اگر آشکارسازی به منظور تشویق دیگران و احیای معروف ها و در نتیجه گسترش فرهنگ امر به معروف باشد ، نه تنها امری ناروا نیست که امری شایسته و بایسته است . از این رو با آن که می توان نماز را در منزل و به دور از چشم دیگران ادا کرد ، سفارش مؤکد شده است که آن را در مسجد و با جماعت بخوانند ، همچنانکه در آموزه های اسلامی آمده است که صدقات واجب مانند خمس ، زکات و کفاره را آشکارا ادا کنند .
اگر اهل فساد ، آشکارا به منکرها دامن می زنند چرا اهل ایمان ، معروف ها را آشکارا انجام ندهند ؟ و اگر افراد بد رفتار با حضور خود در اماکن عمومی و تفرج گاه ها ، فضای آن را آلوده می کنند چرا مؤمنان نیک رفتار با حضور خود در این اماکن ، نماز جماعت نخوانند و خوبی های خود را آشکار نسازند ؟ تا از این رهگذر به گسترش ارزش های اسلامی کمک کنند و به طور غیر مستقیم ، دیگران را به معروف ها دعوت نمایند، چرا که این نوع اقدام ها ، از مصادیق بارز آن حدیث معروف به شمار می آید که امام صادق (ع) فرمود : دیگران را نه با زبان بلکه با رفتار خود به خوبی ها فرا خوانید ؛ کونوا دعاه للناس بغیر آلسنتکم .
لازم به ذکراست ، شیوه های برخورد درست با معروف ها بسیاراند که افزون بر موارد پیش گفته ، شناساندن درست معروف ها ، تبیین حد و مرزها ، رفع موانع ، بیان فواید دنیوی و پاداش اخروی آن ، بازسازی و رونق بخشیدن مراکز دینی ، دادن نقش مثبت به شخصیت های مثبت در فیلم ها و مانند آنها ، از جمله این شیوه هاست .
ب – شیوه های برخورد با اهل معروف
آنگاه که سخن از فریضه امر به معروف و نهی از منکر به میان می آید ، برخی تنها به این موضوع که چه گونه دیگران را به معروف ها واداشته و از منکر باز دارند می اندیشند و هرگز به اهل معروف از این که دیگران در برابر آنان چه وظایفی دارند نمی اندیشند ، در حالی که آنان اصل و رکنی در فرایند این فریضه محسوب می گردد و در آموزه های اسلامی نیز نوعی وظائف و مسئولیت ها در برابر آنان گوش زده شده است . برخی از این مسئولیت ها از قرار زیر است .
۱ – تشویق
تشویق عاملی چند منظوره است که اگر جدی گرفته شود شاهد آثار و فواید سود بخش آن در جامعه خواهیم بود . زیرا که از یک سو تشویق، هم نوعی پاسداشت افراد نیک رفتار است و هم به طور غیر مستقیم ، نوعی اعلان انزجار از رفتارهای ناصواب است . و از دیگر سو ، هم نوعی تمجید است که بی گمان به تقویت اراده نیکوکاران می انجامید و هم نوعی مجازات است که خطاکاران را از دامن زدن به آن ، ممانعت می کند . چنان که امام علی (ع) فرمود : با پاداش دادن به نیکوکاران ، بدکاران را برنجان .
بنابر این ، نباید نقش تشویق را ندیده گرفت ، بلکه بایسته است به عنوان یکی از عوامل حمایتی ، مورد توجه تمامی افرادی که نسبت به زیردستان خود ، نوعی امر و نهی دارند ، قرار گیرند ؛ چه زیباست که همه این فراز فرازمند امام علی (ع) را نصب العین خود قرار دهند که فرمود : هرگز نیکوکار و بدکار در نظرت یکسان نباشد ؛ زیرا نیکوکاران در نیکوکاری بی رغبت و بدکاران در بد کاری تشویق می گردند ؛ پس هر کدامشان را بر اساس کردارشان پاداش دهد .
۲ – سپاسگزاری
سپاسگزاری و قدردانی از افرادی که با فداکاری و ایثار در جهت احیا و گسترش معروف ها در جامعه تلاش می کنند امری شایسته و بایسته است ؛ زیرا تشکر و قدردانی عاملی مهم و مؤثر در تحریک افراد و پویای جامعه است . از این رو امام صادق (ع) در هشدار به ناسپاسی فرمود : خداوند قطع کنندگان راه نیکی ها را لغت کرده است و او ، فردی است که به او نیکی می شود و او آن را کفران می کند و در نتیجه ، دوست نیکوکار خویش را انجام آن نیکی برای دیگران باز می دارد .
به رغم آنکه سپاسگزاری از افراد نیک رفتار ، نقشی مهم در گسترش معروف ها دارد و عاملی در پویایی جامعه به شمار می آید ، در جامعه ما سپاسگزاری از خدمات و تلاش دیگران رضایت بخش نیست ، ناشناخته ماندن بسیاری از خدمت گزاران به دین و مذهب ، بزرگان ملت و مملکت، فرهیختگان علم و دانش و مؤلفان و مترجمان زیردست ، گواهی روشن بر این واقعیت تلخ است .
۳ – محبت و مهرورزی
یکی از شیوه های برخورد با اهل معروف ، محبت و مهرورزی با آنان است ، به ویژه که ابراز شود این مهرورزی ها به خاطر فلان رفتار خداپسندانه شماست . این شیوه را از رسول گرامی اسلام (ص) بیاموزیم که امام باقر (ع) در بیان این مطلب فرمود :
در یکی از جنگها ، گروهی از دشمن به اسارت لشکر اسلام درآمدند ، آنان را نزد رسول خدا آوردند ، آن حضرت دستور داد به جز یک نفر ، همه را به قتل برسانند . او از پیامبر (ص) دلیل این استثنا را پرسید . آن حضرت فرمود : این از آن رو است که شما از خصلت های خوبی مانند : غیرت ، سخاوت ، شجاعت ، صداقت و بخشندگی برخورداری و صاحبان چنینی خصلت هایی نشاید که به قتل برسند .
۴ – حمایت
همان طور که اگر برخورد مناسب با عاملان معروف امری پسندیده است ، برخورد شایسته با خود آمران و ناهیان در این فریضه پسندیده تر است ، زیرا آنان به صورت های مختلفی از سوی دیگران مورد تعرض قرار می گیرند برخی با چهره ای روشنفکرانه و با دم زدن از آزادی ، امر و نهی آنان را مخالف آزادی دانسته می گویند : انسان ها آزادند و عقیده هر کسی برای او محترم است و امر و نهی شما نوعی دخالت در زندگی مردم و محدود ساختن آزادی آنان است .
و برخی با ابراز دوستی با آمران و ناهیان به رفتار آنان اعتراض کرده و می گویند : گرچه این فریضه ، امری لازم است ولی حفظ جان و آبرو نیز لازم است و نباید با امر و نهی از منکر دیگران ، جان و آبروی خویش را به خطر انداخت و آسایش لازم را بر خود حرام ساخت .
و برخی با ابراز بی طرفی و اینکه هر کس مسئول رفتار خویش است ، با شعار غلط « عیسی » به دین خود ، موسی به دین خود ، به آمران و ناهیان اعتراض کرده ، می گویند : به زندگی خود برسید چه کار دارید به دیگران ، مگر شما پیامبرید که غصه امت می خورید ؟ !!
و بدتر از همه آنکه گاه آمران و ناهیان ، از سوی دیگران مورد تعرض واقع شده و به ضرب و شتم آنان می انجامد . آنچه گاه در مطبوعات و رسانه ها منعکس می شود ، بخشی از این تعرضات فیزیکی است .
این جاست که وظیفه همگان ایجاب می کند تا به حمایت از آمران و ناهیان دل سوز قیام کرده و آنان را در انجام این رسالت که رسالت پیامبران است یاری دهند . حمایت آنان را از پیشوایان معصوم بیاموزیم که هم خود به معروف ها امر کرده و از منکرها باز می داشتند و هم در حد توان از آمران و ناهیان حمایت می کردند حمایت امام علی (ع) و فرزندانش از اباذر در نهی از تباهی های خلیفه و معاویه و نیز حمایت امام حسین(ع) از حجربن عدی و حمایت ها بی دریغ امام صادق (ع) و امام رضا (ع) از حرکت زید بن علی (ع) و مانند آن نمونه های از حمایت های پیشوایان معصوم از آمران به معروفی و ناهیان از منکر است .