راهکارهای ایجاد انس با قرآن کریم در میان اقشار مختلف جامعه

راهکارهای ایجاد انس با قرآن کریم در میان اقشار مختلف جامعهReviewed by مدیریت پرچم های سیاه شرق on Jul 21Rating:

علی اصغر شعاعی
چکیده
قرآن، این بزرگترین محور اتحاد مسلمین جهان، قرنهاست که دستخوش غبار افکار و بر کنار از زندگی آدمیان، مهجور مانده است. یکی از راه‌های رفع این مهجوریت، گسترش فرهنگ انس با قرآن کریم می باشد.
در این مقاله، ضمن بیان خاطراتی از مشاهدات حضوری نویسنده از سفرهای تبلیغی به کشور‌های مختلف جهان، به برخی از کاستی¬های موجود در عرصه فعالیت‌های قرآنی کشور اشاره شده است و راهکارهایی جهت ایجاد انس با قرآن کریم در میان اقشار مختلف جامعه ارائه گردیده است. توجه ویژه به بحث فرهنگ¬سازی قرآنی از طریق تبیین جایگاه قرآن به عنوان کتاب زندگی و استفاده بهینه از ظرفیت‌های موجود (حوزه‌های¬علمیه، مساجد و حسینیه‌ها، خانواده، مدارس، صدا و سیما، رسانه‌ها، مراکز آموزش عالی و دانشگاهی، سینما و تئاتر، اینترنت و جرائد) تلاش همه جانبه جهت جامعه عمل پوشاندن به توصیه نبی اکرم۹ مبنی بر تمسک به ثقلین، همچنین ایجاد انگیزه و احساس نیاز برای رجوع به قرآن کریم، از جمله این موارد می¬باشد.

مقدمه
قرآن کریم، ریسمان استوار و دستاویز محکمی است که خداوند به بندگانش هدیه داده است و بنابر سفارش رسول مکرمش، در کنار عترت، می¬بایست به آن تمسک ورزید. (سیوطی،۱۴۱۴ هـ.ق، ج۲، ص۶۰؛ کلینی، ۱۳۸۹ هـ.ق، ج۲، ص۴۱۵)
قرآن، تنها کتاب آسمانی است که از تحریف مصون مانده و یگانه کلامی است که بر بلندای قله فصاحت، هدایت و رستگاری را نوید داده (اسراء، ۲) و رمز و راز مکتوم عالم را باز می¬گوید. (نحل، ۸۹)
در مکتب اسلام، قرآن به عنوان بهترین و مطمئن¬ترین راه انس با حضرت حق تعریف شده است. گرچه انس با قرآن کریم مراحل مختلفی دارد از جمله: نگاه، شنیدن، روخوانی، قرائت، ترتیل، تلاوت، درس (مراجعه مکرر)، حفظ، تدبر، تفکر، تمسک، فهم و عمل؛ اما مرحله نهایی و اصلی انس، عمل کردن به دستورات آن امانت مقدس الهی و پیاده نمودن در جامعه می¬باشد.
متأسفانه، امروزه در بسیاری از جوامع، انس با امور دنیوی بر انس با قرآن مقدم شده است. در جامعه دینی ما نیز، گرچه در سایه عنایات حضرت حق و با تلاش و زحمات امام راحل (ره) و مسئولین دلسوز نظام بویژه مقام معظم رهبری و نیز اساتید و خادمین قرآن کریم، بعد از انقلاب شکوهمند اسلامی، شاهد رشد روز افزون فعالیت‌های قرآنی هستیم، ولی میان وضعیت فعلی و آنچه مطلوب جامعه اسلامی است، تفاوت بسیار است.
در این نوشتار سعی بر این است که راهکارهای ایجاد انس با قرآن کریم در میان اقشار جامعه بررسی شود تا مفاهیم والای این کتاب هدایت الهی، هرچه بیشتر در متن زندگی روزمره وارد شود. از این رو برخی از راهکارها جهت ایجاد انس با قرآن کریم در میان اقشار جامعه به شرح ذیل می¬باشد:

۱. توجه ویژه به بحث فرهنگ¬سازی قرآنی
یکی از راهکارهای ایجاد انس با قرآن کریم در میان اقشار جامعه، بحث فرهنگ-سازی است. در کشور ما، علیرغم توجه به بحث آموزش¬های قرآنی، نسبت به بحث فرهنگ¬سازی کمتر عنایت شده است؛ در صورتی که این بحث مقدمه و مکمل بحث آموزش می¬باشد و تا هنگامی که جوانان ما انگیزه کافی برای یادگیری قرآن نداشته باشند، روش¬های آموزشی جوابگوی خطاهای موجود نیست. به عنوان مثال، در کشور سودان، به علت وجود چنین جریان مثبتی، شاهد انس مناسب مردم با قرائت و حفظ قرآن کریم می¬باشیم. در این کشور، غالب افراد بالای دیپلم حافظ کل قرآن و سایر افراد، حافظ قسمتی از قرآن می‌باشند و در مساجد، نمازگزاران خود را موظف می¬دانند تا بعد از هر نماز یومیه، حداقل به مدت ۱۵ الی ۲۰ دقیقه (مجموعاً حدود یک ساعت و نیم) قرآن بخوانند و سپس از مسجد خارج شوند.
در اینجا به دو مصداق از مصادیق مهم بحث فرهنگ¬سازی اشاره می¬نمائیم.

۱. ۱. تبیین جایگاه قرآن به عنوان کتاب زندگی
قرآن کریم، چشمه‌سار بی¬پایان و فوران آب حیات است. (انفال، ۲۴) شعاع پر فروغش، روشنی بخش ظلمتکده عالم ملک است. (ابراهیم، ۱) مسلماً چنین کتابی، کتاب زندگانی و حیات است و مسلمانان نیز می‌بایست به این پیمان نامه الهی، عشق ورزند، بفهمند و عمل کنند.
مع الاسف، شاهد هستیم که در کشورمان، بیشترین کاربرد قرائت قرآن در مراسم ختم و سوگواری است و سوره الرحمان که عروس قرآن است و در برخی کشورها همچون پاکستان، در مراسم عروسی خوانده می¬شود؛ مختص مراسم ختم است. در سفر به پاکستان، در مسجدی از مردم خواستم تا سوره مورد علاقه خود را اعلام کنند و آن‌ها همه از من درخواست تلاوت سوره الرحمان را نمودند. (مشاهدات شخصی، پاکستان، لاهور، سال ۸۶)
در مالزی، شب‌های عروسی، قرآن¬ها بین بستگان عروس و داماد توزیع می¬شود و هر یک به اندازه توانایی خود، آیاتی را تلاوت و به عروس و داماد هدیه می¬کنند. (در سال ۸۲ سریال مستند «عروسی¬های مالزی» از شبکه یک سیما پخش گردید)
در سفرهایی که به چند کشور آفریقایی داشته¬ام، مشاهده کردم که در برخی نقاط، مردم هنگام استماع تلاوت قرآن، خود را به تبسم وا می¬دارند؛ چرا که اعتقاد دارند، قرآن به عنوان پیام الهی حاوی خبرهای شاد و سرور انگیز برای انسان¬هاست؛ (مشاهدات شخصی، غنا، آکرا، سال ۸۲) لذا از شنیدن چنین آیاتی، به انسان سرور معنوی دست می¬دهد.
یکی از عوامل جذب جوانان به سمت قرآن، میزان لذت بردن از دیدن و شنیدن و خواندن قرآن است که متأسفانه چنین حسی در جوانان ضعیف است و اکثراً با شنیدن قرآن، یاد مرگ و خبرهای ناگوار می¬افتند.
قرآن، شورانگیزترین نغمه¬ای است که جان¬های مشتاقان را به خویش می¬خواند و سرور و وجد و ابتهاج را در دل¬ها می¬سراید. (زمر، ۲۳)
مسلماً، جهت رفع این مهجوریت، می¬بایست به بحث فرهنگ¬سازی نگاه ویژه کنیم. به عنوان مثال، می¬توان الگوی «عروسی¬های مذهبی» را طراحی و ارائه کنیم. معمولاً از فرصت ایجاد شده در اجتماع حاضر در عروسی¬ها استفاده مطلوب نمی-گردد و احیاناً به بطالت و گاهی به گناه گذران می¬شود؛ در صورتی که می¬توان برنامه¬هایی را برای یک عروسی مذهبی تعریف کرد؛ از جمله: قرائت قرآن کریم، مداحی، تواشیح و مسابقه.
مسلماً، ایجاد چنین تحولی در عروسی¬ها و سایر مراسم، باعث ایجاد انس هرچه بیشتر مردم با قرآن و عترت: می¬گردد.

۱. ۲. استفاده بهینه از ظرفیت¬های موجود در مراکز فرهنگ¬سازی کشور
جهت ایجاد انس با قرآن کریم در جامعه، می¬بایست نگاه ویژه¬ای به نقش مراکز فرهنگ¬سازی داشته باشیم. حوزه¬های علمیه، مساجد و حسینیه¬ها، خانواده، مدارس آموزش و پرورش، رسانه صدا و سیما، مراکز آموزش عالی و دانشگاهی، سینما و تئاتر، اینترنت و جرائد، از عوامل مؤثر در تولید فرهنگ معنویت و کمالات و فضائل انسانی است که در ادامه، به توضیح چند مورد مهم می¬پردازیم.

حوزه¬های علمیه
حوزه¬های علمیه با پرورش فقها و مجتهدان به نام در طول تاریخ، توانسته¬اند بزرگ¬ترین خدمت را به جهان اسلام عرضه کنند.
جهت تأثیر گذاری هرچه بیشتر حوزه¬های علمیه در امر فرهنگ¬سازی، می¬بایست اولاً: به مباحث قرائت، حفظ و تفسیر توجه بیشتری شود. به عنوان مثال، ورودی حوزه¬های علمیه برخی از کشورها از جمله، سودان و مصر، حفظ کل قرآن کریم می¬باشد. در حالی که در کشور ما، تنها چند سالی است که روخوانی و روانخوانی به عنوان شرط ورود به حوزه ها مطرح شده است. ثانیاً: در حوزه¬ها، همانند برخی از حوزه¬های علمیه جهان اسلام، تفسیر به عنوان درس اصلی در نظر گرفته شود. ثالثاً: همانند اکثر حوزه¬های علمیه جهان اسلام، تدریس دروس، با زبان و لهجه عربی صورت پذیرد.
بنده در کشور چین شاهد این مطلب بودم که ائمه جماعات، مسلط به مکالمه عربی بودند و نمازها را با لهجه عربی می¬خواندند و در بازدید به عمل آمده از حوزه علمیه پکن، متوجه شدم، کلیه دروس با زبان عربی تدریس می¬گردد.
رابعاً: در حوزه¬های علمیه به کلیه مراحل انس با قرآن کریم، توجه کافی مبذول شود. به عنوان مثال، دانش آموخته¬ی حوزه، می¬بایست فردی باشد که در زمینه قرائت، حفظ، تفسیر و… به مرتبه¬ای شایسته شأنش دست یافته باشد.

مساجد و حسینیه ها
پیامبر عزیز اسلام، پس از هجرت از مکه، هنگامی که به سرزمین مدینه قدم گذارد، اولین مرکزی که تأسیس نمود، مسجد بود. ایشان می¬فرماید: «اَحَبّ البلاد الی الله مساجدها» یعنی دوست داشتنی¬ترین جا در شهرها در پیشگاه خدا، مسجدهای آن است. (حر عاملی، بی¬تا، ج ۵، ص ۵۹)
در اسلام، مسجد، ضمن ایفای نقش اساسی در تعلیم و تربیت جامعه و خصوصاً نسل جوان، مرکز نشر فرهنگ اسلام و قرآن، اصلاح و گره گشایی از امور مردم، رسیدگی به اختلافات میان مسلمین و اقامه عبادات دسته جمعی می¬باشد.
در برخی کشورها مانند سودان، مسجد همچون دانشگاهی، در جریان فرهنگ‌سازی دینی مؤثر است. در این کشور، مساجداز ساعات اولیه روز تا ساعات پایانی باز بوده و در آن، فعالیت¬های آموزشی برقرار است. دانش¬آموزان، در شیفت مخالف تحصیلی خود، در حیاط مساجد مشغول به حفظ چند آیه از قرآن کریم، به مدت حدود دو ساعت می¬شوند. آن‌ها ابتدا آیات را می¬خوانند و بر روی الواحی می‌نویسند و این کار را به دفعات انجام می¬دهند؛ سپس در قالب گروه¬هایی به مباحثه می¬پردازند.
نتیجه این فعالیت¬ها، حافظ کل شدن غالب افراد بالای دیپلم و اکثر مسئولین سودان (از جمله رئیس جمهور) و حافظ قسمتی از قرآن شدن افراد زیر دیپلم می‌باشد.
در کشور ما، به علت تعطیلی مساجد در اکثر ساعات، فعالیت¬های قرآنی در مؤسسات و مراکز کوچک و با تحمل مشکلات بسیار، از جمله، مشکل مکان و بودجه انجام می¬گیرد و تنها تعداد کمی از مساجد دارای فعالیت فرهنگی می¬باشد.
در حدیثی از جابر، آمده است که پیامبر۹ می¬فرماید: روز قیامت، سه چیز به پیشگاه خدا شکوه می¬برند: قرآن، مسجد و عترت:. قرآن می¬گوید: پروردگارا، مرا تحریف و پاره پاره کردند؛ مسجد می¬گوید: پروردگارا، مردم مرا کنار گذاشتند و ضایع کردند و عترت می¬گویند: پروردگارا، مردمان، ما را به قتل رساندند و طرد کردند و فراری دادند. آنگاه به دادخواهی، بر روی دو زانو می¬نشینند و خدای متعال می-فرماید: برای رسیدگی به شکایت و دادخواهی سزاوارترم. (مجلسی، ۱۴۰۳هـ.ق، ج ۷، ص۲۲۲)
مساجد به عنوان مهمترین پایگاه فرهنگ¬سازی، نقش مهمی در ایجاد انس در جامعه دارند و در صورت فعال شدن، علاوه بر رفع مشکلات بودجه و مکان فعالیت‌های قرآنی، باعث افزایش تعداد مراجعین برای یادگیری قرآن و احکام و سایر فعالیت¬های آموزشی می¬شود.
در خصوص مساجد، پیشنهادات ذیل به مسئولین فرهنگی کشور ارائه گردیده است:
۱. در سال ۱۳۸۷، از سوی مجمع قاریان و حافظان قرآن کریم قم، طرحی تحت عنوان سرباز مسجد، به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ارسال شد که مورد استقبال مسئولین محترم آن ارگان قرار گرفت و قرار شد کمیسیونی جهت بررسی آن تشکیل گردد. در این طرح، قاریان و حافظان و طلبه¬های آشنا به فعالیت¬های قرآنی و فرهنگی، می¬توانند مدت خدمت سربازی خود را به عنوان خادم فرهنگی در مساجد بگذرانند.
۲. یکی از برنامه¬های قرآنی که از چند سال قبل در اکثر مساجد اجرا می¬گردد، برنامه «تلاوت نور» می¬باشد که تأثیراتی مطلوب در جریان فرهنگ سازی دارد.
بنابراین طرح، در مساجد پس از نماز عشا، قرآن‌ بین نمازگذاران پخش می¬شود و یک نفر صفحه¬ای از قرآن را تلاوت می¬کند و حاضرین او را همراهی می¬نمایند. در این خصوص، پیشنهاد می¬گردد: از قاریان نوجوان همان محله استفاده گردد و پس از تلاوت، امام جماعت به ترجمه و مفاهیم یکی از آیات اشاره نماید. در ضمن اذان هم به صورت زنده، توسط یکی از قاریان نوجوان اجراء گردد.
۳. در ساخت مساجد، قسمتی جهت آموزش و انجام امور فرهنگی و قرآنی و تشکیل کلاس در نظر گرفته شود.
مساجد چین در اکثر ساعات باز است و امام جماعت، جهت پاسخگویی به سؤالات دینی حضور دارد و حقوقش از طرف دولت چین تأمین می¬گردد. اما نکته جالب این است که در برخی مساجد این کشور، قسمتی را جهت انجام امور فرهنگی اختصاص داده¬اند.
۴. در حال حاضر، مساجد تحت نظارت ارگان¬های متعددی می¬باشند که هیچ یک، پاسخگوی مشکلات خاص مساجد نیست. پیشنهاد می¬گردد: ارگان خاصی، متولی کلیه امور مساجد باشد تا بتواند در مواقع ضروری پاسخگو باشد، و برنامه‌ریزی و نظارت، به صورت هماهنگ¬تر و دقیق¬تر انجام شود.
۵. مسجد به عنوان خانه خدا می¬بایست در اکثر ساعات باز و فعال باشد. پیشنهاد می¬گردد: مرکزیت فعالیت¬های قرآنی و دینی از مؤسسات به مساجد انتقال یابد.
اما در مورد حسینیه¬ها، می¬توان به این نکته اشاره کرد که با توجه به وجود شور مناسب در عزاداران حسینی، به نظر می¬رسد توجه به برنامه¬های قرآنی در کنار مراسم عزاداری، موجب گسترش فرهنگ انس با قرآن و عترت: می¬گردد. به علاوه، حسینیه¬ها در اکثر ایام تعطیل می¬باشد که با توجه به مشکل مکان جهت گسترش فعالیت‌های قرآنی، بهتر است از این فرصت استفاده شایسته نماییم.

خانواده
یکی از مهمترین مراکز فرهنگ¬سازی، خانواده است. مسلماً ایجاد فضای قرآنی در خانواده¬ها، نقش مؤثری در ایجاد انس با قرآن کریم در بین اقشار جامعه دارد. در این خصوص، پیشنهاد می¬گردد: به گونه¬ای برنامه¬ریزی ¬شود که شرایط، جهت تشکیل جلسات مذهبی خانوادگی فراهم گردد. در کشور ترکیه، علیرغم عدم وجود شرایط مناسب جهت انس با قرآن کریم، به دلیل برگزاری جلسات قرآنی در بین خانوادها، در بین افراد مذهبی، انس مناسبی با قرآن کریم ایجاد شده است. ظاهراً، طبق شواهدی، در سده¬های قبل، چنین جلساتی در بین خانواده¬های ایرانی رواج داشته است که در این دوره نیز، شرایط جهت توسعۀ آن فراهم است.

مدارس
مدارس آموزش و پرورش نیز از مراکز تولید فرهنگ و فضیلت اسلامی و انسانی است و وظیفه تغذیه علمی و فکری میلیون¬ها دانش آموز را بر عهده دارد. جهت تقویت نقش فرهنگ¬سازی مدارس، می¬توان به موارد ذیل اشاره نمود:
۱. اصولاً، یکی از ارکان آموزش هر زبانی، فراگیری لهجه آن زبان است. در اکثر کشورهای مسلمان، زبان عربی را که زبان قرآن است، با لهجه خاص خود فرا می‌گیرند؛ اما در کشور ما، متأسفانه عر بی با لهجه فارسی تدریس شده و این خود، از عوامل ضعف صحت قرائت نماز و اُنس کم مردم با قرآن کریم می¬باشد.
در کشور غنا، اکثر جوانان مسلمان، مسلط به قرآئت به روش ترتیل و با لهجه عربی، و در مواردی، مسلط به مکالمه عربی می¬باشند؛ در حالی که، زبان رسمی آن کشور انگلیسی می¬باشد. (مشاهدات شخصی، غنا، آکرا، سال ۸۲) در آموزش و پرورش کشور می¬بایست تدریس عربی، همانند تدریس سایر زبانها، با تأکید بر رعایت لهجه خاصش صورت پذیرد.
۲. استفاده از مربیان مجرب و آشنا به فن قرائت و مفاهیم قرآن کریم، ضروری به نظر می¬رسد، که برگزاری دوره¬های ارتقای مربیان در این زمینه مؤثر است.

صدا و سیما
صدا و سیما، و بویژه تلویزیون، امروزه به عنوان یکی از ابزار سمعی و بصری، به صورت مستقیم با روح و جان انسان در ارتباط است و در ساخت فکر و اندیشه افراد جامعه مؤثر است.
تلویزیون، معلمی است که با ساده¬¬ترین راه و روش، در داخل خانه¬های مردم راه یافته و آنان را تغذیه فرهنگی و فکری و اخلاقی می¬کند و تنها، وسیله اطلاع رسانی نیست، بلکه یک ابزار آموزشی است.
متأسفانه، پخش همیشگی و یکنواخت برخی از برنامه¬های قرآنی، باعث ایجاد کسالت در مخاطبین شده است. توجه نکردن به مخاطب، و عدم انعطاف اینگونه برنامه¬ها، بینندگان، بویژه کودکان را، نه تنها به قرآن راغب نمی¬کند، بلکه ناخواسته به جای مأنوس کردن آنان با قرآن، احساس بیگانگی و بی‌رغبتی را در آن‌ها پرورش می¬دهد. در اینجاست که استفاده از مفاهیم قرآن و برقراری ارتباط مفهومی با مخاطب اهمیت خود را آشکار می¬سازد.
از دیگر رسانه¬های مرتبط با امر فرهنگسازی، رادیو معارف، رادیو قرآن و شبکه سراسری قرآن است که در این مقاله، مجال ارزیابی و نقد برنامه¬های مربوطه میسر نیست.
جهت افزایش نقش رسانه تلویزیون در زمینه فرهنگ¬سازی قرآنی، موارد ذیل ارائه می¬گردد:

الف. ایجاد ارتباط سمعی ـ بصری مخاطب با ظواهر قرآن
پخش تلاوت¬های جذاب و به تصویر کشانیدن مفاهیم قرآن با استفاده از شیوه‌های نو و متنوع، پخش در زمان¬های مناسب، در گسترش فرهنگ قرآنی مؤثر است.

ب. بهره¬گیری از قصه¬های قرآنی
داستان نویسی، امروزه به عنوان هنری اثر گذار مطرح است و بازتاب فردی و اجتماعی شگرفی دارد. از سوی دیگر، آدمی از همان کودکی، شیفته شنیدن قصه و خواندن داستان است.
توجه به قصه، در واقع یک نمونه از شیوه تعلیم و تربیت غیر مستقیم است که قرآن به عنوان کتابی تربیتی، در موارد زیادی به آن پرداخته است و در رسانه¬ها می‌توان از این ویژگی به نحو احسن استفاده نمود.

ج. آشنا کردن مخاطبان با پندها و تمثیل¬های قرآنی
در قرآن کریم بیش از ۵۰ تمثیل دیده می¬شود، که بر اساس آیات شریفه قرآن، هدف از این مثال‌ها تذکر و تفکر است. (ابراهیم، ۲۵؛ حشر، ۲۱)

د. استفاده از جاذبه¬های قرائت و سایر کشش¬های هنری
قرآن کریم که آیاتش سراسر زیبایی و هنر است، اگر با آواز و صوت خوش قاری همراه گردد، زیبایی آن در نظر مخاطب دو چندان می¬شود و به راحتی بر دل‌های آماده می¬نشیند. شایسنه است که در برنامه¬های ویژه هر سن، قاریان خوش صدایی از همان گروه سنی انتخاب کنیم، تا فضای مناسب برای ایجاد علاقه و انس نسبت به قرآن کریم، در آن‌ها فراهم شود.
به علاوه، سراسر قرآن مصداق بارز هنر است. ما باید هنر را در جهت بالا بردن آگاهی¬های قرآنی و جذب مخاطبان، به بهترین شکل به کار بگیریم. این مهم می‌تواند در قالب هنرهای مختلف، از قبییل بهره¬گیری از تصاویر زیبا و جذاب با تکنیک¬های قوی، آواهای دلنشین، تواشیح، ارائه داستان¬های جذاب، اندیشه¬های قرآنی، شعر، نمایش، خطاطی، گویندگی و سخنوری مطرح شود. بدیهی است برای تحقق چنین امر مهمی به پژوهشگران صالح، مأنوس با قرآن، و هنرمند نیاز داریم.

هـ. استفاده از شیوه¬های جذاب
برنامه¬ سازان می¬توانند با استفاده از قصص قرآنی، جامعه را با ساده¬ترین و در عین حال زیباترین زبان، به حقیقت رهنمون سازند؛ چرا که داستان‌های ذکر شده در قرآن کریم با بیانی شیوا و فصیح و مشخص، به فرد ارائه شده است. از سوی دیگر، ویژگی¬های خاص در قصص قرآنی موجود است که در هر قصه¬ای یافت نمی¬شود؛ زیرا هدف از طرح این قصه¬ها آموزش و تربیت انسان¬ها بوده است.

و. به تصویر کشیدن زندگی اسوه¬های قرآنی
به تصویر کشیدن زندگی اندیشمندان و عالمانی که در سنین مختلف با قرآن مأنوس بوده¬اند و نیز تصویرسازی مستند از کودکان و نوجوانان مأنوس با قرآن و نیز تهیه فیلم داستانی و سریال در این زمینه، از دیگر سوژه¬هایی است که در برنامه سازی می¬توان از آن بهره گرفت.

ی. پخش اخبار قرآنی و دینی از شبکه¬های مختلف و در زمان¬های مناسب
در حال حاضر اخبار قرآنی و دینی، تنها در شبکه قرآن و آن هم در ساعت ده صبح پخش می¬گردد که شایسته است همانند برنامه¬های ورزشی، این اخبار، در بهترین زمان¬ها و از همه شبکه¬ها اطلاع رسانی شود.

۲. تلاش جهت تجلی پیوند قرآن و عترت: در جامعه
یکی از راهکارهای ایجاد انس در جامعه، جامه عمل پوشاندن به توصیه نبی اکرم۹، مبنی بر تمسک به قرآن و عترت: می¬باشد. ایشان در قسمتی از حدیث ثقلین می¬فرماید: «و انَّهما لَن یَفتِرقا حتّی یَرِدا عَلَیَّ الحوض»؛ (حاکم نیشابوری، ۱۴۱۱ هـ.ق، ج۳، ص۱۱۸؛ متقی هندی، ۱۳۹۷هـ.ق، ج۱، ص۱۷۲؛ ترمذی، ۱۴۱۴هـ.ق، ج۵، ص۶۶۲؛ احمد بن حنبل، ۱۴۱۴هـ.ق، ج۳۶، حدیث۱۱۱۳۱) که نشان دهندۀ لزوم پیوند این دو ثقل است.
در ایام محرم و صفر، که مردم ایران از شور مذهبی خاصی برخوردارند و مراسم عزاداری، مملو از جمعیت عاشق اهل بیت: می¬باشد؛ مسلماً شرایط جهت فرهنگ¬سازی قرآنی کاملاً مهیاست؛ اما مع الاسف، در همین ایام بر خلاف سیره معصومین: فعالیت¬های قرآنی دچار رکود یا تعطیلی می¬شود و اکثر جلسات قرائت و تفسیر کشور تعطیل می¬گردد.
با توجه به اینکه در کشورمان، در خصوص انس با اهل بیت: فرهنگ¬سازی خوبی انجام شده است و با عنایت به اینکه قرآن و عترت به عنوان دو امانت الهی در بین مسلمانان به ودیعه گذاشته شده است، شایسته است از این انس، جهت تقویت میزان انس مردم با قرآن استفاده شود. جهت اجرایی شدن این موضوع می-توان به موارد ذیل اشاره نمود:
۱. تشکیل هیأت‌های قرآن و عترت: به جای تشکیل هیأت¬های جداگانه قرآن و عترت:.
۲. استفاده بهینه از ظرفیت حسینیه¬ها، جهت آموزش امور مربوط به قرآن و عترت:.
۳. بیان سیره قرآنی معصومین: جهت ترویج انس با قرآن کریم.
۴. توسعه فعالیت¬های قرآنی در ماه¬های محرم و صفر.
در پایان این بحث، به چند نمونه از سیرۀ قرآنی امام حسین۷ اشاره می¬گردد.

سیرۀ قرآنی امام حسین۷
امام حسین۷ از دوران کودکی به قرآن مجید عشق فراوانی داشت و در تمام مراحل زندگی خود، چه در کودکی و چه در جوانی و چه در دوران¬های دیگر، همیشه از قرآن سخن می¬گفت و قرآن می¬خواند و لحظه¬ای از قرآن جدا نبود.
عصر روز تاسوعا، عمر سعد تصمیم گرفت به سوی خیمه¬های امام حسین۷ حمله ور شده و عرصه را بر یاران امام تنگ کند، آن هنگام که حضرت ابوالفضل، خبر هجوم دشمن را به ایشان داد، امام حسین۷ فرمود: به نزد اینها برگرد و اگر می¬توانی از آن‌ها مهلت بگیر، تا امشب را به نماز و راز و نیاز با پروردگارم بپردازیم؛ خدا می¬داند که من به نماز و تلاوت قرآن عشق می¬ورزم و دعا و استغفار را دوست دارم. (مجلسی، ۱۴۰۳هـ.ق، ج ۴۴، ص ۳۹۱)
در شب عاشورا، عاشقان جان بر کف امام حسین۷ دور ایشان حلقه زده و ضمن اعلام وفاداری خویش، آن شب را به راز و نیاز و تلاوت آیات الهی سپری کردند؛ به گونه¬ای که راوی می¬گوید: آن شب، همچون کندوی زنبور عسل از خیمه¬های حسینی، تا پگاه صبح، صدای قرآن و مناجات به گوش می¬رسید. (سیدبن طاوس، ۱۴۱۷هـ.ق، فصل سوم، ص ۱۳۲) حتی پس از شهادت، از سر مقدس امام حسین۷ در چند نوبت، در کوفه و شام، صوت قرآن شنیده شد، که در یکی از موارد، از زید بن ارقم نقل شده (محققین، ۱۴۱۶هـ.ق، ص ۵۷۱) که از سر مطهر امام که بالای نی بود، آیه نهم سوره مبارکه کهف «أَمْ حَسِبْتَ أَنَّ أَصْحابَ الْکَهْفِ وَالرَّقِیمِ کانُوا مِنْ آیاتِنا عَجَبا» شنیده شد.
بنابر آنچه گفته شد، شایسته است پیروان آن حضرت هم به امام و مولای خود اقتدا کرده و همواره با قرآن مأنوس باشند.

۳. ایجاد انگیزه و احساس نیاز در اقشار مختلف جامعه برای رجوع به قرآن
یکی از علل کم بودن انس جوانان با قرآن، عدم وجود انگیزه کافی برای مراجعه به قرآن است. جهت ایجاد و تقویت احساس نیاز به انس با قرآن کریم می¬توان به موارد ذیل اشاره نمود:

۳. ۱. استفاده از جذابیت¬های هنر قرائت قرآن کریم
مسلمانان برخی کشورهای جهان، از جمله مصر، تانزانیا و پاکستان، به استماع و قرائت قرآن کریم انس زیادی دارند. به عنوان مثال، در سفری که به پاکستان داشتم، شاهد هجوم سیل علاقه¬مندان سوی محل اجرای برنامه¬های قرائت قرآن کریم بودم. تلاوت قاریان قرآن کریم در مساجد پاکستان، جزء بهترین خاطرات قرآنی آن‌ها محسوب می¬گردد و به گفته یکی از مسئولین سفارت جمهوری اسلامی ایران در پاکستان، هیچ هنری در پاکستان، جایگاه قرائت و حفظ قرآن کریم را ندارد. هنگام ورود قاریان و حافظان به مساجد، مردم بر گردن آن‌ها دسته گل می¬آویزند و هنگام تلاوت، ضمن تشویق فراوان، اکثراً متأثر از آیات الهی می¬گردند. (مشاهدات شخصی، پاکستان، لاهور، سال ۱۳۸۶)
طبق خاطرات نقل شده از قاریان اعزامی به تانزانیا، اکثر ائمه جماعات تانزانیا، با قرائت قرآن کریم آشنا هستند و این سبب شده، با اینکه زبان مردم تانزانیا فرانسوی است، اما انس آن‌ها با قرائت قرآن کریم زیاد باشد. در کشور ما علیرغم وجود قاریان، حافظان و اساتید ممتاز قرآن کریم متأسفانه، به دلیل عدم آشنایی با لهجه عربی و نیز زیبایی¬های هنر قرائت قرآن کریم، و گاهی به دلیل برداشت ناصحیح از مفهوم قرائت، انس عموم مردم با قرائت قرآن کریم، به معنای عام، نسبتاً کم است.
لازم به تذکر است که مفهوم صحیح قرائت، رساندن و القاء معانی قرآن کریم با استفاده از آهنگ‌های مناسب، ضمن رعایت تجوید و وقف و ابتدا است؛ در حقیقت طبق این تعریف، مهمترین رکن تلاوت، فهم قرآن است؛ اما در مواردی دیده می‌شود که به علت برداشت ناصحیح از مفهوم قرائت، این هنر مقدس مورد کم لطفی قرار می¬گیرد و این باعث دلسردی علاقه¬مندان به قرائت می¬گردد.
مسلماً هنر قرائت، بهترین جایگزین برای هنرهای صوتی مبتذل می¬باشد.
در اینجا به نمونه¬هایی از سیره معصومین: در خصوص اهمیت قرائت قرآن کریم اشاره می¬گردد.
امام صادق۷ فرمود: امام سجاد۷ بهترین قاری زمان خود، بود و صدای خود را بلند می¬کرد، تا اینکه اهل منزل صدای زیبای او را می¬شنیدند. (مجلسی، ۱۴۰۳هـ.ق، ج ۹۲، ص ۱۹۵)
از حضرت امام صادق۷ روایت شده است: امام باقر۷ خوش صوت¬ترین قاری قرآن بود. شب هنگام، زمانی که برمی¬خاست و به قرائت قرآن، مشغول می¬گردید، صوت خود را بلند می¬کرد. در آن هنگام که سقّاها، برای آوردن آب، از کنار او می‌گذشتند و همچنین، زمانی که عابران از آنجا عبور می¬کردند به خاطر صوت خوش آن حضرت، می¬ایستادند و به قرائت قرآن او گوش فرا می¬دادند. (مجلسی، ۱۴۰۳ هـ.ق، ج ۲، ص ۱۹۵)
قرائت قرآن کریم، حتی بر غیر مسلمانان نیز تأثیر گذار است. امروزه کم نیستند، شنوندگان غیر عرب زبانی در کشورهای اروپایی و آمریکایی، که تنها از طریق شنیدن صوت دل انگیز قاری قرآن، قطره¬های اشک بر گونه¬هایشان غلتیده و اسلام آورده¬اند.
در مورد اهمیت قرائت، همین بس که امام خمینی (ره) به فرزندش می¬فرماید: فرزندم! با قرآن، این کتاب بزرگ معرفت آشنا شو و با قرائت آن راهی به سوی محبوب باز کن و تصور مکن که قرائت بدون معرفت اثری ندارد، که این وسوسه شیطان است. این کتاب از طرف محبوب است برای تو و برای هرکس و نامه محبوب است، گرچه عاشق و محبّ، مفاد آن را نداند؛ و با این انگیزه شاید حب محبوب که کمال مطلوب است، به سراغت آید و دستت را بگیرد. (امام خمینی، ۱۳۸۶ش، ص ۹۳)
البته، مسلماً وقتی زیبایی ظاهری صوت تأثیرگذار است، که زیبایی¬های باطنی نیز به آن افزوده شود.
از پیامبر اکرم۹ پرسیده شد: چه کسی از بهترین صوت قرآنی برخوردار است؟
پیامبر جواب داد: کسی که وقتی به قرائتش گوش فرا دهی، بنگری که از خدا می¬ترسد. (مجلسی، ۱۴۰۳هـ.ق، ج ۲، ص ۱۹۵)

۳. ۲. کاربردی کردن مفاهیم قرآن در زندگی روزمره
جهت ایجاد انس با قرآن کریم در بین اقشار مختلف جامعه، می¬بایست به گونه¬ای برنامه‌ریزی کنیم تا آیات و مفاهیم قرآن صورت کاربردی پیدا کند. به عنوان مثال، صدا و سیما، در قالب فیلم¬¬های مستند و داستانی و انیمیشن، آن مفاهیم والا را برای مردم به تصویر کشاند.

نتیجه
از آنچه گفته شد نتیجه می¬گیریم:
۱. علیرغم وجود زمینه¬های مناسب رشد و توسعه فعالیت‌های قرآنی، به علت عدم توجه کافی به بحث فرهنگ¬سازی قرآنی، از ظرفیت¬های موجود کشور استفاده بهینه نشده است؛ لذا لازم است تا به بحث آسیب شناسی در عرصۀ فعالیت‌های قرآنی توجه بیشتری شود.
۲. با توجه به نقش کلیدی مساجد در گسترش امور مذهبی، شایسته است، مرکزیت فعالیت‌های قرآنی از مؤسسات و مراکز به مساجد انتقال یابد.
۳. با توجه به انس شدید مردم کشورمان به اهل بیت: می¬توان از این ظرفیت جهت گسترش فرهنگ انس با قرآن کریم استفاده بهینه نمود.
۴. از آنجا که ایجاد و گسترش فرهنگ انس، تلاش وسیع و همه جانبه¬ای را می‌طلبد، لازم است در این خصوص از تمام ظرفیت‌های موجود استفاده مطلوب شود.
لازم به ذکر است که راهکارهای دیگری همچون، هدفمند نمودن و استفاده بهینه از شیوه¬ها و ابزار آموزش نوین، ایجاد موج قرآنی در جامعه نیز در امر ترویج انس با قرآن کریم مؤثر است که در مجالی دیگر به آن پرداخته شود.

کتابنامه
۱. قرآن مجید.
۲. ترمذی، محمدبن عیسی، (بی¬تا)، سنن، بیروت: داراحیاء التراث.
۳. حاکم نیشابوری، محمدبن عبدالله، (۱۴۱۱هـ.ق)، المستدرک علی الصحیحین، بیروت: دارالکتب العلمیه.
۴. حرّ عاملی، محمد بن الحسن، (بی¬تا)، وسائل الشیعه، ایران: کتابفروشی اسلامیه.
۵. موسوی خمینی، روح الله (۱۳۸۶ ش)، تبیان، دفتر سیزدهم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
۶. سید بن طاووس، (۱۴۱۷ هـ.ق)، اللهوف فی قتلی الطفوف، قم: انوار الهدی.
۷. السیوطی، جلال الدین عبدالرحمان بن ابی بکر، (۱۴۱۴هـ.ق)، الدر المنثور، بیروت: دارالفکر.
۸. الشیبانی، احمدبن محمدبن حنبل، (۱۴۱۴هـ.ق)، مسند احمد، بیروت: دارالفکر.
۹. عاشوری، اعظم، (۱۳۸۰ش)، درآمدی بر انس با قرآن، مرکز پژوهش¬های اسلامی صدا و سیما.
۱۰. کلینی، محمدبن یعقوب، (۱۳۸۹هـ.ق)، الکافی، دارالکتب الاسلامیه، تهران.
۱۱. مروجی طبسی، محمدجواد، (۱۳۸۱ش)، با امام حسین۷ در محضر قرآن، انتشارات سلسال.
۱۲. مجلسی، محمد باقر، (۱۴۰۳هـ.ق)، بحارالانوار، بیروت: مؤسسه الوفاء.
۱۳. محققین پژوهشکده باقرالعلوم، (۱۴۱۶هـ.ق)، فرهنگ جامع سخنان امام حسین۷، دارالمعروف.
۱۴. مهدوی، سید سعید، (۱۳۸۱ش)، قصه و نکات تربیتی آن در قرآن، مؤسسه بوستان کتاب.
۱۵. ناطقی، محمد تقی، (۱۳۸۵ش)، فرهنگ¬سازی در اسلام، نشر نسیم انتظار.
۱۶. نسایی، احمد بن شعیب، (۱۳۴۸هـ.ق)، سنن نسایی، بیروت: دارالکفر.
۱۷. الهندی، علیّ المتقی بن حسام الدین، (۱۳۹۷هـ.ق)، کنز العمّال، بیروت: مکتبه التراث الاسلامی.

About مدیریت پرچم های سیاه شرق

Check Also

کله جوش

طرز تهیه کله جوش

طرز تهیه کله جوشReviewed by پایگاه خبری تحلیلی شرق on Apr 18Rating: ۵.۰طرز تهیه کله …