راهکارهای گسترش فرهنگ و معارف قرآنی در میان جوانان
محسن موحدی

چکیده
بر اساس اهمیت موضوع جوان و ارتباط با قرآن و معارف قرآنی، در این پژوهش به تکالیف نهادهایی که در جامعه، رسالت گسترش فرهنگ و معارف قرآنی در میان جوانان را به عهده دارند ـ از قبیل وزارت آموزش و پرورش، صدا و سیما، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت علوم و تحقیقات و فناوری، حوزه‌های علمیه و سازمان تبلیغات اسلامی ـ و راهکارهایی جهت گسترش فرهنگ قرآنی در جامعه و به خصوص میان جوانان، پرداخته می‌شود. روش تحقیق از نوع پیمایشی است که در جامعه 3000 نفری فرهنگیان شهرستان نجف آباد و در نمونه‌ای به حجم 340 نفر انجام شده است.
نتایج تحقیق نشان می‌دهد راهکارهای مربوط به حیطه وظایف وزارت آموزش و پرورش، مهمترین راهکارهای گسترش فرهنگ و معارف قرآنی در میان جوانان بوده است و پس از آن راهکارهای مربوط به حیطه وظایف صدا وسیما، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت علوم و تحقیقات و فناوری، حوزه علمیه و سازمان تبلیغات اسلامی در این رده بندی قرار می‌گیرند.

کلیدواژه‌ها: قرآن، فرهنگ قرآنی، معارف قرآنی، جوانان

مقدمه
با اينكه ما معتقديم قرآن كريم بزرگ‏ترين هديه الهى براى انسان‌ها و گرانبهاترين ميراث پيامبر اعظم9 در ميان مسلمين است، امت اسلامى آنگونه كه شايسته است براى استفاده از اين ميراث عظيم از خود همت نشان نداده و نمى‏دهد. جامعه اسلامى پس از وفات پيامبر اكرم9 على رغم تأكيدات فراوان آن حضرت مبنى بر وجوب رجوع و عمل به قرآن، به عنوان ثقل اكبر و فرا گرفتن علوم قرآن از اهل بيت به عنوان ثقل اصغر، از تمسك به اين حبل متين الهى محروم مانده است. در نتيجه جامعه اسلامى از جايگاه اصلى خويش كه قرآن آن‌ها را بدان مژده داده و مى‏فرمايد: «انتم الاعلون ان كنتم مؤمنين»، (آل عمران، 139) باز مانده‏اند و امروزه به اين واقعيت تلخ مى‏بايد اقرار نمود كه جامعه اسلامى به دليل فاصله گرفتن از واقعيت قرآن و علوم اهل بيت، متحمل خسارت‏هاى جبران ناپذيرى شده است.
اما به رغم دورى مسلمين از حقيقت قرآن و غريب بودن اين گوهر آسمانى و عطيه رحمانى، پرداختن به ظاهر آن در ميان مسلمين گه‌گاه از رواج و رونق خوبى برخوردار بوده است. بدون شناخت افكار انحرافى مخالفان قرآن و مقابله با آن‌ها از طريق روشنگرى و بر ملا كردن توطئه‏هاى فرهنگى آنان، حاكم كردن فرهنگ قرآن كريم و هدايت جامعه بر اساس اعتقادات و ارزش‏هاى دينى، كار چندان آسانى نیست. اين نكته‏اى است كه اغلب مورد غفلت قرار مى‏گيرد. (مصباح یزدی، 1376، صص 112-109)
بنابراين به موازات سعى در فهم قرآن و عمل به رهنمودهاى آن، هرگز دشمنان و مخالفان قرآن را نبايد از نظر دور داشت. تمسك به قرآن و حاكميت بخشيدن به اين كتاب آسمانى جز با شناخت تفكرات انحرافى ضد قرآنى و مقابله با آن‌ها امكان‏پذير نيست. همانطور كه اگر حق را بشناسيم باطل را نيز خواهيم شناخت و شناخت باطل نيز ما را كمك مى‏كند تا حق را بشناسيم، در مقام عمل نيز حاكميت بخشيدن به قرآن در جامعه بدون شناخت مخالفان و افكار انحرافى آنان و مقابله با توطئه‏ها و شگردهاى شيطانى آن‌ها در تضعيف عقاید دينى مردم ممكن نيست. زدودن افكار انحرافى و شبهات ملحدان از افكار مردم به خصوص جوانانى كه از نظر علوم و معارف دينى از بنيه علمى كافى برخوردار نيستند، از كارهاى زيربنايى گسترش فرهنگ و معارف قرآنى است و بدون آن نمى‏توان انتظار نتيجه مطلوب داشت. این نوشتار به فراخور محورهای بخش مقاله نویسی مسابقات بین المللی قرآن همین راهکارها را بررسی می‌نماید.

جوان و ارتباط با قرآن
نوجوانى و جوانى، بهار عمر و هنگام شكوفايى آن و آغاز فراز و نشيب‌هاى روحى و جسمى و رسيدن به رشد است. در اين دوره كم‏كم شخصيت انسان شكل مى‏گيرد و پرسش‌هاى فكرى و فرهنگى بسيارى در ذهن جوان پيدا مى‏شود. (بلر، 1379، ص 93) روزهاى جوانى لبريز از زيبايى، نشاط، احساسات، لذت‌هاى متنوع، تفريح و آراستگى است. از سوى ديگر، خداجويى و خدايابى و دين‏باورى از ويژگي‌هاى اين دوران است. با درك اين ويژگي‌ها و انرژى متراكمى كه در آن‌ها وجود دارد و با تبيين صحيح باورها و ارزش‌هاى دينى و مذهبى، مى‏توان روح ناآرام جوان را آرامش و اطمينان بخشيده و او را به نجات و كمال رساند.
نهادهای فرهنگی جامعه وظيفه دارند قرآن كريم را كه تجلى‌گاه خداوند و يگانه وسيله ارتباط ميان بندگان و آفريدگار جهان است، به ميان جوانان بياورند و آنان را با كتاب خدا آشنا، و انديشه و عمل آنان را با قرآن هماهنگ كنند و بدين وسيله، قرآن را از انزوا و مهجوريت خارج سازند تا فرستاده خدا در روز قيامت، لب به گلايه نگشايد: «و قال الرسول يا ربّ انّ قومى اتخذوا هذا القرآن مهجوراً»؛ (فرقان، 30) و رسول خدا گفت: پروردگارا (با اينكه هشدار دادى و فرمودى اگر مى‏خواهيد سربلند و عزيز باشيد، به قرآن عمل كنيد) قوم من (نه تنها آن را ترك كردند) دورى از قرآن را پيشه خود ساختند.
بهترين فرصت براى آشنایی با قرآن و معارف قرآنی، دوره نوجوانى و جوانى است؛ چرا که آنچه در اين دوره فرا گرفته شود، ماندگار و جاودان خواهد بود. حضرت امام خمینی (ره) در طول نهضت خود همواره جوانان را مى‏ستود و آنان را ارشاد و راهنمايى مى‏كرد و براى پيشبرد آرمان‌هاى اسلام بر آنان سرمايه‏گذارى مى‏نمود:
«شما جوان‌ها اميد من هستيد، نويد من هستيد، اميد من به شما توده جوان است. به شما توده محصل است. من اميد اين را دارم كه مقدرات مملكت ما، بعد از اين به دست شما عزيزان بيافتد و مملكت ما را شما عزيزان حفظ كنيد. شما جوانان برومند، شما محصلين ارجمند، در هر جا از ايران كه هستيد بايد بيدار باشيد با بيدارى از حقوق خودتان دفاع كنيد». (خمینی، 1378، ج2، صص 80-79)
ایشان با تأکید بر اهمیت قرآن در مسأله انسان سازی، حضور این کتاب آسمانی را در تمامی شئون زندگی لازم می‌شمارند:
«اگر قرآن نبود، باب معرفة ‏الله بسته بود الى الابد. قرآن كتاب انسان‌سازى است. هرچه در راه خدا بدهيم و هرچه در راه قرآن بدهيم، فخر ماست، افتخار ماست، راه حق است. قرآن كريم پناه همه ماست. قرآن كتاب انسان‏سازى است، كتاب انسان متحرك است، كتاب آدم و كتابى است كه آدمى را از اينجا تا آخر دنيا و تا آخر مراتب حركت بكند، راه مى‏برد... قرآن بايد در تمامى شئون زندگى ما حاضر باشد». (خمینی، 1378، ج 1، ص 148)
حضرت امام خمینی (ره) با تمسک به قرآن و به شرط وحدت ناگسستنی جوانان با یکدیگر، مژده پیروزی نهایی می‌دهند:
«من با تأييد خداوند متعال و تمسك به مكتب پرافتخار قرآن، به شما فرزندان عزيز اسلام مژده پيروزى نهايى مى‏دهم، به شرط اينكه نهضت بزرگ اسلامى و ملى ادامه يابد و پيوند بين شما جوانان برومند اسلام ناگسستنى باشد». (خمینی، 1378، ج 2، ص 112)
باور و اعتقاد حضرت امام خمینی (ره) به اتکال به خداوند و قرآن تا آنجا عمیق و ریشه‌دار است که آن را تنها رمز پیروزی بر می‌شمارند:
«رمز پيروزى ما اين است كه اتكال به خداى تبارك و تعالى داشتيم، رمز پيروزى اتكال به قرآن و اين شيوه مقدس كه شهادت را استقبال مى‏كردند بود. اين رمز را حفظ كنيد. اين رمز پيروزى را تا حفظ كنيد پيروز هستيد». (خمینی، 1378، ج 6، ص 117)
ایشان با هشدار در زمینه خلط نمودن معارف اسلامی و قرآنی با مکاتب انحرافی بشری، امتیازات اسلام بر سایر مکاتب را گوشزد نموده و خطاب به جوانان می‌فرمایند:
«مجاهدات و كوشش‌هاى خستگى‏ناپذير شما جوانان روشن ضمير مسلمان در راه درك صحيح اسلام و شناسايى حقيقت قرآن كريم، موجب اميدوارى و خرسندى مسلمانان بيدار است. بر شما جوانان مسلمان لازم است كه در تحقيق و بررسى حقايق اسلام، در زمينه‏هاى سياسى، اقتصادى، اجتماعى، و غيره اصالت‌هاى اسلامى را در نظر گرفته و امتيازاتى را كه اسلام را از همه مكاتب ديگر جدا مى‏سازد، فراموش نكنيد. مبادا قرآن مقدس و آيين نجات‏بخش اسلام را با مكتب‌هاى غلط و منحرف كننده‏اى كه از فكر بشر تراوش كرده است خلط نماييد». (خمینی، 1378، ج 1، ص 158)
حضرت امام خمینی (ره) با استناد به سخن امام صادق7 درباره قرائت قرآن توسط جوان و آثار جاودان آن معتقدند:
«در حديث است كه كسى كه قرآن را در جوانى بخواند، قرآن با گوشت و خونش مختلط شود. و نكته آن، آن است كه در جوانى اشتغال قلب و كدورت آن كمتر است. از اين جهت قلب از آن بيشتر و زودتر متأثر مى‏شود و اثر آن نيز بيشتر باقى مى‏ماند». (خمینی، 1370، ص 19)
حضرت امام خمینی (ره) در برخى از پيام‌هاى خود، جوانان را به شيوايى و روشنايى سخن خداوند و بهره‏گيرى از آن فرا مى‏خواند:
«آنگاه كه منطق قرآن آن است كه ما از خداييم و به سوى او مى‏رويم و مسير اسلام بر شهادت در راه هدف است و اولياى خدا شهادت را يكى از ديگرى به ارث مى‏بردند و جوانان متعهد ما براى نيل به شهادت در راه خدا درخواست دعا مى‏كردند و مى‏كنند، بدخواهان ما كه از همه جا وا مانده دست به ترور وحشيانه مى‏زنند، ما را از چه مى‏ترسانند». (خمینی، 1378، ج 11، ص 39)
حضرت امام خمینی(ره) با توصیه به جوانان به تمسک به قرآن و سلاح، آینده را از آن مستضعفین می‌دانند که دیر یا زود پیروز می‌شوند:
«جوانان عزيزم كه چشم اميد من به شماست با يك دست قرآن را و با دست ديگر سلاح را برگيريد و چنان از حيثيت و شرافت خود دفاع كنيد كه قدرت تفكر توطئه عليه خود را از آنان سلب نماييد و چنان با دوستانتان رحيم باشيد كه از ايثار، هرچه داريد، نسبت به آنان كوتاهى ننماييد. آگاه باشيد كه جهان امروز دنياى مستضعفين است و دير يا زود پيروزى از آنان است و آنان وارث زمين و حكومت كننده خدايى‏اند». (خمینی، 1378، ج 12، ص 19)
رهبر معظم انقلاب اسلامی هم در مواقع و مناسبت‌هاى گوناگون درباره جوانان سخن گفته و ارشادات و رهنمودهاى فراوانى بيان كرده‏اند كه اگر جوانان آن‌ها را به كار ببرند، به سعادت و خوشبختى خواهند رسيد و هويت و جايگاه واقعى خود را در جامعه اسلامى و انقلابى خواهند يافت. ايشان در جمع جوانان مى‏فرمايند:
«جوانى يك پديده درخشان و يك فصل بى‏بديل و بى‏نظير از زندگى هر انسانى است. در هر كشورى كه به مسأله جوانان و جوان آنچنان كه حق اين مطلب است، درست رسيدگى بشود، آن كشور در راه پيشرفت، موفقيت‌هاى بزرگى به دست خواهد آورد». (خامنه‌ای، 1381، ج2، ص 67)
مقام معظم رهبری با برشمردن امتیازات جوان ایرانی، امکانات روحی و معنوی و ذهنی و ایمانی آنان را در حد بسیار خوب می‌دانند و می‌فرمایند:
«كاوش‌ها نشان مى‏دهد كه جوان ايرانى جوانى است مؤمن، پاكدامن، پاك گوهر، داراى زمينه‏هاى دينى بسيار زياد، مايل به جنبه‏هاى معنوى، جوان ايرانى چه دخترانش، چه پسرانش هم از لحاظ امكانات روحى و معنوى و ذهنى، هم از لحاظ امكانات ايمانى در حد بسيار خوبى هستند». (خامنه‌ای، 1381، ج4، ص 115)
ایشان نظریه بی‌تاب بودن جوانان در مقابل گناه را باطل اعلام فرموده و معتقدند جوان همچنان که از قدرت جسمی برخوردار است، قدرت اراده هم دارد:
«جوان‌ها، بهتر از قشرهاى ديگر مى‏توانند خودسازى كنند؛ چون نيرومندند. بعضي‌ها خيال مى‏كنند جوان‌ها در مقابل گناه بى‏تابند، ولى من مى‏گويم كه جوان همچنان كه از قدرت جسمانى برخوردار است، از قدرت اراده هم برخوردار است. اراده همان چيزى است كه انسان مى‏تواند با اتكاى به آن خود را به خدا نزديك و از شيطان دور كند». (خامنه‌ای، 1381، ج3، ص 89)
مقام معظم رهبرى جوانان را به تلاش در راه خدا و براى خدا دعوت مى‏ فرمایند و در فراز‌های جداگانه‌ای آنان را به تحکیم ارتباط با خدای متعال تشویق می‌نمایند:
«توصيه من اين است كه در راه خدا، براى خدا با وحدت كامل تلاش خودتان را دنبال كنيد. به شما مى‏گويم كه پروردگار متعال با شماست و آينده متعلق به شماست و شما جوان‌ها آن روزى را خواهيد ديد كه ايران اسلامى شما به فضل پروردگار براى كشورها و ملت‌ها يك الگوى تقليد كردنى خواهد بود». (خامنه‌ای، 1381، ج1، ص 166)
«به جوانان توصيه مى‏كنم كه با شركت در نماز جماعت و مجالس دعا در كسب علم و دانش و سازندگى كشور گام‌هاى استوارى در پيشروى اهداف علمى و معنوى بردارند». (خامنه‌ای، 1381، ج5، ص 104)
«رابطه‏تان را با خداى متعال محكم كنيد. حرف بزنيد و از او بخواهيد، مخلصانه و صادقانه با او پيمان ببنديد و به آن پيمان متعهد بمانيد. شما جوانيد حيف است كه اين دل‌هاى پاك و نورانى و روح‌هاى آماده به چيزى غير از ياد خدا و محبت خدا و محبت پروردگار آلوده شود. دنيا را فقط ابزار بدانيد». (خامنه‌ای، 1381، ج4، ص 88)
«جوانان عزيز دقايق معدود نماز را فقط براى نماز بگذارند و در طول نماز تا آنجا كه مى‏توانند با تمركز و حضور قلب مايه زندگى‏بخش ذكر و تضرع را براى جان و دل نيازمند خويش تأمين كنند». (خامنه‌ای، 1381، ج6، ص 23)
«شما جوانان ياد خدا را هرگز از دست ندهيد. خودتان را با خدا مأنوس كنيد. شما جوانيد و دل‌ها و روح‌هاى شما پاك و مطهر است. شما آلوده به زخارف اين زندگى مادى نشده‏ايد». (خامنه‌ای، 1381، ج6، ص 24)
بر اساس اهمیت موضوع جوان و ارتباط با قرآن و معارف قرآنی، در این پژوهش به تکالیف و راهکارهای نهادهایی که در جامعه، رسالت گسترش فرهنگ و معارف قرآنی در میان جوانان را به عهده دارند می‌پردازیم.

سؤالات تحقیق
1. مهمترین راهکارهای گسترش فرهنگ و معارف قرآنی در میان جوانان از سوی وزارت آموزش و پرورش چیست؟
برای این سؤال متغیرهای زیر مطرح شده است:
- برگزاری جلسات آموزش خانواده جهت تربیت فرزندان بر اساس فرهنگ و معارف قرآنی.
- آموزش معلمان بویژه مربیان تربیتی از طریق برگزاری دوره‌های آموزشی فرهنگ و معارف قرآنی.
- تشویق معلمان برای ارائه مقالات در زمینه فرهنگ و معارف قرآنی در جشنواره‌ها و همایش‌های قرآنی.
- برگزاری مسابقات قرآنی در جشن‌ها و اعیاد در مدارس و تهیه روزنامه دیواری بین دانش آموزان.
- غنی سازی مطالب کتب درسی قرآن و معارف اسلامی دوره‌های مختلف تحصیلی از طریق تحلیل محتوای این کتب توسط متخصصان برنامه‌ریزی درسی و آموزشی.
2. مهمترین راهکارهای گسترش فرهنگ و معارف قرآنی در میان جوانان از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی چیست؟
برای این سؤال متغیرهای زیر مطرح شده است:
- بهره گیری از امکانات سمعی و بصری خصوصاً اینترنت، کتب و نشریات و برگزاری گردهمایی‌ها در داخل و خارج از کشور.
- ارسال رایگان کتب و نشریات مربوط به فرهنگ و معارف قرآنی به مراکز فرهنگی داخلی و سایر کشورها.
- ایجاد و توسعه و حمایت از مؤسسات قرآنی و مؤسساتی که در زمینه گسترش فرهنگ و معارف قرآنی فعالیت می‌کنند.
- انجام مطالعات و تحقیقات پیرامون فرهنگ عمومی در زمینه قرآن و استفاده از نتایج حاصل در برنامه‌ریزی‌های فرهنگی.
- شناسایی و حمایت از مؤلفان و ناشرانی که به تألیف و چاپ کتاب در زمینه گسترش فرهنگ و معارف قرآنی اشتغال دارند.
3. مهمترین راهکارهای گسترش فرهنگ و معارف قرآنی در میان جوانان از سوی سازمان تبلیغات اسلامی چیست؟
برای این سؤال، متغیرهای زیر مطرح شده است:
- تشکیل گروه‌های پژوهشی و انجام مطالعات راهبردی در زمینه بررسی آسیب‌های دینی در عرصه فرهنگ و معارف قرآنی.
- برگزاری دوره‌های آموزشی تربیت مبلغ، جهت تبلیغ فرهنگ و معارف قرآنی در سطح کشور از قبیل مساجد، مراسم و اعیاد مذهبی و...
- برگزاری دوره‌های آموزشی قرآن، مفاهیم، ترجمه و تفسیر برای سطوح مختلف اقشار جامعه خصوصاً کودکان، نوجوانان و جوانان و تشویق در عمل به آن.
- بهره گیری از اساتید نمونه کشوری و حافظ قرآن جهت ارائه روش‌های نوین در آموزش قرآن به کودکان با هدف یادگیری محتوایی و نهادینه کردن عمل به قرآن.
- شناسایی جامع مبلغان در سطح کشور و بهره گیری از آنان در جهت آشنایی مردم با مسائل مربوط به فرهنگ و معارف قرآنی.
4. مهمترین راهکارهای گسترش فرهنگ و معارف قرآنی در میان جوانان از سوی سازمان صدا و سیما چیست؟
برای این سؤال متغیرهای زیر مطرح شده است:
- تهیه و پخش فیلم‌های سینمایی، پویانمایی و... مناسب جهت مقاطع سنی مختلف، در راستای ترویج فرهنگ و معارف قرآنی.
- ساخت برنامه‌هایی که نتایج عمل کردن به احکام و دستورات الهی در قرآن را به صورت ترویجی و با شیوه‌ای جذاب انعکاس دهد.
- ساخت برنامه‌هایی در خصوص آشنا سازی نسل جوان با فرهنگ غنی قرآنی و نشان دادن برتری فرهنگ اسلامی بر فرهنگ غرب و سایر کشورها.
- برگزاری مسابقاتی در خصوص آشنایی با فرهنگ و معارف قرآنی برای کودکان و نوجوانان.
- ساخت فیلم در خصوص معرفی فرهنگ و معارف قرآنی جهت تکذیب آنچه که رسانه‌های جهانی فیلم‌هایی بر علیه آن ساخته‌اند.
5. مهمترین راهکارهای گسترش فرهنگ و معارف قرآنی در میان جوانان از سوی حوزه‌های علمیه چیست؟
برای این سؤال متغیرهای زیر مطرح شده است:
- احیای مفاهیم قرآنی و تبیین جایگاه قرآن در زندگی اجتماعی.
- جلوگیری از تحریف معنوی قرآن از جمله تفسیرهای ناروا و بدعت‌های نابجا از تعالیم قرآنی که منجر به ظهور تفکرات و تشکل‌های انحرافی خواهد شد.
- حفظ وحدت حوزه و دانشگاه با تعامل و بهره گیری از توانایی یکدیگر برای تبیین فرهنگ و معارف قرآنی.
- آموزش تخصصی طلبه‌ها جهت شناخت فرهنگ و معارف قرآنی در شناسایی شبهات و یافتن پاسخ به آن‌ها جهت اطلاع رسانی فرهنگی.
- آموزش طلبه‌ها همگام با تحولات روز و تجهیز به فناوری اطلاعات برای مقابله با آفات و شبهات مربوط به فرهنگ و معارف قرآنی.
6. مهمترین راهکارهای گسترش فرهنگ و معارف قرآنی در میان جوانان از سوی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری چیست؟
برای این سؤال متغیرهای زیر مطرح شده است:
- در نظر گرفتن مجموعه مباحثی از فرهنگ و معارف قرآنی در سرفصل‌های دروس دانشگاهی تمامی رشته‌‌ها به منظور آشنایی تخصصی جوانان با قرآن.
- تهیه و ارائه اولویت‌های پژوهشی مطالعات راهبردی قرآنی با همکاری مؤسسات قرآنی برای موضوعات پایان‌نامه‌‌های رشته‌‌های علوم انسانی به صورت فراخوان به دانشگاه‌ها.
- شناسایی استعدادهای درخشان خصوصاً در رشته‌های علوم انسانی و معرفی آن‌ها به مراکز تحقیقاتی قرآنی جهت بهره گیری از قابلیت و استعداد آن‌ها در مطالعات راهبردی قرآنی در کشور.
- برنامه‌ریزی برای جذب متخصصان علوم اسلامی ایرانی داخل و خارج از کشور جهت پیشگیری و مقابله با شبهات و انحرافات قرآنی.
- تسهیل در صدور مجوز برای تأسیس انجمن‌ها و تشکل‌های دانشجویی و دانش آموختگان دانشگاه‌ها در خصوص فعالیت‌های قرآنی.

چگونگی جمع آوری اطلاعات
برای دستیابی به نظرات نمونه تحقیق و همچنین امکانات محدود محقق، بهترین روش برای جمع آوری این اطلاعات، استفاده از پرسشنامه محقق ساخته می‌باشد. برای شش سؤال موجود، که هر کدام پنج متغیر داشته‌اند، پرسشنامه سی سؤالی طراحی و بین اعضای نمونه توزیع گردید.

روش تحقیق
با توجه به موضوع و هدف تحقیق و بر اساس موارد موجود در کتب روش تحقیق، روش این تحقیق پیمایشی می‌باشد.

روش تجزیه و تحلیل داده‌ها
برای تجزیه و تحلیل آماری یافته‌های خام تحقیق از میانگین و آزمون t استفاده گردید. این امر به دلیل تأیید یا رد فرضیه صفر در هر فرضیه و قدرت بالای این آزمون آماری در انجام چنین کاری صورت گرفته است.

جامعه آماري
جامعه آماري پژوهش فرهنگيان شهرستان نجف آباد مي‌باشند. اعضای جامعه در اين تحقيق طبق اطلاعات موجود در آموزش و پرورش شهرستان نجف آباد، 3000 نفر مي‌باشد، كه تعداد آن‌ها به تفكيك متغيرهاي موجود در جدول زير آمده است:


جدول 1: افراد جامعه بر حسب متغیرهای موجود
جنسیت تعداد
مرد 1400
زن 1600
مقطع تحصیلی تعداد
ابتدایی 440
راهنمایی 1250
متوسطه 1310
مدرک تحصیلی تعداد
دیپلم 60
فوق دیپلم 630
لیسانس و بالاتر 2310
مدت سابقه کار تعداد
کمتر از10سال 330
20-10 سال 1290
بیشتر از 20سال 1380
محل تدریس تعداد
روستا 540
شهر 2460


نمونه آماري
تعداد افراد نمونه بر اساس جدول مورگان برآورد شده‌اند که در نتیجه براي يك جامعه 3000 نفري حجم نمونه 340 نفر خواهد شد، با توجه به نسبت‌هاي موجود در جامعه خواهيم داشت:


جدول 2: افراد نمونه بر حسب متغیرهای موجود
جنسیت تعداد
مرد 150
زن 190
مقطع تحصیلی تعداد
ابتدایی 50
راهنمایی 142
متوسطه 148
مدرک تحصیلی تعداد
دیپلم 7
فوق دیپلم 72
لیسانس و بالاتر 261
مدت سابقه کار تعداد
کمتر از10سال 38
20-10 سال 146
بیشتر از 20سال 156
محل تدریس تعداد
روستا 61
شهر 279

تجزیه و تحلیل یافته‌های تحقیق
سؤال اول: مهمترین راهکارهای گسترش فرهنگ و معارف قرآنی در میان جوانان از سوی وزارت آموزش و پرورش چیست؟
در این سؤال راهکارهای زیر مورد بررسی قرار گرفته‌اند:
- برگزاری جلسات آموزش خانواده جهت تربیت فرزندان بر اساس فرهنگ و معارف قرآنی.
- آموزش معلمان بویژه مربیان تربیتی از طریق برگزاری دوره‌های آموزشی فرهنگ و معارف قرآنی.
- تشویق معلمان برای ارائه مقالات در زمینه فرهنگ و معارف قرآنی در جشنواره‌ها و همایش‌های قرآنی.
- برگزاری مسابقات قرآنی در جشن‌ها و اعیاد در مدارس و تهیه روزنامه دیواری قرآنی بین دانش آموزان.
- غنی سازی مطالب کتب درسی قرآن و معارف اسلامی دوره‌های مختلف تحصیلی از طریق تحلیل محتوای این کتب توسط متخصصان برنامه‌ریزی درسی و آموزشی.
جدول زیر نشان دهنده وضعیت پاسخ اعضای نمونه به راهکارهای فوق می‌باشد:

جدول 3: وضعیت پاسخگویی افراد نمونه به سؤال اول
راهکار درصد
غنی سازی مطالب کتب درسی قرآن و معارف اسلامی 90
برگزاری جلسات آموزش خانواده جهت تربیت فرزندان بر اساس فرهنگ و معارف قرآنی 86
برگزاری مسابقات قرآنی در جشن‌ها و اعیاد در مدارس و تهیه روزنامه دیواری قرآنی بین دانش آموزان 85
آموزش معلمان بویژه مربیان تربیتی از طریق برگزاری دوره‌های آموزشی فرهنگ و معارف قرآنی 81
تشویق معلمان برای ارائه مقالات در زمینه فرهنگ و معارف قرآنی در جشنواره‌ها و همایش‌های قرآنی 78

مشاهده می‌گردد راهکار غنی سازی مطالب کتب درسی قرآن و معارف اسلامی دوره‌های مختلف تحصیلی از طریق تحلیل محتوای این کتب توسط متخصصان برنامه‌ریزی درسی و آموزشی مهمترین راهکار از سوی وزارت آموزش و پرورش در گسترش فرهنگ و معارف قرآنی به حساب می‌آید و در مجموع 84 درصد راهکارهای مربوط به آموزش و پرورش در زمینه ترویج فرهنگ و معارف قرآنی در میان جوانان را مهم و مؤثر می‌دانند.
سؤال دوم: مهمترین راهکارهای گسترش فرهنگ و معارف قرآنی در میان جوانان از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی چیست؟
در این سؤال راهکارهای زیر مورد بررسی قرار گرفته‌اند:
- بهره گیری از امکانات سمعی و بصری خصوصاً اینترنت، کتب و نشریات و برگزاری گردهمایی‌ها در داخل و خارج از کشور.
- ارسال رایگان کتب و نشریات مربوط به فرهنگ و معارف قرآنی به مراکز فرهنگی داخلی و سایر کشورها.
- ایجاد و توسعه و حمایت از مؤسسات قرآنی و مؤسساتی که در زمینه گسترش فرهنگ و معارف قرآنی فعالیت می‌کنند.
- انجام مطالعات و تحقیقات پیرامون فرهنگ عمومی در زمینه قرآن و استفاده از نتایج حاصل در برنامه‌ریزی‌های فرهنگی.
- شناسایی و حمایت از مؤلفان و ناشرانی که به تألیف و چاپ کتاب در زمینه گسترش فرهنگ و معارف قرآنی اشتغال دارند.
جدول زیر نشان دهنده وضعیت پاسخ اعضای نمونه به راهکارهای فوق می‌باشد:

جدول 4: وضعیت پاسخگویی افراد نمونه به سوال دو
راهکار درصد
انجام مطالعات و تحقیقات پیرامون فرهنگ عمومی در زمینه قرآن و استفاده از نتایج حاصل در برنامه‌ریزی‌های فرهنگی 82
بهره گیری از امکانات سمعی و بصری خصوصاً اینترنت، کتب و نشریات و برگزاری گردهمایی‌ها در داخل و خارج از کشور 81
ایجاد و توسعه و حمایت از مؤسسات قرآنی و مؤسساتی که در زمینه گسترش فرهنگ و معارف قرآنی فعالیت می‌کنند 78
ارسال رایگان کتب و نشریات مربوط به فرهنگ و معارف قرآنی به مراکز فرهنگی داخلی و سایر کشورها 77
شناسایی و حمایت از مؤلفان و ناشرانی که به تألیف و چاپ کتاب در زمینه گسترش فرهنگ و معارف قرآنی اشتغال دارند 72

مشاهده می‌گردد راهکار انجام مطالعات و تحقیقات پیرامون فرهنگ عمومی در زمینه قرآن و استفاده از نتایج حاصل در برنامه‌ریزی‌های فرهنگی مهمترین راهکار از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در گسترش فرهنگ و معارف قرآنی به حساب می‌آید و در مجموع 78 درصد راهکارهای مربوط به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در زمینه ترویج فرهنگ و معارف قرآنی در میان جوانان را مهم و مؤثر می‌دانند.
سؤال سه: مهمترین راهکارهای گسترش فرهنگ و معارف قرآنی در میان جوانان از سوی سازمان تبلیغات اسلامی چیست؟
در این سؤال راهکارهای زیر مورد بررسی قرار گرفته‌اند:
- تشکیل گروه‌های پژوهشی و انجام مطالعات راهبردی در زمینه بررسی آسیب‌های دینی در عرصه فرهنگ و معارف قرآنی.
- برگزاری دوره‌های آموزشی تربیت مبلغ جهت تبلیغ فرهنگ و معارف قرآنی.
- برگزاری دوره‌های آموزشی قرآن، مفاهیم، ترجمه و تفسیر برای سطوح مختلف اقشار جامعه خصوصاً کودکان، نوجوانان و جوانان و تشویق در عمل به آن.
- بهره گیری از اساتید نمونه کشوری و حافظ قرآن جهت ارائه روش‌های نوین در آموزش قرآن به کودکان با هدف یادگیری محتوایی و نهادینه کردن عمل به قرآن.
- شناسایی جامع مبلغان در سطح کشور و بهره گیری از آنان در جهت آشنایی مردم با مسائل مربوط به فرهنگ و معارف قرآنی.
جدول زیر نشان دهنده وضعیت پاسخ اعضای نمونه به راهکارهای فوق می‌باشد:

جدول 5: وضعیت پاسخگویی افراد نمونه به سؤال سه
راهکار درصد
برگزاری دوره‌های آموزشی قرآن، مفاهیم، ترجمه و تفسیر برای سطوح مختلف اقشار جامعه خصوصاً کودکان، نوجوانان و جوانان و تشویق در عمل به آن 72
تشکیل گروه‌های پژوهشی و انجام مطالعات راهبردی در زمینه بررسی آسیب‌های دینی در عرصه فرهنگ و معارف قرآنی 70
بهره گیری از اساتید نمونه کشوری و حافظ قرآن جهت ارائه روش‌های نوین در آموزش قرآن به کودکان با هدف یادگیری محتوایی و نهادینه کردن عمل به قرآن 69
شناسایی جامع مبلغان در سطح کشور و بهره گیری از آنان در جهت آشنایی مردم با مسائل مربوط به فرهنگ و معارف قرآنی 68
برگزاری دوره‌های آموزشی تربیت مبلغ جهت تبلیغ فرهنگ و معارف قرآنی 66

مشاهده می‌گردد راهکار برگزاری دوره‌های آموزشی قرآن، مفاهیم، ترجمه و تفسیر برای سطوح مختلف اقشار جامعه خصوصاً کودکان، نوجوانان و جوانان و تشویق در عمل به آن مهمترین راهکار از سوی سازمان تبلیغات اسلامی در گسترش فرهنگ و معارف قرآنی به حساب می‌آید و در مجموع 69 درصد راهکارهای مربوط به سازمان تبلیغات اسلامی در زمینه ترویج فرهنگ و معارف قرآنی در میان جوانان را مهم و مؤثر می‌دانند.
سوال چهار: مهمترین راهکارهای گسترش فرهنگ و معارف قرآنی در میان جوانان از سوی سازمان صدا و سیما چیست؟
در این سؤال راهکارهای زیر مورد بررسی قرار گرفته‌اند:
- تهیه و پخش فیلم‌های سینمایی، پویانمایی و... مناسب جهت مقاطع سنی مختلف در راستای ترویج فرهنگ و معارف قرآنی.
- ساخت برنامه‌هایی که نتایج عمل کردن به احکام و دستورات الهی در قرآن را به صورت ترویجی و با شیوه‌ای جذاب انعکاس دهد.
- ساخت برنامه‌هایی در خصوص آشنا سازی نسل جوان با فرهنگ غنی قرآنی و نشان دادن برتری فرهنگ اسلامی بر فرهنگ غرب و سایر کشورها.
- برگزاری مسابقاتی در خصوص آشنایی با فرهنگ و معارف قرآنی برای کودکان و نوجوانان.
- ساخت فیلم در خصوص معرفی فرهنگ و معارف قرآنی جهت تکذیب آنچه که رسانه‌های جهانی فیلم‌هایی بر علیه آن ساخته‌اند.
جدول زیر نشان دهنده وضعیت پاسخ اعضای نمونه به راهکارهای فوق می‌باشد:

جدول 6: وضعیت پاسخگویی افراد نمونه به سؤال چهار
راهکار درصد
ساخت برنامه‌هایی در خصوص آشنا سازی نسل جوان با فرهنگ غنی قرآنی و نشان دادن برتری فرهنگ اسلامی بر فرهنگ غرب و سایر کشورها 84
ساخت فیلم در خصوص معرفی فرهنگ و معارف قرآنی در تکذیب آنچه رسانه‌های جهانی فیلم‌هایی بر علیه آن ساخته‌اند 82
تهیه و پخش فیلم‌های سینمایی، پویانمایی و... مناسب جهت مقاطع سنی مختلف در راستای ترویج فرهنگ و معارف قرآنی 81
ساخت برنامه‌هایی که نتایج عمل به احکام و دستورات الهی در قرآن را به صورت ترویجی و با شیوه‌ای جذاب انعکاس دهد 80
برگزاری مسابقاتی در خصوص آشنایی با فرهنگ و معارف قرآنی برای کودکان و نوجوانان 78

مشاهده می‌گردد راهکار ساخت برنامه‌هایی در خصوص آشنا سازی نسل جوان با فرهنگ غنی قرآنی و نشان دادن برتری فرهنگ اسلامی بر فرهنگ غرب و سایر کشورها مهمترین راهکار از سوی سازمان صدا و سیما در گسترش فرهنگ و معارف قرآنی به حساب می‌آید و در مجموع 81 درصد راهکارهای مربوط به سازمان صدا و سیما در زمینه ترویج فرهنگ و معارف قرآنی در میان جوانان را مهم و مؤثر می‌دانند.
سؤال پنج: مهمترین راهکارهای گسترش فرهنگ و معارف قرآنی در میان جوانان از سوی حوزه علمیه چیست؟
در این سؤال راهکارهای زیر مورد بررسی قرار گرفته‌اند:
- احیای مفاهیم قرآنی و تبیین جایگاه قرآن در زندگی اجتماعی.
- جلوگیری از تحریف معنوی قرآن از جمله تفسیرهای ناروا و بدعت‌های نابجا از تعالیم قرآنی که منجر به ظهور تفکرات و تشکل‌های انحرافی خواهد شد.
- حفظ وحدت حوزه و دانشگاه با تعامل و بهره گیری از توانایی یکدیگر برای تبیین فرهنگ و معارف قرآنی.
- آموزش تخصصی طلبه‌ها جهت شناخت فرهنگ و معارف قرآنی در شناسایی شبهات و یافتن پاسخ به آن‌ها جهت اطلاع رسانی فرهنگی.
- آموزش طلبه‌ها همگام با تحولات روز و تجهیز به فناوری اطلاعات برای مقابله با آفات و شبهات مربوط به فرهنگ و معارف قرآنی.
جدول زیر نشان دهنده وضعیت پاسخ اعضای نمونه به راهکارهای فوق می‌باشد:

جدول 7: وضعیت پاسخگویی افراد نمونه به سؤال پنج
راهکار درصد
آموزش تخصصی طلبه‌ها جهت شناخت فرهنگ و معارف قرآنی در شناسایی شبهات و یافتن پاسخ به آن‌ها جهت اطلاع رسانی فرهنگی 74
جلوگیری از تحریف معنوی قرآن از جمله تفسیرهای ناروا و بدعت‌های نابجا از تعالیم قرآنی که منجر به ظهور تفکرات و تشکل‌های انحرافی خواهد شد 72
حفظ وحدت حوزه و دانشگاه با تعامل و بهره گیری از توانایی یکدیگر برای تبیین فرهنگ و معارف قرآنی 71
احیای مفاهیم قرآنی و تبیین جایگاه قرآن در زندگی اجتماعی 70
آموزش طلبه‌ها همگام با تحولات روز و تجهیز به فناوری اطلاعات برای مقابله با شبهات مربوط به فرهنگ و معارف قرآنی 68


مشاهده می‌گردد راهکار آموزش تخصصی طلبه‌ها جهت شناخت فرهنگ و معارف قرآنی در شناسایی شبهات و یافتن پاسخ به آن‌ها جهت اطلاع رسانی فرهنگی مهمترین راهکار از سوی حوزه علمیه در گسترش فرهنگ و معارف قرآنی به حساب می‌آید و در مجموع 71 درصد راهکارهای مربوط به حوزه علمیه در زمینه ترویج فرهنگ و معارف قرآنی در میان جوانان را مهم و مؤثر می‌دانند.
سؤال شش: مهمترین راهکارهای گسترش فرهنگ و معارف قرآنی در میان جوانان از سوی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری چیست؟
در این سؤال راهکارهای زیر مورد بررسی قرار گرفته‌اند:
- در نظر گرفتن مجموعه مباحثی از فرهنگ و معارف قرآنی در سرفصل‌های دروس دانشگاهی تمامی رشته‌ها به منظور آشنایی تخصصی جوانان با قرآن.
- تهیه و ارائه اولویت‌های پژوهشی مطالعات راهبردی قرآنی با همکاری مؤسسات قرآنی برای موضوعات پایان‌نامه‌های رشته‌های علوم انسانی به صورت فراخوان به دانشگاه‌ها.
- شناسایی استعدادهای درخشان خصوصاً در رشته‌های علوم انسانی و معرفی آن‌ها به مراکز تحقیقاتی قرآنی جهت بهره گیری از قابلیت و استعداد آن‌ها در مطالعات راهبردی قرآنی در کشور.
- برنامه‌ریزی برای جذب متخصصان علوم اسلامی ایرانی داخل و خارج از کشور جهت پیشگیری و مقابله با شبهات و انحرافات قرآنی.
- تسهیل در صدور مجوز برای تأسیس انجمن‌ها و تشکل‌های دانشجویی و دانش آموختگان دانشگاه‌ها در خصوص فعالیت‌های قرآنی.

جدول زیر نشان دهنده وضعیت پاسخ اعضای نمونه به راهکارهای فوق می‌باشد:

جدول 8: وضعیت پاسخگویی افراد نمونه به سؤال شش
راهکار درصد
تهیه و ارائه اولویت‌های پژوهشی مطالعات راهبردی قرآنی با همکاری مؤسسات قرآنی برای موضوعات پایان‌نامه‌های رشته‌های علوم انسانی به صورت فراخوان به دانشگاه‌ها 78
در نظر گرفتن مجموعه مباحثی از فرهنگ و معارف قرآنی در سرفصل‌های دروس دانشگاهی تمامی رشته‌ها به منظور آشنایی تخصصی جوانان با قرآن 76
برنامه‌ریزی برای جذب متخصصان علوم اسلامی ایرانی داخل و خارج کشور جهت پیشگیری و مقابله با شبهات و انحرافات قرآنی 75
شناسایی استعدادهای درخشان خصوصاً در رشته‌های علوم انسانی و معرفی آن‌ها به مراکز تحقیقاتی قرآنی جهت بهره گیری از قابلیت و استعداد آن‌ها در مطالعات راهبردی قرآنی در کشور 74
تسهیل در صدور مجوز برای تأسیس انجمن‌ها و تشکل‌های دانشجویی و دانش آموختگان دانشگاه‌ها در خصوص فعالیت‌های قرآنی 72

مشاهده می‌گردد راهکار تهیه و ارائه اولویت‌های پژوهشی مطالعات راهبردی قرآنی با همکاری مؤسسات قرآنی برای موضوعات پایان نامه‌های رشته‌های علوم انسانی به صورت فراخوان به دانشگاه‌ها، مهمترین راهکار از سوی وزارت علوم، تحقیقات و فنّاوری در گسترش فرهنگ و معارف قرآنی به حساب می‌آید و در مجموع 75 درصد راهکارهای مربوط به این وزارتخانه در زمینه ترویج فرهنگ و معارف قرآنی در میان جوانان را مهم و مؤثر می‌دانند.

نتیجه
یافته‌های تحقیق حاضر همگی دال بر اهمیت راهکارهای گسترش فرهنگ و معارف قرآنی در میان جوانان می‌باشد که به تفصیل در این نوشتار مورد بررسی قرار گرفت. از بین نهادهای فرهنگی یاد شده در این تحقیق، ترتیب زیر نشان دهنده اهمیت و مسئولیت‌های آن‌ها می‌باشد.

جدول 9: اولویت بندی نهادهای فرهنگی در گسترش فرهنگ و معارف قرآنی
عنوان درصد
وزارت آموزش و پرورش 84
صدا وسیما 81
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی 78
وزارت علوم، تحقیقات و فنّاوری 75
حوزه علمیه 71
سازمان تبلیغات اسلامی 69

جدول بالا نشان می‌دهد راهکارهای مربوط به حیطه وظایف وزارت آموزش و پرورش مهمترین راهکارهای گسترش فرهنگ و معارف قرآنی در میان جوانان بوده است و پس از آن راهکارهای مربوط به حیطه وظایف صدا و سیما، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت علوم و تحقیقات وفناوری، حوزه علمیه و سازمان تبلیغات اسلامی در این رده بندی قرار می‌گیرند.
مهمترین نتایج و یافته‌های این تحقیق را می‌توان به نحو ذیل خلاصه کرد:
- غنی سازی مطالب کتب درسی قرآن و معارف اسلامی دوره‌های مختلف تحصیلی از طریق تحلیل محتوای این کتب توسط متخصصان برنامه‌ریزی درسی و آموزشی، مهمترین راهکار از سوی وزارت آموزش و پرورش در گسترش فرهنگ و معارف قرآنی به حساب می‌آید و در مجموع 84 درصد راهکارهای مربوط به آموزش و پرورش در زمینه ترویج فرهنگ و معارف قرآنی در میان جوانان را مهم و مؤثر می‌دانند.
- انجام مطالعات و تحقیقات پیرامون فرهنگ عمومی در زمینه قرآن و استفاده از نتایج حاصل در برنامه‌ریزی‌های فرهنگی، مهمترین راهکار از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در گسترش فرهنگ و معارف قرآنی به حساب می‌آید و در مجموع 78 درصد راهکارهای مربوط به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در زمینه ترویج فرهنگ و معارف قرآنی در میان جوانان را مهم و مؤثر می‌دانند.
- برگزاری دوره‌های آموزشی قرآن، مفاهیم، ترجمه و تفسیر برای سطوح مختلف اقشار جامعه خصوصاً کودکان، نوجوانان و جوانان و تشویق در عمل به آن، مهمترین راهکار از سوی سازمان تبلیغات اسلامی در گسترش فرهنگ و معارف قرآنی به حساب می‌آید و در مجموع 69 درصد راهکارهای مربوط به این سازمان در زمینه ترویج فرهنگ و معارف قرآنی در میان جوانان را مؤثر می‌دانند.
- ساخت برنامه‌هایی در خصوص آشنا سازی نسل جوان با فرهنگ غنی قرآنی و نشان دادن برتری فرهنگ اسلامی بر فرهنگ غرب و سایر کشورها، مهمترین راهکار از سوی سازمان صدا و سیما در گسترش فرهنگ و معارف قرآنی به حساب می‌آید و در مجموع 81 درصد راهکارهای مربوط به سازمان صدا وسیما در زمینه ترویج فرهنگ و معارف قرآنی در میان جوانان را مهم و مؤثر می‌دانند.
- آموزش تخصصی طلبه‌ها جهت شناخت فرهنگ و معارف قرآنی در شناسایی شبهات و یافتن پاسخ به آن‌ها جهت اطلاع رسانی فرهنگی، مهمترین راهکار از سوی حوزه علمیه در گسترش فرهنگ و معارف قرآنی به حساب می‌آید و در مجموع 71 درصد راهکارهای مربوط به حوزه علمیه در زمینه ترویج فرهنگ و معارف قرآنی در میان جوانان را مهم و مؤثر می‌دانند.
- تهیه و ارائه اولویت‌های پژوهشی مطالعات راهبردی قرآنی با همکاری مؤسسات قرآنی برای موضوعات پایان‌نامه‌های رشته‌های علوم انسانی به صورت فراخوان به دانشگاه‌ها مهمترین راهکار از سوی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در گسترش فرهنگ و معارف قرآنی به حساب می‌آید و در مجموع 75 درصد راهکارهای مربوط به حوزه علمیه در زمینه ترویج فرهنگ و معارف قرآنی در میان جوانان را مهم و مؤثر می‌دانند.

پیشنهادات
در راستای یافته‌های این تحقیق و برای اجرای راهکارهای گسترش فرهنگ و معارف قرآنی در میان جوانان، پیشنهاد می‌گردد:

وزارت آموزش و پرورش
آموزش و پرورش از جمله نهادهای بسیار مهم در زمینه گسترش فرهنگ و معارف قرآنی در میان کودکان، نوجوانان و جوانان است. از آنجا که این نهاد مهم تربیت و آموزش نسل آینده را به عهده دارد، شایسته است که به تربیت و آماده سازی این قشر عظیم در راستای فرهنگ و معارف قرآنی بپردازد. ناگفته نماند که آموزش و پرورش در چند سال اخیر فعالیت‌های زیادی را در زمینه گسترش فرهنگ و معارف قرآنی آغاز کرده است، اما این فرهنگ باید به صورت ریشه‌ای و گسترده‌تر ترویج شود و برنامه و راهکار ارائه شود. بدین منظور این نهاد می‌بایست علاوه بر برنامه‌ریزی برای آموزش معلمان، این مهم را با هدف راهبردی در برنامه‌هایش در نظر گرفته و پیاده کند. از جمله مواردی که می‌بایست به آن توجه کند بدین شرح است:

1. آموزش خانواده
خانواده سهم اصلی و مهمی را در تربیت فرزندان به عهده دارد و با توجه به پیوند و ارتباط اولیا و مربیان، خانواده‌ها می‌توانند کمک بزرگی در عملیاتی کردن برنامه‌های آموزش و پرورش در زمینه گسترش فرهنگ و معارف قرآنی داشته باشند.

الف. تعلیم خانواده‌ها
جهت تربیت فرزندان بر مدار پیروی از تعالیم قرآنی می‌توان به راهکارهای ذیل اشاره کرد:
- برگزاری جلسات انس و معرفت به قرآن و مفاهیم و معارف آن به خصوص در مدارس، مساجد و هیآت محلی.
- تشویق فرزندان با اهدای هدایای قرآنی، مانند: کتاب، لوح فشرده و برچسب‌های تشویق و لوازم التحریر با نام و آیات قرآنی.
- ایجاد عادات خوب در فرزندان از جمله خواندن آیات قرآن بعد از هر نماز.

ب. آموزش فرزندان در مجامع فامیلی و دوستانه
مجامع و مجالس گفتگوهای فامیلی می‌تواند محملی مناسب برای آموزش احکام و برخی از ارزش‌های اخلاقی چون صله رحم، تکریم بزرگترها، عیادت از بیماران، راستگویی، غیبت نکردن، تعاون و رفع مشکلات یکدیگر و... باشد. اقوام و خویشان می‌توانند به هر بهانه‌ای به دور از هر گونه حب و بعض دور هم جمع شده و به جای صحبت‌های لغو و یا غیبت از دیگر اعضای فامیل با برگزاری جلسات بانشاط گفتگو خصوصاً محافل قرآنی، صفات نیکو را در فرزندان خود پرورش دهند.
خانواده‌ها می‌توانند در محافل و مجالس میهمانی‌هاشان مقرر کنند که مثلاً هفته‌ای یک بار به صورت دوره‌ای به دعوت هر یک از فامیل و دوستان جلسات درس معارف اسلامی و قرآنی برگزار نمایند. بدین نحو که یکی از میهمانان، داوطلبانه موضوعی را برای ارائه انتخاب کند که هم خود و هم دیگر اعضای فامیل به مطالعه پردازند. فایده این جلسات این است که علاوه بر دید و بازدید و انجام سنت پسندیده صله رحم، مجموعه مفیدی از مطالب اخلاقی و قرآنی را هم خود و هم فرزندانشان می‌آموزند.
ج. تهیه کتابخانه‌ای با کتاب‌هایی در خصوص قرآن و معارف قرآنی با توجه به مقاطع سنی فرزندان، به منظور بالا بردن فرهنگ کتابخوانی.

2. آموزش مدیران و معلمان
جایگاه معلم از این جمله امام خمینی (ره) که فرمودند: « معلمی شغل انبیاست» روشن می‌شود. معلمان که وظیفه تعلیم به همراه تربیت و تهذیب دانش آموزان را به عهده دارند، به خوبی می‌دانند که خود باید مجهز به علم و تقوی باشند. بدین منظور باید همواره آگاهی خود را مطابق شرایط روز بالا برده و مطالب را به روز به دانش آموزان ارائه دهند. همچنین در خودسازی و پرورش خود نیز بیش از پیش بکوشند. برخی آموزش‌هایی که برای مدیران و معلمان و مربیان تربیتی مدارس ضروری می‌نماید از این قرار است:
الف. آموزش معلمان بویژه مربیان تربیتی از طریق برگزاری دوره‌های آموزشی قرآنی و معارف مربوط به آن.
ب. تشویق معلمان برای ارائه مقالات در فرهنگ و معارف قرآنی در جشنواره‌ها و همایش‌های قرآنی.
ج. آموزش مدیران برای تقویت و حفظ و ثبات روحیه دینداری و قرآن گرایی دانش آموزان؛ در این راستا مدیران و مربیان تربیتی مدارس می‌توانند به موارد ذیل عمل کنند:
- شروع برنامه صبحگاهی مدارس با نام و یاد خداوند و خواندن آیاتی از قرآن.
- تشویق دانش آموزان به شرکت در نماز جماعت و جلسات قرآن مدارس.
- تزیین نمازخانه و فضای عمومی مدرسه با رویکرد قرآنی.
- نصب احادیث مربوط به قرآن و معارف قرآنی در مدرسه.
- برگزاری مسابقات با موضوعات قرآنی در جشن‌ها و اعیاد در مدارس.
- اختصاص بخشی از فضای کتابخانه مدرسه به کتاب‌های قرآنی مربوط به آن مقطع تحصیلی.
- تشویق دانش آموزان به تهیه روزنامه دیواری با موضوع قرآن و معارف قرآنی.
- مربیان تربیتی نیز می‌بایست بخشی از ساعات تدریس خود را به معرفی آثار قرآن و انتقال معارف قرآنی به دانش آموزان اختصاص دهند.

3. تهیه و تدوین متون درسی
دانش آموزان برای اولین بار با کتاب‌های درسی به عنوان منابعی برای مطالعه و یادگیری مواجه می‌شوند. بنابراین سهم عمده معلوماتشان از طریق کتب درسی تأمین می‌شود. از طرفی از قدرت ذهنی بالاتری برای یادگیری مطالب برخوردارند، از این رو دفتر تألیف کتب درسی می‌بایست برای نهادینه کردن معارف قرآنی از آغاز سنین کودکی در دانش آموزان، بخشی از کتاب‌های دینی و معارف اسلامی را به مبحث قرآن و مفاهیم آن اختصاص دهد.

صدا و سیما
صدا و سیما از بااهمیت‌ترین نهادهای فرهنگی کشور است به طوری که عضوی فعال از اعضای خانواده به شمار می‌آید و حضوری دائمی در خانه‌ها دارد. از طرفی «چشم و گوش حساس کشور است» (ماده 15 ـ قانون خط مشی کلی و اصول برنامه‌های صدا و سیما ـ مصوب 1361 مجلس شورای اسلامی) و پل ارتباطی میان دیگر ارگان‌ها و مسئولین کشور با مردم است. لذا به نظر می‌رسد مسئولیتی خطیر نسبت به دیگر نهادها به عهده داشته باشد و بتواند بار بیشتری از این مهم را به دوش کشد.
از آنجا که مسائل خبری و تهیه برنامه‌های فرهنگی، آموزشی و تبلیغی از جمله وظایف صدا و سیما است، لذا باید در انعکاس اخبار و انتقال معارف قرآنی به موارد ذیل توجه کند:

1. برنامه‌های اجتماعی
- ساخت برنامه‌های مستند مبارزه با مفاسد اجتماعی، که خود نمونه‌ای از ترویج فرهنگ و معارف قرآنی است و همچنین مفاسد اقتصادی، اخلاقی و...
- تهیه و پخش فیلم‌های سینمایی، پویانمایی و...، مناسب جهت مقاطع سنی مختلف در راستای ترویج فرهنگ اصیل اسلامی و قرآنی برای مقابله با مفاسد اجتماعی
- صدا و سیما می‌تواند با ساخت برنامه‌هایی که شیوه انتقاد سازنده و مؤثر را بیان می‌کند در راستای برطرف شدن این معضل که مخالف فرهنگ و معارف قرآنی است راهگشا باشد.

2. برنامه‌های آموزشی
از آنجا که هرچه در دوران کودکی فرا گرفته می‌شود در ذهن کودک همچون نقش بر سنگ است، می‌بایست در زمینه آشنایی کودکان و نوجوانان با قرآن و معارف آن برنامه‌هایی را تدارک دید. ساخت برنامه‌هایی در زمینه قرآن شناسی و شناخت معارف قرآنی می‌تواند در این راستا مورد توجه قرار گیرد:
- برنامه‌های در خصوص آشنایی تمامی اقشار جامعه با مفاهیم قرآن
- فیلم‌های انیمیشن در خصوص داستان‌ها و مفاهیم قرآنی.
- برگزاری مسابقات قرآنی برای کودکان و نوجوانان.
- تولید و پخش میان برنامه‌های متعدد، متنوع و جذاب اسلامی ـ قرآنی جهت پخش در همه شبکه‌های رسانه‌ای و محدود نکردن آن به شبکه‌های معارف و قرآن.

3. برنامه‌های تربیتی و اخلاقی
از جمله موانع