پایگاه خبری تحلیلی شرق سایت خبری تحلیلی شرق Related Articles
متأسفانه در اثر خوش‌باوری برخی از مفسرّان و مورّخان مسلمان، بیش‌ترین روایات اسرائیلی به منابع تفسیری و تاریخی اهل سنّت نفوذ کرده و در اثر غفلت و سهل‌انگاری دانشمندان شیعی، به بعضی از منابع تفسیری شیعه نیز راه یافته است.
دانشمندان و محقّقان به نام شیعی، به خاطر توجه خاص و اعتماد به سیره معتبر قولی و عملی اهل‌بیت پیامبر ـ علیهم السّلام ـ به ندرت در دام راویان اهل کتاب و روایات آنان گرفتار آمده، و لذا کم‌ترین روایات اسرائیلی را در تفاسیر خود آورده‌اند.
وجوه اشتراک متون دینی یهود با قرآن
چه بسا وجود یکسری مشترکات با قرآن خود زمینه بهره‌گیری مسلمین را فراهم می‌ساخت. قرآن کریم همانند تورات بسیاری از قضایا و تاریخ پیامبران و امت‌های پیشین را بیان نموده است. هم‌چنان که موارد مشابه بین قرآن و انجیل به ویژه درباره حضرت عیسی ـ علیه السّلام ـ وجود دارد. و چون شیوه قرآن کریم در نقل داستان‌ها بر این است که به گزیده‌ای از نکته‌های مهم و مفید در بیان مقصود و هدف بسنده می‌کند. ولی مفسران پیشین برای این‌که داستانی کامل و جامعه ساخته شود، روایات غیر مفید را نیز به عنوان شأن نزول به آیات قرآن ضمیمه کردند.[ المیزان، ج ۱۳، ص ۲۹۱ ـ ۲۹۲]
ناتوانی خلفا در پاسخ‌گوئی به مسائل دینی مردم، آزادی عمل قصه‌خوانان اهل کتاب و تشویق آنان از سوی دولت‌مردان از یک سو، و ناآشنایی دست‌اندرکاران حکومت بعد از پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ نسبت به مبدأ و معاد، کنار ماندن امیرالمۆمنین ـ علیه السّلام ـ از حکومت و اجتماع از سوی دیگر، همگی زمینه لازم را فراهم آوردند تا افرادی چون تمیم داری و کعب الاحبار که روح و جان آنان از عقاید تحریف یافته نصرانی و یهودی سیراب بود، با دانسته‌های خرافی خود به خواسته‌های طالبان دانش پاسخ بدهند. و چون آنها خطری برای قدرت و خلافت به حساب نمی‌آمدند عضوی از اعضای دستگاه قدرت محسوب شوند.
دانشمندان و محقّقان به نام شیعی، به خاطر توجه خاص و اعتماد به سیره معتبر قولی و عملی اهل‌بیت پیامبر ـ علیهم السّلام ـ به ندرت در دام راویان اهل کتاب و روایات آنان گرفتار آمده، و لذا کم‌ترین روایات اسرائیلی را در تفاسیر خود آورده‌اند
هم چنین کینه‌توزی و سوء نیت یهود نسبت به اسلام و مسلمانان یکی دیگر از علل ورود اسرائیلیان در روایات و تفسیر می‌باشد. زیرا آنان قبل از ظهور اسلام در شهر مدینه از موقعیّت اجتماعی و اقتصادی قابل توجهی برخوردار بودند. پس از اقامت پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ در مدینه احساس خطر جدی کردند، و در حقیقت موقعیت خود را دست دادند. (یهودیانی که سخت‌ترین دشمنان بودند برای رسیدن به هدف‌های خود به نیرنگ و فریب متوسل شده و در ظاهر به آیین اسلام روی آوردند. و نیت و مقاصد خود را در ورای آئین خویش پنهان داشتند، تا از این طریق نیرنگ خود را بر ضد مسلمانان جامه عمل بپوشانند. زیرک‌ترین و حلیه‌گرترین آنان، کعب الاحبار، وهب بن منبّه و عبدالله بن سلام و… بودند که به جعل و دسّ در روایات نبوی پرداختند.[ اضواء علی السنه المحمدیه، ص ۱۴۵]
قرآن کریم قوم یهود را سرسخت‌ترین دشمن مسلمانان معرفی کرده، اهل ایمان را نسبت به نیرنگ‌ها و نقشه‌های شوم آنان هشدار می‌دهد. «لَتَجِدَنَّ أَشَدَّ النَّاسِ عَداوَهً لِلَّذِینَ آمَنُوا الْیَهُودَ وَ الَّذِینَ أَشْرَکُوا» مسلماً دشمن‌ترین مردم نسبت به مۆمنان را یهود و مشرکان خواهی یافت.
متأسفانه در اثر خوش‌باوری برخی از مفسرّان و مورّخان مسلمان، بیش‌ترین روایات اسرائیلی به منابع تفسیری و تاریخی اهل سنّت نفوذ کرده و در اثر غفلت و سهل‌انگاری دانشمندان شیعی، به بعضی از منابع تفسیری شیعه نیز راه یافته است
نفوذ اسرائیلیات در کتب تفسیر
میزان اثرپذیری تفاسیر اهل سنت به دلیل اعتماد بیش‌تر آنان به دانشمندان اهل کتاب و راویان متأثر از آنان، به مراتب بیش‌تر از تفاسیر شیعه است. تفسیر اهل سنت، در آغاز، از گفته‌های عالمان یهودی و مسیحی تازه مسلمان، هم‌چون عبدالله بن سلام، کعب الاحبار، وهب بن منبّه، تمیم‌داری و ابن جریح تغذیه گردیده است، امّا شیعه نه تنها متأثر از این فرهنگ بیگانه نشد بلکه در برابر این تهاجم فرهنگی ایستادگی کرد.[ حضرت امیرالمۆمنین در برخورد با قصه‌خوانان در مورد حضرت داوود فرمود: کسی که داستان حضرت داوود ـ علیه السّلام ـ را به شیوه داستان سرایان روایت کند، صد و شصت تازیانه بر او می‌نوازم و این مقدار، حدّ دروغ بستن بر پیامبران است. (دروزه، محمد عزه، الاسرائیلیات فی کتب التفسیر و الحدیث، دمشق، لجنه النشر فی دار الایمان، چاپ دوم، ۱۴۰۵، ص ۲۰۴) از حضرت علی ـ علیه السّلام ـ روایت شده که فرمود: اگر کسی بگوید که داوود زن «اوریا» را تزویج کرد باید بداند که من درباره او دو حدّ جاری کرده و تازیانه می‌زنم یکی برای اهانت به نبوت و دیگری طبق قانون اسلام. (تفسیر مجمع‌البیان، ج ۲۱، ص ۹۲)
خلاصه بحث
با مطالعه دقیق در اسناد روایات تفسیری و نمونه‌های اسرائیلیات ارائه شده، این حقیت آشکار می‌گردد که در تمامی کتب، کم و بیش ردّ پای برخی از دانشمندان اهل کتاب یا متأثر از آنان دیده می‌شود. به عنوان نمونه می‌توان به تفسیر الدرّ المنثور، جلال‌الدین سیوطی، و جامع‌البیان طبری مراجعه نمود.
ضمناً برای یافتن مصادیق اسرائیلیات در تفسیر آیات به کتاب‌های نظام حقوق زن در اسلام، استاد شهید آیت‌الله مطهری، جنایات و تاریخ، استاد سید جعفر شهیدی و تفسیر المیزان در تفسیر سوره‌های ابراهیم و صافات پیرامون ذبیح‌الله که اسماعیل است نه اسحاق مراجعه نمود.
فرآوری : زهرا اجلال
بخش قرآن تبیان
منابع :
۱. التفسیر و المفسرون، محمدحسین ذهبی، قاهره، دارالکتب الحدیثه.
۲. پژوهشی در باب اسرائیلیات در تفاسیر قرآن، دکتر محمد تقی دیّاری، دفتر پژوهشی و نشر سهروردی.
۳. تاریخ سیاسی اسلام، رسول جعفریان.