اس-۲۰۰ ایران؛ یک سورپرایز برای آواکس های دشمن + عکس

در تشریح این فضای ابهام آمیز باید گفت داشتن اطلاعات دقیق از برد سامانه ها در کشف و ردگیری اهداف، سرعت واکنش سامانه در فراهم کردن داده های لازم برای سلاح، برد و سقف ارتفاع تحت تأثیر آن سلاح و سرعت رسیدن پرتابه به محل هدف، محل استقرار سامانه دفاعی نسبت به هدف و برخی موارد دیگر برای طراحی یک عملیات تهاجم هوایی موفق ضروری است. در واقع هنگامی که دشمن نمی داند کدام نقاط برای نفوذ و در منطقه رهایی مهمات چه ارتفاع و فاصله ای از هدف امن هستند و سامانه های دفاعی چه مدت برای اجرای مأموریت زمان در اختیار می گذارند در حقیقت نیروهای خود را به کام مرگ می فرستد و نداشتن هر یک از اطلاعات کلیدی به معنی پا گذاشتن در فضای مبهم و طراحی عملیات بدون پشتوانه کافی است.

با در نظر داشتن این نکته که امکان دستیابی دشمن به مشخصات دقیق عملکردی سامانه های خارجی موجود در کشور از طریق سایر کشورها ممکن است بهسازی سامانه های بومی و غیر بومی با توان داخلی اهمیت بیشتری می یابد.

به گزارش مشرق، دوربردترین سامانه دفاع هوایی موشکی کشور که در دهه ۹۰ میلادی خریداری شده بود، در چند نوبت و به صورت کامل بهسازی شده است. این سامانه SA-5 گامون یا همان اس-۲۰۰ است که رادار و موشکهای آن بردی در رده چند صد کیلومتر دارند.

نسل اول این سامانه در ۱۹۶۷ وارد خدمت نیروهای دفاع هوایی شوروی سابق و در دهه های بعد نمونه های دیگر آن برای صادرات به کشورهای مختلف عرضه شد. رادار اصلی این سامانه «اسکوارپیر(Square Pair)» است که برای هر دو منظور کشف و ردگیری اهداف به کار می رود. بخشی که با شماره یک در تصویر مشخص شده فرستنده امواج کشف هدف با طول موج پیوسته ۴.۵ سانتیمتر، بخش ۲، گیرنده این امواج(امواج بازتاب یافته و رسیده از اهداف)، بخش ۳، گیرنده امواج ارتباطی موشک با سامانه و بخش ۴ آنتن سامانه شناسایی دوست از دشمن(IFF)  است. برد این رادار در برابر اهداف کوچک بین ۲۶۰ تا ۳۰۰ و بیشینه برد آن ۵۰۰ کیلومتر است.

همچنین از رادار «p-14 آبارونا» با طول موج در رده متر که برد آن در برابر اهداف کوچک ۳۶۰ و برد نهایی آن ۶۰۰ کیلومتر است استفاده می شود. آنتن این رادار ۱۱ متر ارتفاع و ۳۲ متر پهنا دارد. در برخی نمونه ها از رادارهای دیگری نیز مانند رادار «P-35 بارلاک» با برد ۲۰۰ تا ۳۵۰ کیلومتر به عنوان سامانه کمکی استفاده شده است.

نسل های مختلف این سامانه که با نام عمومی های متفاوتی نیز خوانده می شوند از موشک های مختلفی استفاده می کنند که در جدول زیر به مقایسه انواع اصلی آنها پرداخته ایم.

هر چند تا مدتها تنها نسخه صادراتی از سامانه اس-۲۰۰ در اختیار مشتریان خارجی قرار می گرفت اما با ورود سامانه های پیشرفته تر اس-۳۰۰ و برای کمک به وضع بحرانی اقتصاد روسیه نمونه های بهتر اس-۲۰۰ به همراه سامانه های کمکی برای فروش عرضه شدند به طوریکه بین سالهای ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۲ اس-۲۰۰ سهم بزرگی از میزان فروش های نظامی خارجی روسیه را به خود اختصاص داده بود.

سامانه اس-۲۰۰ به دلیل قابلیت های موشک خود نظیر برد و سقف پرواز بسیار بالا، سرعت چشمگیر که بالغ بر ۲۵۰۰ متر بر ثانیه در مدل های آخر موشک است عملاً به عنوان یک سامانه راهبردی تلقی می شود به خصوص توانایی آن برای درگیری با موشک های بالستیک نیز مورد توجه کارشناسان نظامی است. این سامانه توانایی درگیری با اهدافی با بیشینه سرعت ۱۱۰۰ متر بر ثانیه را دارد که شامل سریعترین هواپیماهای نظامی فعلی و آینده نزدیک است.

به گزارش مشرق، موشک این سامانه دارای یک پیشران اصلی و چهار بوستر(پیشران کمکی) سوخت جامد است. این پیشرانه های کمکی که حدود ۴.۹ متر طول و ۴۸ سانتیمتر طول دارند بین ۳ تا ۵.۱ ثانیه کار کرده و سپس جدا می شوند. برای درک بهتر از ابعاد موشک باید گفت موشک شاهین در سامانه مرصاد حدود ۵ متر و قطر آن حدود ۳۷ سانتیمتر است. پیشران اصلی موشک نیز با توجه به برنامه ریزی مورد نظر متناسب با شرایط پروازی هدف بین ۵۱ تا ۱۵۰ ثانیه کار می کند و موشک را برد مفیدی بین ۱۵۰ تا ۳۰۰ کیلومتر می رساند.

موشک های این سامانه بین ۱۰.۶ تا ۱۰.۸ متر طول، ۰.۸۶ متر قطر و ۷۱۰۰ تا ۸۰۰۰ کیلوگرم جرم دارند. برای کمینه برد قابل درگیری با هدف در منابع اعداد مختلفی شامل ۷، ۱۷ و ۶۰ کیلومتر و برای کمینه ارتفاع هدف قابل درگیری نیز ارتفاع ۳۰۰ متر ذکر شده است. سرجنگی ۲۱۵ یا ۲۱۷ کیلوگرمی آن نیز از نوع انفجاری-ترکشی بوده و دارای ۱۶۰۰۰ ترکش ۲ گرمی ویا ۲۱۰۰۰ ترکش ۳.۵ است و شعاع مرگبار این سرجنگی سنگین وزن که با فیوز مجاورتی یا دستوری منفجر می شود بیش از ۲۰ متر تخمین زده شده است بنابراین اگر هواپیمای هدف در مراحل نهایی مانور بدهد باید راهی برای دور شدن از موشک به میزان بیش از ۲۰ متر پیدا کند در حالی که قدرت مانور و سطح فناوری هدایت در نمونه های نهایی اس-۲۰۰ نیز بهبود پیدا کرده است.

نحوه هدایت این موشک در فاز ابتدایی دستوری رادیویی، در فاز میانی اینرسی و در فاز نهایی و رسیدن به هدف از نوع راداری نیمه فعال است. در برخی نمونه ها نیز از سامانه های آشیانه یابی راداری و اختلالات الکترونیکی صحبت به میان آمده است. موشک های این سامانه در صورت شلیک به بردهای کمتر از ۸۰ کیلومتر مستقیماً به سمت هدف حرکت کرده و در صورت شلیک به بردهای بیش از آن ابتدا با زاویه بیش از ۴۵ درجه اقدام به اوجگیری به ارتفاع بالا (متناسب با درگیری با هدف مورد نظر) می نمایند تا از پرواز در ارتفاعات پائین و نیروی مقاوم بیشتر هوا در این ارتفاعات پرهیز کنند.

اس-۲۰۰ به عنوان دوربردترین سامانه دفاع هوایی کشور از اهمیت بسیاری برای افزایش محدوده خطر برای تهاجم دشمن برخوردار بوده و از اینرو یکی از گسترده ترین ارتقاءها روی آن به انجام رسیده به طوری که موجب شگفتی سازندگان آن شده است. هر چند سامانه های میانبرد و ارتفاع متوسط هاوک و سام-۶ نیز به طور کامل بهسازی شده اند اما میزان تغییرات اس-۲۰۰ بارزتر بوده و کارایی آن را به کلی متفاوت نموده است. مثلاً هر چند سامانه هاوک همچون اس-۲۰۰ به سامانه ای تمام دیجیتال تبدیل و برد رادار کشف و تعقیب آن نیز بیشتر شده و قابلیت انهدام اهداف کوچکی چون پهپادها را در آزمایش های عملی اثبات کرده اما فناوری هاوک از ابتدا جلوتر از اس-۲۰۰ بوده و از اینروست که برنامه اجرا شده برای اس-۲۰۰ دشواری های بیشتری داشته است.

بهسازی اس-۲۰۰ در ایران به طور کلی شامل اصلاحات در بخش های پردازش، فرستنده، گیرنده، جنگ الکترونیک و تحرک پذیری سامانه بوده است. یکی از فعالیت های به انجام رسیده برای بهسازی سامانه اس-۲۰۰، تعویض تمامی اجزای آنالوگ آن با تجهیزات دیجیتال است.

استفاده از زیرسامانه هایی که قطعات الکترونیکی آنها دارای فناوری نیمه هادی به جای فناوری لامپی هستند فواید بسیاری را به دنبال دارد از جمله کاهش احتمال بروز خرابی در دستگاه به میزان بسیار پایین در ساعات کارکرد بسیار بالا، کاهش زمان تعمیر و تعویض تجهیزات الکترونیکی، افزایش عمر کاری اجزا و کل سامانه که منجر به قابلیت کارکرد ۲۴ ساعته سامانه اس-۲۰۰ بهسازی شده در ایران شده است، افزایش قابلیت اطمینان سامانه و افزایش سرعت پردازش که منجر به واکنش سریعتر سامانه به تهدیدات شناسایی شده می گردد. همچنین مدت زمان روشن ماندن نهایی سامانه نیز بسیار افزایش یافته و زمان مورد نیاز برای بازبینی و تعمیرات نیز بسیار کاهش یافته است.

دو سامانه اصلی راداری یعنی اسکوارپیر و همچنین آبارونا به علاوه اخلالگر ها در ایران مورد بازبینی قرار گرفته اند. لازم به ذکر است بهسازی های بومی روی این سامانه ها به مراتب مهم تر و مفصل تر از کارهای خارجی بوده است.

یک سری از بهسازی های رادار پی-۱۴ توسط کشور سازنده که در اینترنت منتشر شده نشان دهنده استفاده از قطعات دارای فناوری حالت جامد(Solid State) است که باعث بهبود ویژگی های فنی و عملیاتی رادار شده است از جمله توانایی مقابله بهتر با جمینگ های فعال، اخلال های پالسی غیرهمزمان و بازتاب های نامطلوب پس زمینه مانند نقاط شهری و ارتفاعات و عوارض طبیعی، توانایی بسیار بهتر در پردازش داده ها، تبادل اطلاعات به طور خودکار با سایر سامانه های دفاع هوایی، ترکیب و تشخیص داده های دریافتی از چندین رادار و سایر منابع اطلاعاتی. برای این منظور تجهیزات ضد فریب و اخلال دیجیتال، برای مقابله با اخلال های غیرفعال و غیرهمزمان، تجهیزات خودکار کسب اطلاعات راداری و مجموعه جمع آوری داده ها مورد بهسازی قرار گرفته اند.

تجهیزات ضداخلال و فریب مبتنی بر سلول های عملیاتی تفکیک پذیر در یک واحد قابل تعویض با یکدیگر ترکیب می شوند. بدین ترتیب محافظت الکترونیکی همزمان از رادار در مقابل اخلالهای غیرفعال و غیرهمزمان را در مناطق مربوطه بدون از دست دادن کیفیت و کارائی رادار در کل منطقه تحت پوشش ضمانت می نماید. همچنین تجهیزات کسب و جمع آوری داده در کامیون تجهیزات رادار نصب شده و محدودیت فاصله پست های فرماندهی و کنترل تا رادار برداشته شده است. همچنین اطلاعات بیش از ۱۲۰ هدف توسط این رادار به طور همزمان قابل پردازش است.

سامانه اخلالگر پلنا که تخصص آن عملکرد علیه رادارهای هوابرد و هواپیماهای جمع آوری الکترونیک است با ایجاد اخلال مؤثر در سامانه های دشمن، تا محدود ۲۵۰ کیلومتری رادارهای خودی را محافظت کرده و تا فاصله ۸۰ کیلومتری امکان هدفیابی برای رادارهای هوایی دشمن را از بین می برد به این معنی که دشمن باید حداقل ۸۰ کیلومتر به سمت مواضعی که تحت پوشش پلنا هستند نزدیک شود که در این صورت به شدت در معرض آسیب از سوی پدافند خودی قرار می گیرد. احتمال عملکرد موفق نمونه های اولیه این سامانه در حالت کمینه ۸۰ درصد بوده است.

با ترکیب پلنا و اس-۲۰۰ که بنا بر تصاویر منتشر شده در ایران مورد استفاده قرار می گیرد، دیگر نتایجی چون حمله سال ۱۹۸۶ آمریکا به لیبی که اس-۲۰۰ موفق ظاهر نشدند رقم نخواهد خورد و حتی در صورت اصرار بر اجرای عملیات از سوی دشمن تجهیزات او در معرض خطر قرار می گیرند. همچنین با توجه به اشباع سریع جستجوگرهای غیرفعال(پسیو) موجود در موشک های ضد رادار توسط امواج ساطع شده از این اخلالگر عملاً در محدوده پوشش آن رادارها از آسیب های عملیات سرکوب پدافند هوایی با این موشک ها مصون می مانند.

به گزارش مشرق، پلنا در برابر رادارهای هوابرد، باعث کاهش برد مؤثر آنها شده و در این حالت دشمن دو راه پیش رو دارد: یا باید آواکس های خود را به منطقه مورد نظر نزدیک تر کند به معنی افزایش خطر برای امنیت این پرنده راهبردی و بسیار ارزشمند است و یا باید از مدیریت و کنترل صحنه نبرد از طریق اطلاعاتی که آواکس از تحرکات هوایی و زمینی در اختیارش قرار می داد و درنتیجه مزیت های شبکه پیوسته از اطلاعات اهداف طرف مقابل چشم پوشی کند که در هر دو صورت دشمن در راهبرد خود دچار مشکل شده و مجبور است با قواعد طرف مقابل بازی کند.

از دیگر بهسازی بومی که برای اجرا روی سامانه دوربرد اس-۲۰۰ در آینده مطرح شده است استفاده از موشک های دیگر در این سامانه است تا امکان درگیری با اهداف در بردهای متوسط و سقف پرواز پایین نیز با اس-۲۰۰ ممکن شود. این امر با توجه به اینکه رادارهای این سامانه بردهای متوسط را نیز تحت پوشش قرار می دهند می تواند اس-۲۰۰ را به عنوان سامانه میانبرد نیز کارامد ساخته و برای دفاع از اس-۲۰۰ که اساساً خود نیز هدفی برای دشمن تلقی می شود بسیار مفید خواهد بود.

آنچه که باید در آخر بر آن تأکید کنیم توانایی موشک های سامانه اس-۲۰۰ در تهدید هواپیماهای جنگ الکترونیک و رادارهای هوابرد است. به گفته منابع خارجی نمونه های آخر این سامانه توانایی ردیابی اختلالات راداری و امواج ساطع شده از رادارهای هوابرد را دارند. این ویژگی به معنی توانایی درگیری با این نوع اهداف بوده که عمدتاً در فواصل دور نسبت به مناطق درگیری مستقر می شوند. در اینجا برد چشمگیر موشک های این سامانه وارد معادلات شده و آن را به سلاحی تهدید آمیز علیه این نوع هواگردها تبدیل کرده و اس-۲۰۰ را به طور ویژه به سامانه ای ضد رادارهای پرنده یا CIRS تبدیل می کند.

با توجه به مصاحبه های منتشر شده از فرماندهان یکی از مناطقی که اس-۲۰۰ در آن عملیاتی است مبنی بر اینکه سلاح هایی در اختیار داریم که می تواند دشمن را در برد ۳۰۰ کیلومتر تهدید کند، احتمال منطقی با توجه به تحویل داده نشدن اس-۳۰۰ به ایران، نمونه های بسیار دوربرد موشک های اس-۲۰۰ هستند که تاکنون در رزمایشها علیه اهداف کوچکی چون پهپادها در برد بالای ۱۰۰ کیلومتر آزمایش شده اند.

همچنین به عقیده برخی کارشناسان، پروفیل شلیک اس-۲۰۰ به اهداف در فاصله دور که مبتنی بر اوجگیری اولیه و حمله از بالا است با اصلاح نرم افزارهای سامانه هدایت و کنترل تا حدودی قابل توسعه نیز هست که به افزایش برد اس-۲۰۰ در برابر اهدافی با قابلیت مانور کم نظیر آواکس ها می انجامد. این به معنی لزوم استقرار آواکس های دشمن در کمینه فاصله ۳۰۰ کیلومتری از منطقه عملیاتی است که میزان دید دشمن را از عمق خاک ما بسیار کاهش می دهد.

نیروهای مسلح کشورمان به بهسازی صفر تا صد یک سامانه راهبردی، آن را به سلاحی متفاوت از حد تصور دشمن تبدیل کرده و با غلبه بر شرایط تحریم و اتکا به توان داخلی، سامانه ای خارجی را با نیازهای نبردهای فعلی و آینده سازگار نموده اند. این روند ادامه داشته و آخرین دستاورهای تثبیت شده متخصصان کشور روی سامانه های دفاعی کشور اعمال شده و ضمن افزایش بازدارندگی و تغییر معادلات برای روز واقعه نیز نقشه های غیرقابل پیش بینی برای دشمن در سر دارند.