02-28-2013, 09:42 AM
حضرت علی(علیه السلام) میفرمایند: «رفاقت خود را در همهجا و همه حال حفظ كنید و در هرحالی دوست و رفیق خود را كمك كنید و هر جا كه هست، همچون سایه همراه او باشید.
انسان به فطرت خود در سراسر زندگی خویش میل به رفاقت و دوستی دارد و این ویژگی پاسخ به نیاز طبیعی در انسان است که او را از تنهایی و بیپناهی خویش میرهاند، و در پرتو دوستیها، شخصیت او به نقطه کمال یا سقوط میرسد. رفقا و دوستان نه تنها با هم انس میگیرند و با مصاحبت و همنشینی موجبات شادمانی و نشاط یکدیگر را فراهم میسازند بلکه هر دوستی، به مقیاس درجه رفاقتاش در امور مادی و معنوی رفیق خود نفوذ میکند و هریک دانسته یا ندانسته روی عقاید، اخلاق، رفتار و گفتار دیگری اثر میگذارد و بر همین اساس از جمله عوامل کمک به موفقیت و پرورش و شکوفایی استعدادها و قابلیتهای انسان، یا در جهت مخالف آن یعنی عامل سرکوب توانمندیهای او میباشد. تأثیر رفاقت و معاشرت در روح و روان انسان، رفتار و رشد توانمندیهای آدمی تأثیری انکارناپذیر چه در جهت مثبت و چه در جهت منفی است.پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) میفرماید:
«مَثَلُ الجلیس الصالح مثل الدَّارِی إنْ لم یحْذِك من عِطْره عَلِقَك من ریحه، و مَثَلُ الجلیس السَّوْء كمثل الكِیر إن لم یحْرقْك من شِرار.»1
؛حکایت همنشین صالح مثل عطار است که اگر از عطر خود تو را بهره مند نسازد، بوی خوش آن در تو آویزد، و حکایت همنشین بد مثل آهنگر است که اگر شرار آتش تو را نسوزاند، بوی بد آن در تو آویزد.
به بیان امام علی (علیه السلام) که میفرماید:
«صحبة الاخیار تكسب الخیر كالریح اذا مرت بالطیب حملت طیبا صحبة الاشرار تكسب الشر كالریح اذا مرت بالنتن حملت نتنا.»2
ترجمه: همنشینی با نیکان نیکی فراهم آورد همان طور که هرگاه باد بر بویی خوش گذر کند، آن بوی خوش را به همراه آورد، وهمنشینی با بدان، بوی بد آورد، همانطور که هرگاه باد بر بوی ناخوش گذرکند، آن بوی ناخوش را همراه سازد.
دوستی با صالحان و عاقلان مانند قرار گرفتن در معرض نسیم بهاری است که زنده کننده و به بار نشاننده است و دوستی با نادانان و جاهلان مثل قرار گرفتن در معرض سوز پاییزی است که خشککننده و نابودکننده است.3 عامل گرایش به فساد و سستی و هدر رفتن قابلیتهای انسانی است.
مهمترین و حساسترین مقطعی که برای دوستیابی و تأثیر مثبت یا منفی آن در انسان به وقوع میپیوندد در دوران نوجوانی و جوانی است. در این دوران احساس میشود که روابط جوان با والدین کمرنگتر شده و حتی احتمال اینکه او به نفع دوستان در مقابل والدین قرار گیرد وجود دارد. والدین باید با در نظر گرفتن خصوصیات شخصیتی جوان، با درایت و ظرافت مانع برخوردها شده و سعی نماید میزان صمیمیت و همدلی خود را با فرزند خویش افزایش دهد
به دلیل اهمیت محیط رفاقت و معاشرت در تربیت است که امام علی (علیه السلام) در سفارشی نورانی به حارث همدانی چنین میفرماید:
«وَ احْذَرْ صَحَابَةَ مَنْ یفِیلُ رَأْیهُ وَ ینْكَرُ عَمَلُهُ فَإِنَّ الصَّاحِبَ مُعْتَبَرٌ بِصَاحِبِهِ ... وَ إِیاكَ وَ مُصَاحَبَةَ الْفُسَّاقِ فَإِنَّ الشَّرَّ بِالشَّرِّ مُلْحَق.»4
ترجمه: از همنشینى آن كه رأیش سست و كارش ناپسند بود بپرهیز، كه هر كس را از آن كه دوست اوست شناسند ... از همنشینى با فاسقان بپرهیز كه شر به شر پیوندد.
مهمترین و حساسترین مقطعی که برای دوستیابی و تأثیر مثبت یا منفی آن در انسان به وقوع میپیوندد در دوران نوجوانی و جوانی است. در این دوران احساس میشود که روابط جوان با والدین کمرنگتر شده و حتی احتمال اینکه او به نفع دوستان در مقابل والدین قرار گیرد وجود دارد. والدین باید با در نظر گرفتن خصوصیات شخصیتی جوان، با درایت و ظرافت مانع برخوردها شده و سعی نماید میزان صمیمیت و همدلی خود را با فرزند خویش افزایش دهد. در این دوران طبق فرموده امام که فرمود: «حَلِیفِ الْهُمُومِ وَ قَرِینِ الْأَحْزَانِ»5
ترجمه: هم سوگند اندوههاى ـ جان آزار ـ و غمها را همنشین است.
دوست
احساساتی چون غم و اندوه گاه وجود نوجوانان را فرا میگیرد. بیشتر آنان در این مواقع ترجیح میدهند که با دوستان خود باشند و آنان را هم صحبتی خوب برای خود میدانند که یکی از علل گرایش به همسالان را میتوان همانندی احساسات دانست. آنچه جوانان در زمینه رفاقت و دوستی بدان نیازمندند، راهنمایی صحیح والدین در انتخاب رفیق و همچنین اندازهگیری حدود رفاقت است. زیرا خطر دوست بد در جوانان بیشتر از بزرگسالان است، به دلیل اینکه بزرگسالان بیشتر با راهنمایی عقل و به دور از احساس و حساب شده رفیق انتخاب میکنند، در حالی که جوانان بر اساس احساسات تند عاطفی و بدون بررسیهای عقلانی دوست انتخاب مینمایند و در این مورد زودپسند میباشند.
راههای استحکام دوستی
لازمه یک زندگی اجتماعی ایدهآل آن است كه انسانها با یكدیگر روابطی دوستانه و صمیمانه داشته باشند و هر یک از طرفین در جهت حفظ و استحكام این روابط كوشش كنند. در اینجا به برخی از راهها اشاره میكنیم:
الفـ صمیمیت: «از جمله اموری كه باید در مقام حفظ رفاقت رعایت گردد، صمیمیت در دوستی است. از جمله لوازم صمیمیت آن است كه وقتی با كسی رفیق میشویم نباید دشمنانش را به دوستی انتخاب كنیم، چون وقتی او مشاهده میكند كه شما با دشمنش روابط دوستانه برقرار كردید دیگر آن صمیمت قلبی را با شما نخواهد داشت.»6
همنشینی با نیکان نیکی فراهم آورد همان طور که هرگاه باد بر بویی خوش گذر کند، آن بوی خوش را به همراه آورد، وهمنشینی با بدان، بوی بد آورد، همانطور که هرگاه باد بر بوی ناخوش گذرکند، آن بوی ناخوش را همراه سازد
بـ خیرخواهی و دلسوزی: شایسته است وقتی با كسی عهد رفاقت بستیم كاملاً خیرخواهش باشیم. مثلاً او را در مشكلات یاری كنیم، لغزشهایش را به او گوشزد كنیم تا او به صورت صحیح آن را برطرف نماید و همین طور اگر كار خوبی انجام داد او را از ته دل تحسین كنیم. حضرت علی(علیه السلام) میفرمایند: «نصیحت و دلسوزی خالصانه خود را به برادر و دوست خود پیشكش كن؛ چه در كار خیر و چه در كار شر و خالصانه برای او دلسوزی و خیرخواهی و در تمام حالات یار و یاور او باش»7
جـ استمرار در رفاقت: بیتردید انسان در شرایط گوناگون زندگی مشكلات گوناگونی دارد و برای برطرف كردن آن نیازمند كمك است. حضرت علی(علیه السلام) میفرمایند: «رفاقت خود را در همهجا و همه حال حفظ كنید و در هرحالی دوست و رفیق خود را كمك كنید و هر جا كه هست، همچون سایه همراه او باشید.»8
دـ دوری از انتقام: وقتی دوستی با شما بدرفتاری میكند و آداب دوستی را زیر پا میگذارد،راهی بر خلاف دوستی در پیش گرفته است امیرالمۆمنین(علیه السلام) می فرمایند: «اگر اشتباهی از دوست شما سر زد و نسبت به شما كوتاهی كرد یا حتی كار زشت مرتكب شد، فوراً درصد انتقام برنیایید و مقابله به مثل نكنید حتی اگر رفیق شما خاك بر سر و صورت شما ریخت باز هم درصدد انتقام از او برنیایید.»9
پی نوشت ها :
1. شعیری، محمد بن محمد، جامع الأخبار (للشعیری)، چاپ اول، نجف، مطبعة حیدریة، بىتا، ص 183.
2. آقا جمال خوانسارى، محمد بن حسین، شرح کلمات قصار،ج 7، ص 196.
3. دلشاد تهرانی، مصطفی، ماه مهر پرور، تهران، انتشارات دریا، 1379 ش، ص 202.
4. سید رضی نهج البلاغه /69.
5. سید رضی نهج البلاغه, نامه/ 31.
6. مصباح یزدی، محمدتقی؛ مشكاة، مركز انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، 1384ش، چاپ اول، ج2، ص190.
7. حرانی، حسن بن شعبه؛ تحفالعقول، انتشارات جامعه مدرسین قم، 1404ق، ص79.
8. همان، ص79.
9. همان، ص79.
فاطمه زین الدینی
بخش نهج البلاغه تبیان
انسان به فطرت خود در سراسر زندگی خویش میل به رفاقت و دوستی دارد و این ویژگی پاسخ به نیاز طبیعی در انسان است که او را از تنهایی و بیپناهی خویش میرهاند، و در پرتو دوستیها، شخصیت او به نقطه کمال یا سقوط میرسد. رفقا و دوستان نه تنها با هم انس میگیرند و با مصاحبت و همنشینی موجبات شادمانی و نشاط یکدیگر را فراهم میسازند بلکه هر دوستی، به مقیاس درجه رفاقتاش در امور مادی و معنوی رفیق خود نفوذ میکند و هریک دانسته یا ندانسته روی عقاید، اخلاق، رفتار و گفتار دیگری اثر میگذارد و بر همین اساس از جمله عوامل کمک به موفقیت و پرورش و شکوفایی استعدادها و قابلیتهای انسان، یا در جهت مخالف آن یعنی عامل سرکوب توانمندیهای او میباشد. تأثیر رفاقت و معاشرت در روح و روان انسان، رفتار و رشد توانمندیهای آدمی تأثیری انکارناپذیر چه در جهت مثبت و چه در جهت منفی است.پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) میفرماید:
«مَثَلُ الجلیس الصالح مثل الدَّارِی إنْ لم یحْذِك من عِطْره عَلِقَك من ریحه، و مَثَلُ الجلیس السَّوْء كمثل الكِیر إن لم یحْرقْك من شِرار.»1
؛حکایت همنشین صالح مثل عطار است که اگر از عطر خود تو را بهره مند نسازد، بوی خوش آن در تو آویزد، و حکایت همنشین بد مثل آهنگر است که اگر شرار آتش تو را نسوزاند، بوی بد آن در تو آویزد.
به بیان امام علی (علیه السلام) که میفرماید:
«صحبة الاخیار تكسب الخیر كالریح اذا مرت بالطیب حملت طیبا صحبة الاشرار تكسب الشر كالریح اذا مرت بالنتن حملت نتنا.»2
ترجمه: همنشینی با نیکان نیکی فراهم آورد همان طور که هرگاه باد بر بویی خوش گذر کند، آن بوی خوش را به همراه آورد، وهمنشینی با بدان، بوی بد آورد، همانطور که هرگاه باد بر بوی ناخوش گذرکند، آن بوی ناخوش را همراه سازد.
دوستی با صالحان و عاقلان مانند قرار گرفتن در معرض نسیم بهاری است که زنده کننده و به بار نشاننده است و دوستی با نادانان و جاهلان مثل قرار گرفتن در معرض سوز پاییزی است که خشککننده و نابودکننده است.3 عامل گرایش به فساد و سستی و هدر رفتن قابلیتهای انسانی است.
مهمترین و حساسترین مقطعی که برای دوستیابی و تأثیر مثبت یا منفی آن در انسان به وقوع میپیوندد در دوران نوجوانی و جوانی است. در این دوران احساس میشود که روابط جوان با والدین کمرنگتر شده و حتی احتمال اینکه او به نفع دوستان در مقابل والدین قرار گیرد وجود دارد. والدین باید با در نظر گرفتن خصوصیات شخصیتی جوان، با درایت و ظرافت مانع برخوردها شده و سعی نماید میزان صمیمیت و همدلی خود را با فرزند خویش افزایش دهد
به دلیل اهمیت محیط رفاقت و معاشرت در تربیت است که امام علی (علیه السلام) در سفارشی نورانی به حارث همدانی چنین میفرماید:
«وَ احْذَرْ صَحَابَةَ مَنْ یفِیلُ رَأْیهُ وَ ینْكَرُ عَمَلُهُ فَإِنَّ الصَّاحِبَ مُعْتَبَرٌ بِصَاحِبِهِ ... وَ إِیاكَ وَ مُصَاحَبَةَ الْفُسَّاقِ فَإِنَّ الشَّرَّ بِالشَّرِّ مُلْحَق.»4
ترجمه: از همنشینى آن كه رأیش سست و كارش ناپسند بود بپرهیز، كه هر كس را از آن كه دوست اوست شناسند ... از همنشینى با فاسقان بپرهیز كه شر به شر پیوندد.
مهمترین و حساسترین مقطعی که برای دوستیابی و تأثیر مثبت یا منفی آن در انسان به وقوع میپیوندد در دوران نوجوانی و جوانی است. در این دوران احساس میشود که روابط جوان با والدین کمرنگتر شده و حتی احتمال اینکه او به نفع دوستان در مقابل والدین قرار گیرد وجود دارد. والدین باید با در نظر گرفتن خصوصیات شخصیتی جوان، با درایت و ظرافت مانع برخوردها شده و سعی نماید میزان صمیمیت و همدلی خود را با فرزند خویش افزایش دهد. در این دوران طبق فرموده امام که فرمود: «حَلِیفِ الْهُمُومِ وَ قَرِینِ الْأَحْزَانِ»5
ترجمه: هم سوگند اندوههاى ـ جان آزار ـ و غمها را همنشین است.
دوست
احساساتی چون غم و اندوه گاه وجود نوجوانان را فرا میگیرد. بیشتر آنان در این مواقع ترجیح میدهند که با دوستان خود باشند و آنان را هم صحبتی خوب برای خود میدانند که یکی از علل گرایش به همسالان را میتوان همانندی احساسات دانست. آنچه جوانان در زمینه رفاقت و دوستی بدان نیازمندند، راهنمایی صحیح والدین در انتخاب رفیق و همچنین اندازهگیری حدود رفاقت است. زیرا خطر دوست بد در جوانان بیشتر از بزرگسالان است، به دلیل اینکه بزرگسالان بیشتر با راهنمایی عقل و به دور از احساس و حساب شده رفیق انتخاب میکنند، در حالی که جوانان بر اساس احساسات تند عاطفی و بدون بررسیهای عقلانی دوست انتخاب مینمایند و در این مورد زودپسند میباشند.
راههای استحکام دوستی
لازمه یک زندگی اجتماعی ایدهآل آن است كه انسانها با یكدیگر روابطی دوستانه و صمیمانه داشته باشند و هر یک از طرفین در جهت حفظ و استحكام این روابط كوشش كنند. در اینجا به برخی از راهها اشاره میكنیم:
الفـ صمیمیت: «از جمله اموری كه باید در مقام حفظ رفاقت رعایت گردد، صمیمیت در دوستی است. از جمله لوازم صمیمیت آن است كه وقتی با كسی رفیق میشویم نباید دشمنانش را به دوستی انتخاب كنیم، چون وقتی او مشاهده میكند كه شما با دشمنش روابط دوستانه برقرار كردید دیگر آن صمیمت قلبی را با شما نخواهد داشت.»6
همنشینی با نیکان نیکی فراهم آورد همان طور که هرگاه باد بر بویی خوش گذر کند، آن بوی خوش را به همراه آورد، وهمنشینی با بدان، بوی بد آورد، همانطور که هرگاه باد بر بوی ناخوش گذرکند، آن بوی ناخوش را همراه سازد
بـ خیرخواهی و دلسوزی: شایسته است وقتی با كسی عهد رفاقت بستیم كاملاً خیرخواهش باشیم. مثلاً او را در مشكلات یاری كنیم، لغزشهایش را به او گوشزد كنیم تا او به صورت صحیح آن را برطرف نماید و همین طور اگر كار خوبی انجام داد او را از ته دل تحسین كنیم. حضرت علی(علیه السلام) میفرمایند: «نصیحت و دلسوزی خالصانه خود را به برادر و دوست خود پیشكش كن؛ چه در كار خیر و چه در كار شر و خالصانه برای او دلسوزی و خیرخواهی و در تمام حالات یار و یاور او باش»7
جـ استمرار در رفاقت: بیتردید انسان در شرایط گوناگون زندگی مشكلات گوناگونی دارد و برای برطرف كردن آن نیازمند كمك است. حضرت علی(علیه السلام) میفرمایند: «رفاقت خود را در همهجا و همه حال حفظ كنید و در هرحالی دوست و رفیق خود را كمك كنید و هر جا كه هست، همچون سایه همراه او باشید.»8
دـ دوری از انتقام: وقتی دوستی با شما بدرفتاری میكند و آداب دوستی را زیر پا میگذارد،راهی بر خلاف دوستی در پیش گرفته است امیرالمۆمنین(علیه السلام) می فرمایند: «اگر اشتباهی از دوست شما سر زد و نسبت به شما كوتاهی كرد یا حتی كار زشت مرتكب شد، فوراً درصد انتقام برنیایید و مقابله به مثل نكنید حتی اگر رفیق شما خاك بر سر و صورت شما ریخت باز هم درصدد انتقام از او برنیایید.»9
پی نوشت ها :
1. شعیری، محمد بن محمد، جامع الأخبار (للشعیری)، چاپ اول، نجف، مطبعة حیدریة، بىتا، ص 183.
2. آقا جمال خوانسارى، محمد بن حسین، شرح کلمات قصار،ج 7، ص 196.
3. دلشاد تهرانی، مصطفی، ماه مهر پرور، تهران، انتشارات دریا، 1379 ش، ص 202.
4. سید رضی نهج البلاغه /69.
5. سید رضی نهج البلاغه, نامه/ 31.
6. مصباح یزدی، محمدتقی؛ مشكاة، مركز انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، 1384ش، چاپ اول، ج2، ص190.
7. حرانی، حسن بن شعبه؛ تحفالعقول، انتشارات جامعه مدرسین قم، 1404ق، ص79.
8. همان، ص79.
9. همان، ص79.
فاطمه زین الدینی
بخش نهج البلاغه تبیان